اندیشه

اخلاق والای پیامبرﷺ

 

ارزش و اخلاق پیامبرﷺ آنقدر والا بوده است که هیچ پایه ای به آن نمی‌رسد. انسانی به تمام معنا که تمام مفاهیم زیبای انسانیت در او می درخشید. زمانی که خداوند بزرگ بنده ای را برای رسالت پیام و پیامبری برمی‌گزیند، کسی را انتخاب می کند که از میان انسان ها بهترین بوده و از لحاظ فهمیدگی و دانایی کاملترین باشد، در اراده و فداکاری، قدرتمندترین و نورانی ترین فرد در دل و محکم و استوارترین کس در تحقق تکالیف و انجام مسئولیت باشد. به همین خاطر همه پیامبران نماینده خدا بوده و برای انسانیت پیشرو و رهبر می باشند.

پیامبر اسلامﷺ نور تابانی بود که می درخشید، راه را برای همه روشن می کرد تا شب‌های تاریک جهالت به پایان برسند. این هم با دریافت پرتوهای نورِ ارزش و اخلاق و اعمال نیک و تعاملات پاک و پسندیده این شخصیت برگزیده تحقق می یابد.

به راستی که با دقت در زندگی پیامبرﷺ پی می بریم که تمام وجودش، ثروتی بس بزرگ از بخشندگی و منبعی تمام نشدنی برای ایجاد ارزش های والا و رفیع و زیبای انسانیت می باشد.

چگونه این چنین تابان و درخشان نباشد، در حالیکه خداوند بزرگ از میان تمام انسانها، ایشان را برای پایان بخشیدن به پیامبری و پیامداری برگزیده است.

حقیقتی روشن و آشکار است که بشریت، کس دیگری همانند ایشان را به خود ندیده است که بتواند به زندگی روح و حیاتی نو ببخشد و شایسته این توصیف خدایی باشد که می فرماید: [وإنک لعلی‌ خلق عظیم].

کمال اخلاق و کردار ایشان، دلیل روشنی بر پیامبری ایشان است. برای همین است که همگی همچون پروانه به دورش جمع شدند و ایمان آوردند و خود را فدای ابلاغ پیام و رسالت ایشان کردند. چون می دیدند که همچون گوهر و دُر نایابی آشکار گردیده است. حتی بعد از وفاتش نیز، هر روز گوشه ای از ارزش و معجزه ای از ایشان آشکار می شود و باعث می شود که هر روز روشنفکرانی به عضویت در این کاروان بزرگ و خجسته بپیوندند که سردار و پیشوای آن، پیامبرﷺ می باشد.

فضیلت اخلاق و کردار پیامبرﷺ

پیامبر اسلام والاترین و برترین پیشوا و پیشاهنگ است، نمونه ای بارز و شایسته که در تمام زمینه ها -چه فردی و چه اجتماعی- می توان به ایشان نگاه کرده و الگو قرار داد. وی توانست که با این پیام و دید الهی، یک امت را از نیستی بسازد و همراهانی را تربیت کند که سخت است بار دیگر نمونه آنها به وجود آید. توانست تمدنی را بر زمین بنیان نهد که پایه های آن بر اخلاق و منش بزرگوارانه استوار گردیده است؛ «إنما بعثت لأتمم مکارم الأخلاق».

 همین اندازه کافی است برای پیامبرﷺ که خداوند، خود به ایشان ارزش و بها داده است؛ [وإنک لعلی‌ خلق عظیم]. همانگونه که می دانید در میان امتش به راستگو و امین نام برده می شد، کسی نمی توانست او را دروغگو یا خیانتکار بخواند. با تهمت ساحر و دیوانه یا ده ها نام دیگر، او را اذیت می کرند، اما خداوند بزرگ با قرار دادن ایشان در بلندترین مرتبه ی اخلاق و رفتار نیکو، جوابشان را می دهد که دیوانه و جادوگر در این ذات جمع نمی شود، ذاتی که تمام زندگیش مالامال از اعمال و رفتار ارزشمند و والا است.

بشریت بر بزرگی پیامبرﷺ شاهد است و حتی دشمنانش نیز قبل از پیروانش، به بزرگی و سروری ایشان اعتراف کرده اند، به گونه ای که باعث شگفت همگی و مسلمان شدن عده ی زیادی شده است. اگر نگاهی به پادشاه عمان (جولندی) که هم عصر پیامبرﷺ بوده است بیندازیم، می بینیم که چگونه از نیکو کرداری و بزرگواری پیامبرﷺ به شگفت آمده و می گوید: سوگند به خداوندی که این پیامبر را به من شناساند، به حق که او به هر کار نیکی فرمان دهد، خودش اولین کسی بود که آن را انجام می داد و از هر کاری نهی می کرد، خود اولین کسی بوده که از آن دوری می کرد. زمانی که پیروزی نصیبش می شد، خود را بزرگ نمی پنداشت و هر گاه بر وی چیره می شدند، صدایش را روی آنان بلند نمی کرد و به قولهای که می داد وفادار بود و پیمانهایش را به انجام می رساند. به راستی گواهی می دهم که او پیامبر خداست.

یکی دیگر از اخلاق های زیبای پیامبرﷺ این بود که رفتارهایش در یک راستا بودند، به گونه ای که جهتی از رفتارش بر جهتی دیگر چیره نمی شد. صبر و تحملش به مانند شجاعتش بود، امانتداریش به مانند سخاوتمند بودنش بود، راستگویی اش همچون مهربانیش بود. به گونه ای که مشاهده نمی شد یکی از رفتارهایش در زندگی، برتر یا کمتر از رفتار دیگرش باشد. تا حالا هیچ کس به جز پیامبر گرامی اسلامﷺ نتوانسته است که این چنین هماهنگی و توازنی در رفتارش را حفظ کند.

 برای همین، گوته شاعر آلمانی می گوید: در تاریخ به دنبال نمونه ای از انسان بزرگ و کامل گشتم، این نمونه را در محمد، آن پیامبر عربی یافتم.

اخلاق پیامبر قرآنی بود. قرآن منبع اصلی شکل گیری رفتار و شخصیت پیامبرﷺ بود. برای همین در رفتار، کامل و در به انجام رساندن اصول تعاملات سالم و درست در جامعه، بهترین بوده است. در اعمال و گفتار و کل زندگی اش، همچون قرآنی زنده در زمین بود. همانگونه که ام المٶمنین حضرت عایشه(رضی الله عنها) در جواب سؤال سعد بن هشام پسر عامر در مورد اخلاق پیامبرﷺ فرمود: تو قرآن می خوانی؟

گفت: بله

فرمود: (فإن خلق النبی القران). در روایتی دیگر آمده است: (کان خلق رسول الله القران) بعد از آن فرمود: سوره المؤمنون را بخوان، آن را خواند تا به آیه ۱۰ رسید، فرمود: اینگونه است اخلاق پیامبرﷺ. توصیف مادر ایمانداران در مورد پیامبرﷺ چقدر قشنگ است.

اخلاق والای پیامبر تنها مختص خودش نبود و جامعه را نیز با آن زینت می داد و به نیکی و نیکوکرداری راهنمایی می کرد و تمام جنبه های نیکی و ارزش های والای انسانیت را در نظر می گرفت، از شناخت خویش تا شناخت پروردگار، از دادن حقوق بی جانی تا جاندار و همچنین ساختن کرامت انسان ها و تأمین برادری و محبت و یک پارچگی و وحدت میان مٶمنان.

نگاه پیامبرﷺ به اسلام نگاهی روشن بر مبنای اخلاق نیکو بود و به همین رو عرب ها چشم باز کرده و اسلام را دیدند و علل این دعوت پیامبر را فهمیدند.

زمانی که به پیامبر پیشنهاد شرکت در گروه پسران شیبانی پسر ثعلبه داده شد که از افرادی چون مفروق بن عمر و مثنی بن حارث و هانی پسر قبیصه و نعمان بن شریک شکل گرفته بود، پیامبر این آیات را بر آنان خواند: [قُلْ تَعَالَوْا أَتْلُ مَا حَرَّمَ رَبُّکُمْ عَلَیْکُمْ ۖ أَلَّا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئًا ۖ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا ۖ وَلَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَکُم مِّنْ إِمْلَاقٍ ۖ نَّحْنُ نَرْزُقُکُمْ وَإِیَّاهُمْ ۖ وَلَا تَقْرَبُوا الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ ۖ وَلَا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ ۚ ذَٰلِکُمْ وَصَّاکُم بِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ] (انعام/۱۵۱) بگو: «بیایید تا آنچه را پروردگارتان بر شما حرام کرده براى شما بخوانم: چیزى را با او شریک قرار مدهید و به پدر و مادر احسان کنید و فرزندان خود را از بیم تنگدستى مکشید؛ ما شما و آنان را روزى مى‌رسانیم و به کارهاى زشت -چه علنى آن و چه پوشیده‌[اش‌]- نزدیک مشوید و نَفْسى را که خدا حرام گردانیده، جز بحق مکشید. اینهاست که [خدا] شما را به [انجام دادن‌] آن سفارش کرده است، باشد که بیندیشد».

این چنین جامعه ای یکتا پرست و روشن فکر بر مبنای ارزش و بهای والا و تعامل حلال با نزدیکان و تعاملات روزانه زندگی و مواظبت و نگهداری از کردارهای نیکو و دوری از گناهان بزرگ و ناپسند، بنا نهاده شده است.

بعد از خواندن این آیات، مفروق گفت: این گفته ی انسان های روی زمین نیست و گرنه آن را می شناختیم. آنگاه پیامبرﷺ این آیات را خواند: [إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ وَإِیتَاءِ ذِی الْقُرْبَىٰ وَیَنْهَىٰ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنکَرِ وَالْبَغْیِ ۚ یَعِظُکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ] (نحل/۹۰) «در حقیقت، خدا به دادگرى و نیکوکارى و بخشش به خویشاوندان فرمان مى‌دهد و از کار زشت و ناپسند و ستم باز مى‌دارد. به شما اندرز مى‌دهد، باشد که پند گیرید».

مفروق گفت: ای مرد قریشی به خدا دعوتت به بهترین کردار و زیباترین اخلاق و رفتار است، به راستی که امتت به تو تهمت می زنند که این دعوت و پیام تو را نادرست می پندارند.

میزان اهمیت دادن پیامبر به جنبه های اخلاقی در گفتار و فرموده‌هایش بسیار روشن و آشکار است، آنگاه که به یارانش یاد می دهد: [أکمل المؤمنین إیمانا أحسنهم خلقا وخیارکم خیارکم لنسائهم] (رواه الترمذی وقال حدیث حسن صحیح) که نیکوترین اخلاق حاصل کاملترین ایمان است.

تمرین نیکو کرداری پیامبرﷺ به قوم و قبیله ای محدود نمی شود، بلکه با همه و برای همه بود. با یارانش رابطه گرمی برقرار می کرد و خود را از کسی دور نمی ساخت، در جمع فقیران و بینوایان می نشست و با آنها مهربان بود و هر کس که می خواست، در شهر مدینه با او قدم می زد، به دیدار و عیادت بیماران می رفت و در تشییع جنازه شرکت می کرد، به همراهانش در خانه هایشان سر می زد و از آنها در منزل خودش استقبال می کرد، همیشه تبسم بر لب داشت، دست و دل باز و بخشنده بود، حتی نسبت به کسانی که به او ظلم کرده بودند.

با امتش در اوج مهربانی بود، به شیوه ای که اگر در میان انتخاب دو چیز مختار می شد، آسان ترین آن را انتخاب می کرد تا جایی که در آن گناهی نباشد.

اخلاق و تعامل پیامبر با دشمنانش و کسانی که به او ایمان نیاوردند و او را دوست نداشتند، بسیار نرم و نیکو و آرام بود. برای همین بزرگ مشرکان؛ ابوسفیان پسر حرب زمانی که مسلمان شد، در مورد قبل از مسلمان شدنش شهادت می دهد و می گوید: (به خدا تو خیلی بخشنده و مهربان هستی، زمانی که با تو می جنگیدم، بهترین جنگجو بودی و زمانی که با تو آشتی می کردم به بهترین روش آشتی می کردی، خداوند پاداش خیرت دهد).

قرآن در وصف او می فرماید: [بالمٶمنین ر‌ئوف رحیم]. پس ما چگونه می توانیم اخلاق والا و بلندپایه ی پیامبرﷺ را در چند صفحه مختصر بیان کنیم، در حالیکه زندگی و کردار و اخلاق ایشان، مایه تعجب بسیاری از مسلمانان و غیر مسلمانان بوده است. خاورشناس بریتانیایی «ولیم مویر» در مورد زندگی پیامبرﷺ می گوید: بدون خستگی و خودنمایی، بهترین زندگی را داشته است، تواضع و مهربانی و آرام گرفتن و ایثار و ترجیح دیگران بر خود و بخشیدن و بخشندگی از مردانگی و اخلاق جدایی ناپذیر شخصیت ایشان بود. توجه همه را به محبت خود جلب می کرد و به فکر همه بود، حتی اگر کوچکترین کس می بود. هدیه قبول می کرد هر چند ناچیز بوده باشد. خود را بالاتر از کسی نمی پنداشت و خود را آشکار نمی کرد. کسی فکر نمی کرد که در پیشوازی از او اهمال کرده است، هر چند دارای شخصیتی بسیار عادی هم باشد. در خوشی و ناخوشی مردم شرکت می کرد و بسیار دلسوز بود. با همه یکسان معامله می کرد و در کارهای سنگین همکاریشان می کرد و مرتب مشغول بوده و در فکر تأمین خوشی و راحتی برای دیگران بود.

منبع: قصه الاسلام

تهیه: م. عثمان نورسی

ترجمه: ناهید ایران

ویراستار: حسن زاده

نمایش بیشتر

ناهید ایرانی

استان آذربایجان غربی - مهاباد مترجم فعال دینی

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا