احکام لباس و حجاب از دیدگاه مذاهب اهل سنت(۲-۲)
سؤال اول و سوم از سؤالات فتاوى اللجنه الدائمه به شماره (۵۰۸۹) در مورد حجاب زن مسلمان
س: آیا حجاب زن مسلمان مخصوص به رنگ سیاه است یا اینکه زن میتواند حجاب با رنگهای دیگری را نیز انتخاب کند؟
ج: لباس زن مسلمان مخصوص به رنگ سیاه نیست، زن می تواند لباسی با رنگ های غیر سیاه نیز بپوشد به شرط اینکه همه ی عورت او را بپوشاند، شبیه به لباس مردان نباشد، تنگ نباشد آنگونه که اعضای او را مشخص و نمایان کند، نازک و شفاف نباشد که بدن وی از زیر آن دیده شود و سبب برانگیخته شدن فتنه نشود [یعنی سبب برانگیخته شدن شهوت مردان نگردد]. [۱]
در فتوای اللجنه الدائمه للبحوث العلمیه والإفتاء در مورد حجاب زن مسلمان در مقابل زنان کافر که آیا صحیح است زن مسلمان نباید در مقابل زنان کافر به جز صورت و کف دو دستش را ظاهر سازد؟ چنین آمده است:
ستایش خدا راست، قول صحیح این است که زن میتواند در برابر زن در بالاتر از ناف و پایینتر از دو زانو کشف حجاب کند؛ چه آن زن مسلمان باشد یا کافر، اما فاصله ی ما بین زانو و ناف در حق همه عورت محسوب است، زن نباید به فاصله ی ما بین ناف و زانوی زن دیگری نگاه کند چه مسلمان باشد یا کافر، نزدیک باشد یا دور، چنانکه فاصله ی ما بین ناف و زانوی مردان برای یکدیگر عورت است.
زن می تواند به سینه، سر و ساق پای زن دیگری نگاه کند چنان که مرد میتواند این قمست ها از بدن مرد دیگری را نگاه کند. اما گفته ی برخی از علما مبنی بر اینکه زن مسلمان نباید در برابر زن کافر کشف حجاب کند، بر اساس اصح اقوال، گفته ای مرجوح است، زیرا در زمان پیامبر – صلی الله علیه و سلَّم – زنان یهود و بتپرست به خاطر نیازهایی که داشتند بر همسران پیامبر وارد می شدند که در این رابطه هیچ روایتی ذکر نشده که آنان در مقابل آن زنان کافر خود را در حجاب کرده باشند با اینکه همسران پیامبر از همه ی زنان پرهیزکارتر و بهتر بوده اند. [۲]
اما زنان پیامبر صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ بعد از نزول آیات حجاب هیچ وقت در مقابل مردان کشف حجاب نمی نمودند. در این رابطه از حضرت عائشه روایت است که گفت: (کَانَ الرُّکْبَانُ یَمُرُّونَ بِنَا وَنَحْنُ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ مُحْرِمَاتٌ، فَإِذَا حَاذَوْا بِنَا سَدَلَتْ إِحْدَانَا جِلْبَابَهَا مِنْ رَأْسِهَا عَلَى وَجْهِهَا، فَإِذَا جَاوَزُونَا کَشَفْنَاهُ)[۳]
سواران از کنار ما میگذشتند در حالی که ما همراه رسول خدا صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ در لباس احرام بودیم، هنگامی که در روبروی ما قرار میگرفتند، ما روسری خو د را که بر سر داشتیم بر روی صورتمان میانداختیم، و هنگامی که از ما دور میشدند، آن را از روی صورتمان بر میداشتیم.
در کتاب «فقه العبادات علی مذهب الشافعی» در مبحث شروط صحه الصلاه آمده است:
أما عوره المرأه فی الصلاه فجمیع بدنها عدا الوجه والکفین ظهراً وبطناً إلى الکوعین.
اما عورت زن در نماز، همه بدن او به جز صورت و کف و پشت دستان او تا مچ دست میباشد.
در کتاب الفقه الاسلامی و ادلته، اثر دکتر وهبه الزحیلی نیز چنین آمده است:
وأن عوره المرأه فی الصلاه ما عدا الوجه والکفین، وما عدا القدمین عند الحنفیه، وأن عورتها خارج الصلاه جمیع بدنها.
عورت زن در نماز همه بدن او به جز صورت و کف دو دست – از دیدگاه همه فقها – و ما عدای دو پا از دیدگاه احناف میباشد. اما در خارج از نماز همه بدن زن عورت است.
ستر عورت
عن أبی سَعیدٍ الخُدْرِیِّ : أنّ رسولَ اللهِ صَلّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلّمَ قالَ : ” لا یَنظُر الرجُلُ إلى عَوْرهِ الرجُل ِ ، ولا المرأهُ إلى عَوْرهِ المَرأهِ ، ولا یُفْضی الرجُلُ إلى الرجُل ِ فی ثَوبٍ واحدٍ ” ، رواهُ مُسلمٌ ۳۳۳۸٫
از ابوسعید خدری روایت است که رسول خدا صَلّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلّمَ فرمود:«هیچ مرد وزنی به عورت مرد وزن دیگر ننگرد ونباید بدن کسی بدون جامه ولباس با کسی دیگر که او هم برهنه است، تماس پیدا کند [ودر زیر یک پرده نخوابند] ودر مورد زنان نیز همین حکم صادق است.
عورت زن جمیع بدن آن است به جز صورت و دو دست، به دلیل حدیث عبدالله بن مسعود که پیامبر – صلیالله علیه و سلّم – فرمود: (المرأه عوره فإذا خرجت استشرفها الشیطان) (الترمذی: ج ۳ / کتاب الرضاع باب ۱۸/۱۱۷۳، واستشرف الشیء: أَبْصَره.) « زن عورت است هرگاه بیرون آید شیطان در انتظار او قرار میگیرد» و از حضرت عائشه روایت است که فرمود: (لا یقبل الله صلاه حائض إلا بخمار) (۵ ابن ماجه: ج ۱ / کتاب الطهاره باب ۱۳۲/۶۵۵٫) .[۴]«خداوند نماز زنی را که به سن حیض (بلوغ) رسیده باشد جز با حجاب و پوشش (کامل) قبول نمی کند.
عورت زن از دیدگاه مالکی ها
عوره المرأه الحره البالغه: حدُّها أمام المرأه الحره المسلمه وأمام الأمه ولو کانت کافره: من السره إلى الرکبه.[۵]
عورت زن آزادهی بالغ در حضور زن آزادهی مسلمان و جاریه هرچند کافر هم باشد، از فاصلهی ما بین ناف و زانو است.
عورت زن از دیدگاه مذهب حنبلی
عوره المرأه الحره: فی الصلاه: کلها عوره عدا الوجه والکفان[۶]
عورت زن آزاده، در نماز: تمام بدن اوست، به جز صورت و کف دو دست.
محدوده ی عورت زن آزاده عبارت است از همه بدن او حتی موهایی که بر گوش هایش آویزان است، به دلیل حدیث «المرأه عوره». اما باطن دو دست از آن استثنا است، که آن عورت نیست بر خلاف پشت دست ها، همچنین پشت دو پا عورت نیست بر خلاف کف پا که بر عکس دستها عورت است.
علمای شافعیه گفته اند: محدوده ی عورت مرد و جاریه ما بین ناف و زانو است، و خود ناف و زانو جزو عورت نیستند، بلکه عورت فاصله ی ما بین آن دو است. اما پوشیدن بخشی از آن دو واجب است تا اینکه ستر آن هم محقق گردد. اما محدوده ی عورت زن آزاده همه ی بدن او حتی موهای آویزان شده بر گوش هایش نیز می باشد. اما صورت و پشت و کف دو دست از آن استثنا است.
حنابله در تعریف محدوده ی عورت، مانند شافعیه گفته اند: جز اینکه تنها صورت زن آزاده را از عورت استثنا دانسته اند و ما عدای آن را عورت د انسته اند.[۷]
در حجاب کردن عورت
فقها بر وجوب پوشیده کردن عورت زن و مرد بالغ از دید کسانی که برای او نگاه کردن به آن جایز نیست، اتفاق نظر دارند. و گفته اند: عورت زن که بر او واجب است آن را از دید مردان بیگانه بپوشاند، همه ی بدن اوست به جز صورت و کف دو دست، اما به نسبت مردان محرم به جز صورت، سر، گردن و بازوی دو دست میباشد [یعنی زن میتواند در حضور مردانی که با او محرم هستند این قسمتها از بدنش را نمایان کند]. احناف گفته اند: عورت زن در مقابل مردان محرم، ما عدای سینه و ساق پا است [یعنی زن میتواند در حضور مردان محرم سر و سینه اش را و ساق پاهایش را نمایان کند] .
علمای شوافع گفته اند: ما عدای فاصله ی بین ناف و زانو است و همچنین به نسبت زنان هم اینگونه است [یعنی زن میتواند در حضور مردان محرم و دیگر زنان ما عدای فاصله ی بین ناف و زانو را کشف نماید.].
اما عورت مرد که واجب است آن را از دید دیگران در پوشش قرار دهد، فاصله ی بین ناف و زانو است، با این در نمایان کردن ران اختلاف نظر است. [۸]
در کتاب فقه الاسلامی و ادلته نیز چنین آمده است:
اما عورت زن در جلوی مردان اقربه [که محرم او باشند] و در جلوی زنان مسلمان از دیدگاه احناف و شوافع عبارت است از فاصله ی بین ناف و زانو.
اما مالکیه گفته اند: تمام بدن زن به جز صورت و اطراف، عورت است و اطراف یعنی سر، گردن دو دست و پا [از دیدگاه علمای مالکیه زن نمیتواند بدن خود را به جز این قسمتها در مقابل دید مردان محرم خویش نمایان کند].
و حنابله گفته اند: تمام بدن زن به جز صورت، گردن، سر، دو دست، پا و ساق پا عورت هستند اما خود پا از دید حنابله و احناف عورت نیست. [یعنی زن تنها این موارد را میتواند در حضور مردانی که با او محرم هستند، نمایان کند]. [۹]
خالد ایوبی نیا
برای مطالعه بخش اول این مقاله اینجا را کلیک کنید
[۱] – فتاوى اللجنه الدائمه – المجموعه الأولى المؤلف: اللجنه الدائمه للبحوث العلمیه والإفتاء، جمع وترتیب: أحمد بن عبد الرزاق الدویش، ج ۱۷ ص۱۰۸٫
[۲] – [الْمَصْدَرُ]؛ الشیخ ابن باز فی الفتاوى الجامعه للمرأه المسلمه ج/۳ ص ۸۳۰، حجاب المرأه المسلمه” (ص۱۰۸) .
[۳] – رواه أحمد (۲۳۵۰۱) وأبو داود (۱۸۳۳) ، قال الألبانی: ” سنده حسن من الشواهد، ومن شواهده حدیث أسماء المتقدم ” انتهى. “حجاب المرأه المسلمه” (ص۱۰۷) .
[۴] – فقه العبادات على المذهب الحنفی الفصل الاول، شروط الصلاه
[۵] – فقه العبادات على المذهب المالکی، الحاجّه کوکب عبید، الباب الثالث، شروط الصلاه.
[۶] – فقه العبادات على المذهب الحنبلی المؤلف: الحاجّه سعاد زرزور، الباب الثالث، شروط الصلاه.
[۷] – الفقه على المذاهب الأربعه، المؤلف: عبد الرحمن بن محمد عوض الجزیری (المتوفى: ۱۳۶۰هـ) الناشر: دار الکتب العلمیه، بیروت – لبنان
[۸] – الموسوعه الفقهیه الکویتیه، صادر عن: وزاره الأوقاف والشئون الإسلامیه – الکویت المجلد ۱۷، ص ۶
[۹] – الفِقْهُ الإسلامیُّ وأدلَّتُهُ ، المؤلف: أ. د. وَهْبَه الزُّحَیْلِیّ، أستاذ ورئیس قسم الفقه الإسلامیّ وأصوله بجامعه دمشق – کلّیَّه الشَّریعه، الناشر: دار الفکر – سوریَّه – دمشق، مبحث حد عوره الصغیر.