تفاوت بین سه اصطلاح دینی :
(1) زکات فطر
(2) فدیه رمضان
(3) کفاره روزه
زکات فطر با فرا رسیدن عید فطر در شب و روز آن وا جب می شود تا ثروتمندان در این ایام به نیازمندان رسیدگی کنند .
از ابن عباس ــ رض ـ روایت شده است که می گوید : پیامبر ــ صلی الله علیه و سلم ــ زکات فطر را واجب کرد تا سبب پاک کردن سخنان بیهوده و نیز خوراکی برای نیازمندان باشد ؛ هر کس آن را قبل از نماز عید پرداخت کند زکاتش مقبول ولی اگر بعد از نماز عید پرداخت کرد صدقه ای از جنس صدقات است – و زکات فطر محسوب نمی شود -(1)
زکات فطر نزد جمهور فقها بر هر مسلمانی که توان پرداخت آن را داشته باشد واجب است؛ زیرا ابن عمر ـ رضی الله عنه ـ می گوید : پیامبر ــ صلی الله علیه و سلم ـ یک صاع زکات فطر از خرما یا جو را بر هر شخص برده و آزاده و مرد و زن و کوچک و بزرگ از مسلمانان واجب کرد و فرمود : قبل از نماز عید باید پرداخت شود.(2)
جمهور فقها توان پرداخت زکات فطر را, به داشتن نفقه خود و افراد تحت تکفل او در شب و روز عید تفسیر کرده اند . اما فقهای احناف آن را رسیدن به حد نصاب زکات تفسیر کرده اند.
زمان پرداخت زکات فطر
شافعیه و حنابله می گویند:پرداخت زکات فطر یک روز یا دوز قبل از عید جایز است.
ولی احناف و عده ای از شافعیه می گویند: پرداخت آن در طول رمضان جایز است(3)
زکات فطر از چه چیزی باید پرداخت شود؟
زکات فطر نزد جمهور فقها یک صاع از قوت غالب شهر است؛ ولی احناف می گویند: به یکی از چهار شیوه زیر پرداخت می شود:
(1) نیم صاع گندم
(2) یک صاع جو
(3) یک صاع خرما
(4) یک صاع کشمیش
زیرا این ها , نزد آنان قوت هستند.
آیا پرداخت زکات فطر بصورت نقد جایز است؟
احناف می گویند:پرداخت زکات فطر بصورت نقد جایز است زیرا هدف بی نیاز کردن نیازمند در شب و روز عید است و پیامبر صلی الله علیه و سلم می فرماید: ” در این روز آنان را بی نیاز کنید.” و بی نیاز کردن به صورت نقد بهتر و چه بسا جهت برآورده کردن ما یحتاج نیز آسان تر باشد.
اندازه صاع نزد جمهور فقها عبارت است از 2/5 کیلو گرم و نزد احناف 3/5 کیلو گرم.
پس بر این اساس هر کس می تواند زکات سالیانه خود را از یکی از این دو راه فوق حساب کرده و آن را پرداخت کند.
در گوناگونی اقوات دایره انتخاب وسیع و گسترده است؛ زیرا کسی که می خواهد پاداش بیشتری بگیرد و مشکل مالی ندارد کشمش را قوت و زکات فطرش را از قیمت آن پرداخت می کند که هر کیلوی 4000هزار که معادل 10000 دینار نزد جمهور و 14000نزد احناف است و کسی که از لحاظ معیشت پایین تر است خرما را مبنا قرار می دهد که هر کیلو 1250 معادل 3150 نزد جمهور و 4400 نزد احناف است .
و به همین ترتیب کسی که از نظر مالی ضعیف است از آرد ، زکات فطرش را پرداخت می کند که هر کیلو 600 دینار که تقریبا معادل 1500 تومان است.
هر کدام ــ از دو رأی فوق ــ را صائب می بینم ؛ بنابر این کسی که از نظر مالی ناتوان است هیچ اشکالی ندارد نظر احناف را مبنای پرداخت زکات خویش قرار دهد .
زکات فطر به چه کسی داده می شود؟
زکات فطر ویژه نیازمندان است.
زکات مال و زکات فطر به اصول ــ پدر و مادر ــ و فروع ــ پسر و دختر ــ داده نمی شود. اما دیگر خویشاوندان نزدیک در اولویت هستند و پرداخت کننده زکات به اقوام دارای دو اجر خواهد بود : یکی صله رحم و دیگری پرداخت زکات.
اگر زکات فطر پرداخت نشود چه می شود ؟
ائمه و پیشوایان دینی اتفاق نظر دارند که اگر در وقت واجب شدن ، زکات فطر پرداخت نشود باید بعدا آن را قضا و پرداخت کرد و صاحبش به علت تأخیر انداختن آن مرتکب گناه شده است.(4)
ولی احناف وقت پرداخت را به وقت مستحب که قبل از نماز عید و وقت ادا که روز عید است تقسیم کرده اند زیرا برآورد کردن نیاز نیازمندان در روز عید بعد از نماز تحقق پیدا می کند اما وقت قضا بعد از روز عید است که پرداخت کننده بابت ایت تاخیر گناهکار حواهد شد.(5)
فدیه برای چه کسانی است ؟
روزه بر مردان و زنان پیر و بیماران مزمن که توان و طاقت روزه را ندارند واجب نیست و بجای آن فدیه خواهند داد و به ازای هر روز، خوراک یک مسکین را پرداخت می کند ..
و علی الذین یطیقونه فدیة طعام مسکین ــ بقره 184)
ابن عباس می گوید: مراد از ــ یطیقونه ــ پیر مردان و پیر زنان هستند(6)
مقدار فدیه؟
اندازه فدیه نزد احناف دو وعده غذا است .
و مانند زکات فطر می توان به صورت نقدی و یا غیر نقدی پرداخت نمود .
اما جمهور فقها مقدار فدیە را یک وعده غذا و یک چهارم زکات فطر در نظر گرفته اند.
کفاره روزه رمضان؟
به صورت کلی اگر چنانچە شخصی در روز رمضان با همسرش همبستر شود ]7 [بخاطر هتک حرمت رمضان و شکستن روزه بدون عذر مرتکب گناه بزرگی شده است و باید از این کار توبه موده و روزه را قضا کند ؛ زیرا پیامبر به آن کسی که در روز ماه رمضان با همسرش جماع کرده بود بعد از ذکر کفاره فرمود : و صم یوما و استغفر الله(8)
یعنی : آن روز را قضا کن و استغفار کن.
ولی کفاره چنین شخصی به شرح زیر و یکی از سه چیز جریمه زیر است:
۱ـ آزاد کردن یک برده که امروز وجود خارجی و مصداق ندارد.
۲ـ دو ماه پشت سر هم روزه گرفتن.
۳ـ تامین خوراک 60 فقیر..
نزد جمهور فقها برای هر کدام از فقرا باید یک مد از قوت غالب شهر در نظر گرفته شده و پرداخت شود.
ولی احناف می گویند: نیم صاع از گندم ویا یک صاع از خرما یا جو و یا معادل آنها بصورت نقد پرداخت شود.
مقدار این کفاره مانند زکات فطر است.
نویسنده :دکتر عبدالستار عبدالجبار
مترجم : علی اوجاقی
