علت ضعف و سستی پس از رمضان ؟!
بعد از رمضان، چه شرایطی رخ می دهد؟ سؤالی که دعوتگران، بعد از ماه مبارک رمضان بسیار تکرار می نمایند؛ چون تحول و دگرگونی بزرگی را مشاهده می کنند، در ماه رمضان مردم را می بینند که بطور منظم و مرتب مشغول روزه گرفتن و شب زنده داری و ذکر و تلاوت قرآن، هستند وپس از سپری شدن این ماه همه ی اعمال نیک را ترک می گویند و باز به غفلت و پوچی گری روی می آورند، طوری که این موضوع به پدیده ای آشکار و نمایان تبدیل شده است.
در رمضان مساجد را پر از نمازگزار و قاری قرآن و اهل نیایش، می بینند اما بعد از رمضان، مساجد از ترک، جدایی و دوری مردم شکایت و گلایه دارد. این پدیده ای است که باید مصلحان علت آن را مورد بررسی قرار دهند؛ تا این کجی را راست نموده و علت را بیابند و مشکل را حل نمایند.
و اگر به بررسی عللی که موجب این پدیده گشته است، بپردازیم؛ بطور واضح می بینیم که رمضان در نظر بسیاری از مردم بجای این که ماهی برای عبادت باشد، ماهی است که در آن برخی اعمال و واجبات به صورت عادت در آمده اند و لذا به عاداتی که عموم مردم آن را انجام می دهند،می پردازند تا برخلاف عامه ی مردم رفتار و برخورد نکنند؛ چون کسانی را می بینید که در رمضان روزه می گیرند، بی آنکه نماز بگزارند و بسیاری از اوقات تراویح می خوانند؛ ولی هیچ واجبی را انجام نمی دهند و…
اینان در رمضان تنها از روی منطق عادت بندگی می کنند، نه از روی عبادت ، در نتیجه، این ماه تاثیر و تغییر مطلوبی در زندگی آنها بوجود نخواهد آورد و لذا همین که از رمضان بیرون آمدند و از آن فاصله گرفتند، هر یک از آنان به حالت قبلی خویش، باز می گردد.
علت دیگر این است که مسلمان – هرچند گناهکار هم باشد – در این ماه مبارک، یک جو ایمانی را احساس می کند؛ چون خداوند به این ماه امتیازات و برتری هایی از قبیل : به زنجیر کشیدن شیاطین، روی آوردن و آمادگی نفس ها برای طاعت و عبادت، باز نگه داشتن دربهای بهشت، و بسته نمودن دربهای دوزخ داده است. همه این اوضاع و احوال به مسلمان کمک می کند که به پروردگارش نزدیک شود و از گناهان و پلیدی ها دوری جوید، پس هر وقت، رمضان به پایان رسد و این جو و محیط از میان رود، گناهکار به گناهان خود باز خواهد گشت.
یکی از علت های دیگر این است که معمولاً پس از حماسه و فعالیت زیاد، احساس خستگی و سستی به نفس های ضعیف راه می یابد. اگر کسی دقت نماید، این خستگی و سستی را به خوبی در کاهش نمازگزاران در نماز تراویح در آخر رمضان برخلاف آغازش ملاحظه خواهد کرد.بندگی هرچند اثر عظیمی بر آرامش نفس دارد؛ ولی نیاز به ریاضت و تلاش وغلبه بر نفس و هوی دارد؛ چون نفس انسان به ترک کار و نشستن و تمایل به شتابزدگی علاقه مند است.
و برای درمان این پدیده لازم است که مسلمان معنی بندگی برای پروردگارش را بفهمد و بداند که بندگی همیشگی است و مقید به زمان و مکان مشخصی نیست و کار و واجبات مسلمان تا دم مرگ به پایان نمی رسد. حسن بصری(رح) فرموده است: خداوند زمان مشخصی جز مرگ – که پایان بخش کارها و واجبات وی است – برای کارهای مسلمان قرار نداده است؛ خداوند می فرماید: {واعبد ربک حتی یأتیک الیقین} (سوره حجر/۹۹) “خدا را پرستش کن تا زمانی که مرگ به سراغت آید” .
و لازم است فرد مؤمن بفهمد ماه رمضان یک نوع امتیاز و برتری است که خداوند به بندگانش ارزانی می بخشد؛ تا به پروردگارشان بیشترتقرب جویند و در کارهای نیک شتاب نمایند، پس هرگاه این بینش در نفسهایشان تثبیت شد، در طول عمرشان پروردگار را پرستش خواهند نمود وآغاز و پایان ماهی از ماههای سال، سریال بندگی آنان را قطع نخواهد کرد.
در ارتباط با خستگی و سستی ،مسلمان باید بداند، آغاز بندگی بیشتر اوقات برخلاف هوی و تمایلات نفسانی، نیاز به مقداری تلاش و سختی دارد؛ تا اینکه نفس مسلمان با آن مأنوس شود و بر أوامر خداوند استقامت و پایداری نماید، خداوند سبحان فرموده است: {والذین جاهدوا فینا لنهدینهم سبلنا و ان الله لمع المحسنین} (عنکبوت/۶۹) ” کسانی که در راه ما تلاش و مجاهدت نمایند ما آنها را به راه های خویش راهنمایی و هدایت می نماییم و براستی خداوند با نیکوکاران است و آنها را تنها نمی گذارد” . و سخن رسول الله (ص) درست و راست است که فرمود: (حفت الجنه بالمکاره و حفت النار بالشهوات) رواه مسلم .
“بهشت با سختی ها و ناخوشی ها و دوزخ با شهوات و آرزوها پرچین شده است.)
وجود سستی و کم کاری بعد از تلاش و فعالیت، امری طبیعی است که برای هر کسی پیش می آید؛ همانطور که رسول الله (ص) فرموده اند: (إن لکل عمل شره و إن لکل شره فتره فمن کانت شرته إلى غیر ذلک هلک) رواه أحمد.
” هر شور و شهوت جوانی،سستی به دنبال دارد؛ هرکس جوانی اش در راستای سنت من باشد، رستگار خواهد شد و هرکس نشاط و جوانی اش در راه دیگری باشد هلاک خواهد گردید”.
ولى آنچه ممنوع و نگران کننده می باشد، این است که سستی وی را به کم کاری و کوتاهی نمودن در واجبات وا دارد و محرمات و منع شده ها را زیر پا گذارد.
ابن قیم (رض) فرموده است: ” کنار گذاشتن و از سر راه برداشتن سستی ها برای هر سالک و عابدی، امری لازم وضروری است، کسی که سستی هایش وی را از واجبات بازندارد و در حرام قرارش ندهد، امید است که بر خیر و نیکویی که بر آن بوده باز گردد»
و حضرت علی (رض) فرموده است: «نفوس [گاهی ] دارای تمایل و علاقه و[گاهی] دارای روی گردانی و بی میلی است؛ پس اگر دارای علاقه و تمایل بود، آن را برای عزیمت و عبادت بکار گیر، و اگر بی میل و روی گردان بود آن را در فرایض و واجبات خلاصه کن»
بر مسلمان لازم است، هرگاه در وجودش احساس سستی و تنبلی نمود به صدای درون و نفسش لبیک نگوید و کار را بطور کلی ترک ننماید و باید نفسش را با حکمت و درایت معالجه نماید و راحت طلبی و سرگرمی های مجاز او را از کار باز ندارد؛ ولی لازم است تعادلی باشد تا نفس انسان از طاعت و بندگی تنفر و انزجار ننماید و لگام نفس را رها ننماید تا در دریاهای گناه بدون احساس حسابرس و ناظر شنا کند.
کسی که از ماه رمضان استفاده ی صحیح و درستی کرده باشد، لازم است که وضعیتش پس از رمضان بهتراز پیش از آن باشد؛ چون علامات و نشانه های قبولی نیکی ها وحسنات آن است که نیکی ها تداوم داشته باشد و از نشانه های قبول نشدن حسنات و نیکی ها این است که انسان به گناهان قبلی اش بازگردد.
پس ای روزه دار! بر ادامه ی کار های نیک و اعمال صالحی که در این ماه رحمت با آن انس و عادت گرفته بودی، حریص باش؛چون دوست داشتنی ترین کارها نزد خداوند با دوام ترین آنهاست هر چند اندک باشد. بر اساس روایتی در صحیح بخاری از مادر مؤمنان؛ حضرت عایشه (رض) در مورد رفتار رسول الله (ص) سوال شد، ایشان فرمودند:(کارهایش دائمی بود) یعنی به طور مستمر همچون باران همیشگی و پایان ناپذیر بود.
وقتی از ماه رمضان خدا حافظی نمودیم، مؤمن مادامیکه نَفَس در سینه دارد، با طاعات و عبادات خداحافظی نمی کند، اما کسانی که با آمدن عید، از مساجد و طاعات و عبادات وداع می گویند، چنین مردمانی بدترین آدم ها هستند که خداوند را فقط در رمضان می شناسند؛ حال آنکه خداوند می فرماید: {قل إن صلاتی و نسکی و محیای و مماتی لله رب العالمین لاشریک له و بذلک امرت} (الأنعام: ۱۶۲)، ترجمه: “بگو نماز و مناسک و زندگی و مرگم از آن خدایی است که پروردگار جهانیان است، هیچ انباز و شریکی ندارد و من چنین دستور داده شده ام”. پس باید زندگی در همه احوال و اوقات و شرایط، از آن خدا باشد.
پس ای برادر و خواهر روزه دار ! از پرتوهای روشن ماه رمضان، کلید نیکی برای همه ی ماه های سال بساز، و بر اطاعت از پروردگارت استقامت داشته باش، و کارهای نیک را ادامه بده هرچند اندک باشد و از خداوند تا دم مرگ، ثبات و پایداری بخواه.
والسلام علیکم.
ترجمه : عبدالله رشی مقدم
