اندیشهدعوت اسلامی

دعوتگران بەروز و مفتیان حکیم

دعوتگران بەروز و مفتیان حکیم

خطاب قرار دادن مردم با زبان روز

 دکتر یوسف قرضاوی

 از جمله قوانینی که مفتی معاصر باید رعایت کند این است که مردم را با زبان زمانه خود، که می فهمند، خطاب قرار دهد و همزمان از اصطلاحات سخت و زمخت کلمات غریب دوری نماید و هدفش آسانی و دقت باشد.

 از حضرت علی رضی الله عنه روایت شده است که فرمود: « با مردم طوری صحبت کنید که بفهمند و آنچه را که درک نمی کنند را رها کنید، آیا می‌خواهید خدا و رسولش تکذیب شوند؟!

خداوند متعال فرمود: « وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا بِلِسَانِ قَوْمِهِ لِيُبَيِّنَ لَهُمْ… ﴿۴﴾ ابراهیم» و ما هيچ پيامبرى را جز به زبان قومش نفرستاديم تا [حقايق را] براى آنان بيان كند

و هرعصر و زمانه ای زبان یا ادبیات خاص خود را دارد که با آن مقصودش را بیان می کند؛ پس هر کس می خواهد با مردم در زمان ما صحبت کند، باید زبان آنان را بفهمد و بعد با آن زبان با آنها صحبت کند. منظور من از زبان فقط کلماتی نیست که مردم با آن اهداف خود را بیان می کنند، بلکه منظورم چیزی عمیق تر از آن است، که مربوط به ویژگی های تفکر و شیوه های درک و فهم آنان است‌.

زبان روزگار ما نیازمند چند چیز است که مفتی باید آنها را مراعات نماید:

أ) این که خطاب قرار دادن مردم، عاقلانه و براساس منطق باشد نه اینکه با مبالغه گوی ها به برانگیختن عواطف بپردازد، زیرا بزرگترین معجزه اسلام معجزه ای است عقلی که آن هم قرآن است، قرآنی که خدا بوسیله آن دیگران را به چالش کشیده است و این قرآن هرگز با خوارق العادات(کرامات و معجزات) مبارزه نمی کند همچنانکه این خوارق برای پیامبر هم اتفاق افتاده اند و بشریت تاکنون دینی را نشناخته است که همانند اسلام به عقل و دانش احترام بگذارد.

ب) این که از تکلف وبکارگیری عباراتی که مخاطب را به زحمت می اندازد، دوری نماید و بخاطر همین است که من –قرضاوی- از لغت های آسان ونزدیک و قابل فهم استفاده می کنم و چه بسا از برخی کلمات یا ضرب المثل های عامیانه برای روشن شدن آنچه می خواهم، استفاده کرده ام، من یقین دارم که همه بینندگان و شنوندگان از لحاظ فرهنگ و اندیشه در یک سطح نیستند، چرا که در میان آنها استادانی بزرگ و  گاهی شاگردان کوچکی وجود دارد، برخی تاجر و بعضی هم کارگر هستند و همه آنها باید موضوعی که شما ارائه می دهی را بفهمند و نسبت به آن آگاهی داشته باشند و اگر چه فهماندن مطلب در سطوح مختلف، سخت است اما من تا آنجا که توانسته ام، تلاش نموده ام  و در همه امور به میانه روی و اعتدال اعتقاد دارم و بخاطر همین است که این گونه راه میانه را پیموده ام؛ نه آنقدر بالا سخن گفته ام که فقط به درد خواص بخورد و عوام را از دست بدهم ونه آنقدر در سطح پائین صحبت کرده ام که خواص را از دست بدهم.

بلکه هدفم را طوری طراحی کرده ام که همزمان، خواص را راضی نمایم و به عوام نیز بفهمانم واین رویکرد من بوده در طول زندگی ام، امیدوارم که به توفیق الهی دست یافته باشم و یا به آن نزدیک شده باشم.

ج) این که شخص مفتی و دعوتگر حکم را توأم با حکمت و علت آن ارائه نماید و آن را با فلسفه کلی اسلام ربط دهد و این همان چیزی است که در فتواها و نوشته هایم به طور کلی به دو دلیل به آن پایبند بوده ام:

اول:  بخاطر اینکه روش قرآن و سنت اینگونه است.

هنگامی که قرآن در مورد حیض سخن می گوید – و آنها درباره آن سؤال کرده اند – می فرماید: « وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الْمَحِيضِ قُلْ هُوَ أَذًى فَاعْتَزِلُوا النِّسَاءَ فِي الْمَحِيضِ وَلَا تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّى يَطْهُرْنَ فَإِذَا تَطَهَّرْنَ فَأْتُوهُنَّ مِنْ حَيْثُ أَمَرَكُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ وَيُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ ﴿۲۲۲﴾ البقره» از تو در باره عادت ماهانه [زنان] مى ‏پرسند بگو آن رنجى است پس هنگام عادت ماهانه از [آميزش با] زنان كناره گيرى كنيد و به آنان نزديك نشويد تا پاك شوند پس چون پاك شدند از همان جا كه خدا به شما فرمان داده است با آنان آميزش كنيد خداوند توبه‏ كاران و پاكيزگان را دوست مى دارد .

 پس پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم دستور داد که علت حکم را – که اذیت است – به عنوان  مقدمه ای بر خود حکم که عزلت ودوری از آن می باشد برای مردم توضیح دهند.

و در توزیع اموال غنیمت بر طبقات مستحق از جمله یتیمان و مسکین ها و ابن سبیل، خداوند متعال حکمت آن را یادآور می شود و می فرماید: « مَا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرَى فَلِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ كَيْ لَا يَكُونَ دُولَةً بَيْنَ الْأَغْنِيَاءِ مِنْكُمْ … 7 حشر. آنچه خدا از [دارايى] ساكنان آن قريه ‏ها عايد پيامبرش گردانيد از آن خدا و از آن پيامبر [او] و متعلق به خويشاوندان نزديك [وى] و يتيمان و بينوايان و درراه‏ماندگان است تا ميان توانگران شما دست به دست نگردد  »

یعنی: تا غنائم تنها در میان طبقه ثروتمند گردش نکند و دیگر طبقات از آن محروم شوند، زیرا این منشأ  شرارت ها است و این از بارزترین ویژگی های سرمایه داری ظالمانه می باشد؛ حتی عبادتهای دستوری، که قرآن به انجام آنها دستور می دهد دارای علت و احکامی هستند که فطرت پاک و عقل سلیم آن را قبول می نماید؛ مثلا خداوند متعال در رابطه با نماز می فرماید: « وَأَقِمِ الصَّلَاةَ إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ وَلَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُ وَاللَّهُ يَعْلَمُ مَا تَصْنَعُونَ ﴿۴۵﴾ »عنکبوت. بخوان و نماز را برپا دار كه نماز از كار زشت و ناپسند باز مى دارد و قطعا ياد خدا بالاتر است و خدا مى‏ داند چه مى ‏كنيد.

و درباره فلسفه روزه می فرماید: «لعلکم تتقون» تا به درجه پرهیزگاران نایل شوید.

و دررابطه با زکات می فرماید : «تطهرهم و تزکیهم بها». مردم را بوسیله آن پاک و بی آلایش گردانی.

و در مسئله حج می فرماید : « لِيَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِي أَيَّامٍ مَعْلُومَاتٍ عَلَى مَا رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِيمَةِ الْأَنْعَامِ فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِيرَ ﴿۲۸﴾ حج» تا شاهد منافع خويش باشند و نام خدا را در روزهاى معلومى بر دامهاى زبان‏بسته‏ اى كه روزى آنان كرده است ببرند پس از آنها بخوريد و به درمانده مستمند بخورانيد.

 اما در سنت، هر کس در فتاوای پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم تدبر کند، آن را حاوی حکمت الحکم و شبیه آن خواهد دید و به مشروعیت آن توجه می کند.

 از همین است، فرموده ایشان (صلی الله علیه و سلم)  خطاب به حضرت عمر (رض )هنگامی که با اضطراب ، خدمت آن  حضرت رسید ، چرا که همسرش را در حالی روزه بوده بوسیده بود و به ایشان گفت : آیا فکر می کنی اگر دهانت را آب بکشی ومضمضه كني و آن را خارج نمائي، آيا ضرري مي رساند؟  عمر گفت : نخير، پس فهميد که مقدمه حرام همیشه لازم نیست که حرام باشد، زیرا مقصود از بوسه مقدمه آمیزش است، پس نهی از آن مستلزم نهی از مقدمه آن نیست. چنان که آب در دهان گرداندن مقدمه نوشیدن آن است و مقدمه، حرام نيست.

همچنین سخن آن حضرت  صلي الله علیه و آله و سلم که می فرماید:: « لا تنکح المرأة علی عمتها ولا علی خالتها، و لا علی ابنة أخیها، ولا علی ابنة أختها، فانکم إن فعلتم ذالک قطعتم أرحامکم » رسول خدا حکم را برای آنها ذکر کرد وهمه را بر دلیل تحریم این کار آگاه نمود و آن این بود که آنچه خدا دستور به وصلت آن داده است را در اثر ازدواج مجدد و مشاجرات احتمالی هوو ها، قطع نکنید که این گونه وصلت ها، حرام است.

همچنین دیگر فرموده آن حضرت خطاب به بشير بن سعد، که به  برخی از فرزندان خود هدیه ای داد و بقیه نداد فرمود: ( آیا خوشحال نمی شوید که در کار نیک مساوات را برقرار نمائید ؟   گفت: بلی ، فرمود: پس از خدا بترسید و بین فرزندان خود عدالت برقرارنمائید.

 امثال این در قرآن و سنت بسیار است، با اینکه کلام خدا و رسولش در جای خود حجت است و اگر چه دلیل مشخصی هم برای آن شناخته و ذکر نشود باز برای ما کافیست .

دوم: شک کنندگان و شبهه افکنان در زمان ما بسیارند و بیشتر مردم بدون اینکه مکان أخذ و محتوای آن  را بشناسند حکم را بویژه اگر عبادت خالص نباشد بدون اینکه به حکمت و هدفش توجه نمایند می پذیرند

ما باید ماهیت عصر خود و طبع مردمان آن را بشناسیم و با تبیین حکم خداوند در آنچه که مقرر فرموده است، سختی را از دل های آنان بزداییم و آنان با رضایت و سعه صدر حکم را بپذیرند پس هرکس شک داشته باشد، شکش برطرف خواهد شد و هر کس که مومن باشد ایمانش افزایش خواهد یافت.

با این وجود، ما باید به مردم اطمینان دهیم که این حق خداوند متعال است که  به حکم پروردگاری خود بندگانش را بشکلی که بخواهد به عبادت و بندگی خود، مکلف نماید زیرا او همان گونه که خالق است فرمان نیز می دهد، پس بخاطر همین باید او را در آنچه دستور داده است اطاعت کنند و به آنچه خبر داده ایمان بیاورند، هر چند دلیل امر را نفهمیدند یا حقیقت آن را درک نکرده باشند و بر آنان است که در مرحله اول بگویند: « سمعنا و اطعنا » ودرمسئله دوم بگویند« آمنا به کل من عند ربنا»

 خداوند چیزی را امر و نهی نمی کند، مگر اینکه حکمتی دارد، زیرا آنچه را که تشریع کرده بیهوده تشریع نکرده است، همچنان که آنچه را که خلق نموده باطل خلق ننموده است، این جریان به تاکید ثابت شده است، اما ما دائما در جهت تبیین مفصل آن بر نمی آییم واین مقتضای آزمونی است که امر تکلیف و حتی انسان بر آن استوار است « انا خلقنا الانسان من نطفة أمشاج نبتلیه »

ترجمه : فهیم بهنام- سرو

از طريق
فهیم بهنام
منبع
https://sozimihrab.org/
نمایش بیشتر

فهیم بهنام

استان آذربایجان غربی - ارومیه مترجم

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا