ممکن است این سؤال برایتان پیش آمده باشد که آموزش روزه داری به فرزندانم را از چه سنی باید آغاز کنم.
ممکن است این سؤال برایتان پیش آمده باشد که آموزش روزه داری به فرزندانم را از چه سنی باید آغاز کنم تا در نوجوانی و بزرگسالی انسانی معتقد شوند و خودشان به این امور علاقه داشته باشند و از فرامین الهی سرپیچی نکنند؟ خیلی از ما والدین برای آموزش مسایل دینی به فرزندانمان از روش هایی سخت گیرانه استفاده می کنیم که با اجبار و تنبیه همراه است و گاهی باعث می شود که فرزندانمان بخصوص در سنین نوجوانی از دین، نماز و روزه فراری شوند.
گاهی هم برعکس آنقدر کودک را رها می کنیم که حتی در نوجوانی هم با اصول دین ناآشناست و نمی داند چگونه باید مناسک دینی را به جا بیاورد.
خداجویی در کودکان فطری است. بنابراین برای آموزش روزه داری به کودک لازم نیست خیلی خودتان را به سختی بیندازید تنها کافی است که خودتان الگوی مناسبی باشید. کودکان بیشتر از اینکه با گوشهای خود بشنوند حرکات و رفتار شما را زیر نظر دارند و سعی می کنند مانند شما رفتار کنند تا بزرگ به نظر بیایند.
وقتی از سنین کم مانند ۲ سالگی ببینند که شما نماز می خوانید و حرکات خاصی را با بیان اذکار خاصی انجام می دهید، علاقمند خواهند شد تا مانند شما همان حرکات و کلام را تکرار کنند. همین قدر که شما با روی باز از این همراهی آنها استقبال کنید و اجازه دهید کنار شما بایستند و مانند شما دولا و راست شوند، آموزش مسایل دینی را شروع کرده اید.
یادتان باشد که در آموزش مسایل دینی و به خصوص آموزش روزه داری به فرزندتان اصلاً عجله نکنید و سعی کنید متناسب با سطح درک و آمادگی ذهن او پیش بروید.
دوره کودکی را برای آموزش روزه داری مغتنم شمارید
گروهی معتقدند کودک تا به حد بلوغ نرسد، استعداد درک آموزش های دینی را ندارد. فرزندان، استعداد آن را دارند که تحت تربیت دینی قرار گیرند و مطالب دینی را در حد فهم خویش درک کنند. درست است که پسر بعد از ۱۵ سال و دختر بعد از ۹ سال قمری به تکلیف می‌رسد، اما آموزش و تمرین تکالیف دینی را نمی‌توان تا سن بلوغ به تأخیر انداخت.
سؤالات بچه ها را بی پاسخ نگذارید
در سن ۶-۳ سالگی که هنوز کودک روزه گرفتن را آغاز نکرده است، اگر به نخستین سوالات او پاسخ داده و درباره روزه معلومات خوبی به وی بدهیم؛ با رفتارهای زیبایی که در حالت روزه داری به آن آراسته‌ایم نمونه خوبی برای کودک می‌شویم. آن گاه فرزندمان وقتی روزه گرفتن را شروع کرد به آسانی میتواند از جنبه‌های اخلاقی و ویژگی‌های تربیتی روزه استفاده نماید.
والدین و مربیان، برای زیبا جلوه دادن این ماه پر برکت نقش ظریف و مهمی برعهده دارند. کودکان در برخورد با آداب رمضان پر از سؤال های بی جوابند و پاسخ هر کدام از سؤالات آنان می تواند تصویری عمیق در ذهن آنها بکارد. اگر این پاسخ ها، حساب شده و اصولی باشد، در پرورش این مفاهیم در ذهن کودک مؤثر خواهد بود و اگر پاسخ ها سطحی و غیر واقعی باشد، تأثیری منفی و مخرب برجا خواهد گذاشت.
از بعد هیجانی کودک کمک بگیرید
اگر بخواهیم کودک را با بحث شناختی روزه آشنا کنیم و در آموزش روزه داری به او موفق شویم باید از بعد هیجانی کودک بهره بگیریم.
باید بکوشیم رغبت فرزندان نسبت به انجام تکالیف عبادی را به انگیزه و خواست درونی آنها تبدیل کنیم؛ چرا که اگر این علاقه از درون و به اراده آنان نباشد، تربیت دینی موثر نخواهد بود. والدین باید با بهره‌گیری از بُعد عاطفی و هیجانی کودک، تصویری زیبا از خدا و تکالیف دینی برای او ترسیم کنند.
بیشتر کسانی که در سنین بالاتر وظایف عبادی را به خوبی انجام نمی‌دهند، بی‌اعتقاد به مبانی دینی نیستند. بلکه کوتاهی آنها به دلیل نبود زمینه مناسب و آمادگی دینی لازم در سنین کودکی است.
از محبت به آنها غافل نشوید
در ماه رمضان همه اعضای بالغ خانواده مشغول عبادت می شوند و تا حد زیادی از کودکان غافل می شوند. در حالی که والدین می توانند با مهر و محبت ، کودک را به نحوی با فضایل ماه رمضان و روزه داری آشنا کرده و آنها را برای انجام این فریضه آماده کنند. در این ماه باید از همیشه مهربان تر باشید.
روزه گرفتن بر اخلاق والدین نیز باید تاثیرگذار باشد لطافت و محبت بیشتر والدین در زمان روزه گرفتن کودکان بهترین مشوق برای کودکان است.
الگو باشید
اگر ارتباط ما با فرزندانمان ارتباطی سالم ، توام با درک و در کل ارتباط خوبی باشد ، تقریبا هر کاری که انجام بدهیم ، آنها هم انجام می دهند. اولین راه تشویق فرزندانمان به روزه گرفتن ، این است که خودمان روزه بگیریم. همچنین اگر مادر بزرگ ، خاله یا دایی ، عمو یا عمه ای در خانه مان باشد که اهل روزه است ، فرزندانمان به روزه گرفتن تشویق می شوند.
مراسم های شیرین رمضانی
اجرای مراسم دسته جمعی در ماه مبارک رمضان در مدارس ضمن تشویق آنها و نیز به یادگار ماندن خاطرات شیرین افطار و ماه مبارک رمضان در خاطر کودکان و نوجوانان، بسیار مورد توجه و استقبال دانش آموزان قرار می گیرد. حتی می توان در دوران مهدکودک، برای کودکان پیش دبستانی، مراسم افطار روزه کله گنجشکی برگزار کرد.. اجرای چنین مراسمی شاید به نظر سمبلیک و یا ساده باشد، اما اثرات عمیق و ماندگاری دارد و ماه رمضان را برای کودکان و نوجوانان به ماهی شیرین و پر خاطره و معنوی تبدیل می کند.
تشویق پولی نکنید
ما والدین هم، نباید هیچ گاه کودکان و یا نوجوانان را مجبور به دین داری کنیم یا برای آن که دیندار شوند، نباید به آن ها مزایای زیادی بدهیم. اگر بدون استفاده از این دو حربه تهدید و تطمیع، بتوانیم آن ها را به عقیده ای معتقد کنیم، آن اعتقاد درونی خواهد بود؛ یعنی اعتقادی که نه برای جلب منفعت است و نه به دلیل ترس از قدرت.
کودکان دوست دارند که رفتار والدین را تقلید کنند آنها با اینکار احساس بزرگی و استقلال میکنند. پس والدین میتوانند با الگوی مناسب شدن کودکان را تشویق به روزه گرفتن تشویق کنید. این تشویق اگر با شوق معنوی و اعتقادی هم همراه شود نتیجه بسیار بهتری خواهد داشت.
تشویق کودکان با پول و وسایل مادی تاثیر منفی روی کودک میگذارد. درخواست دعا کردن برای والدین از کودک میتواند مشوق خوبی برای کودک باشد بهتر است عمل معنوی کودک خود را با پول برابر نکنید.
آنها را با نوازش بیدار کنید
زمان خواب و استراحت مناسب برای کودکان و استفاده از الفاظ و لحن مناسب هنگام بیدار کردن برای سحر را برای کودکان فراهم کنید زیرا باعث خوشایند تر روزه برای آن ها می شود. تکان دادن های شدید یا به کاربردن تحکم و الفاظ نامناسب موجب می شود کودک با افکاری منفی آماده سحری خوردن شود.
جشن موفقیت!
در پایان ماه مبارک رمضان و در روزعید سعید فطر ،جشنی برای تبریک به بچه ها ، بابت موفق شدن به روزه داری و بندگی خداوند بزرگ ،به شکل مطلوب ترتیب دهید .
آموزش این نکات را فراموش نکنید
بر خلاف تصور برخی از بزرگترها ، ماه رمضان ، ماه غذا خوردن یا غذا نخوردن نیست ! منظورم این است که نباید ماه رمضان را تنها از جنبه شکم و محرومیت کشیدن به کودکانمان معرفی کنیم. ماه رمضان برکات زیادی دارد و ما باید بتوانیم آن برکات را به فرزندانمان تفهیم کنیم. به طور مثال در مورد نکات زیر حتما با او صحبت کنید:
درک بیشتر حضور خدا در این ماه
به فرزندانمان یاد بدهیم که نخوردن غذا و آب ، دعا کردن و مناجات بیشتر ، مراقب گفتار و رفتار بودن در ماه رمضان و برخی مهار ها و کنترل های دیگر ، همه و همه برای این است که توجه ما به خداوند بیشتر شود ، بتوانیم به خداوند نزدیک تر شویم و حضور خداوند را در زندگی مان بیشتر حس کنیم. بتوانیم خداوند را وارد زندگی خود کنیم ، با او ارتباط برقرار کنیم و او را بخوانیم و دعاهایمان را به حضور متعالش بسپاریم.
راهی برای افزایش بردباری و صبر
به فرزندانمان یاد بدهیم که ماه رمضان و روزه داری تمرینی برای مهار بیشتر نیازها و افزایش صبر و بردباری است. در این ماه یاد می گیریم که حتی در مقابل عمده ترین و اساسی ترین نیازهای جسمانی مان مقاومت و خود را مهار کنیم. بتوانیم جلوی هوس های بیهوده را بگیریم و خود را از گفتار و کردار بد دور کنیم.
این تمرین را باید همچنان در طول سال ادامه بدهیم. این نیست که فقط گرسنگی یا تشنگی بکشیم بلکه منظور این است که بتوانیم در جایی که لازم است گرسنگی و تشنگی را چند ساعتی مهار کنیم و در زمانی دیگر آنها را برطرف کنیم. این مهار ، رشد دهنده است و توانایی های جسمانی و روحی انسان را بالا می برد.
ماه همذات پنداری با مردم فقیر و گرسنه
به فرزندانمان یاد بدهیم هدف از گرسنه ماندن در ماه رمضان تنها این نیست که شکم ما خالی بماند. بلکه می خواهیم با گرسنه ماندن ، گرسنگان دیگر را درک کنیم. این درک به ما کمک خواهد کرد که فقط به فکر خودمان نباشیم بلکه به فکر همه انسان ها باشیم. کمک می کند نسبت به اطرافیان و همنوعان خود بی تفاوت نباشیم و خودخواه یا خدای ناکرده ظالم بار نیاییم.
حتی می توانیم بعد از افطار از آنها سوال کنیم که به نظر آنها گرسنگی و تشنگی چقدر سخت است؟ و به نظر آنها برای گرسنگان دیگر چه کارهایی می توان انجام داد تا ذهن آنها به کار بیفتد و حس همدردی و همدلی آنها با انسان های دیگر بالا برود.
ماه کمک و خیر رسانی به دیگران
چقدر خوب است اگر بتوانیم همراه با فرزندانمان در این ماه و بعد از افطار ، شبانه ، با الگو برداری از حضرت علی(ع) و بطرزی ناشناس به محله های نیازمند برویم و به قدر وسع خودمان ، به آنها کمک کنیم.
بدین ترتیب فرزندانمان شناخت بیشتر و موثر تری از ماه رمضان پیدا می کنند و انگیزه آنها برای روزه گرفتن و همچنین خدمت و خیر رسانی به بندگان خدا بیشتر می شود. در عین حال ما درس بزرگی به آنها می دهیم که بتوانند مردم فقیر و از نظر مالی پایین تر را هم مشاهده کنند ، درد آنها را بفهمند و از خودخواهی خود کم کنند.
ماه شکر و حمد
وقتی فرزندانمان با زندگی افراد نیازمند روبرو شوند علاوه بر این که انگیزه بیشتری برای کمک به مردم در راه خدا پیدا می کنند ، بهتر و بیشتر می توانند شکر خدا را به خاطر امکانات و موهبت هایی که دارند به جای آورند و این چیزی است که ما باید بدون منت گذاشتن بر سر آنها ، به آنها یاد بدهیم و گوشزد کنیم.
دعا و مناجات بیشتر در این ماه
اگر بتوانیم هر شب بعد از نماز و افطار ، یا در وقت سحر ، در منزل ، با همه خانواده ، دعای دسته جمعی (که البته کوتاه و در ظرفیت فرزندانمان باشد) بخوانیم ، باز هم به درک بیشتر فرزندانمان از این ماه پر برکت کمک کرده ایم. حتی اگر همه دور هم جمع شویم و هر کسی دعای تکی هم بخواند خوب است.
با فرزندانمان درباره درک خدای حی و قیوم و ایمان به خداوند بخشنده و مهربان که دعاها را پاسخ می گوید صحبت کنیم و سعی کنیم رابطه آنها را با خداوند قوی کنیم بطوری که همیشه بتوانند خداوند را پشتیبان و حامی خود در زندگی بدانند و به خدای بزرگ اتکا کنند.
در آموزش روزه داری باید صبور باشید
البته در آموزش روزه داری نباید انتظار داشت کودک با دو یا چند روز روزه داری به این عمل عادت کند؛ بلکه عادت فرایندی طولانی است.
در آموزش روزه داری باید توانایی جسمانی کودک را در نظر گرفت و متناسب با آن از او انتظار روزه داری داشت. با گذشت زمان، به تدریج که توانایی فرزندتان بیشتر می‌شود مدت بیشتری را هم روزه بگیرد و این فرایند ادامه یابد تا جایی که پس از چند سال به راحتی بتواند تمام روز را روزه بگیرد.
لذا توانایی روزه داری تنها به رشد جسمانی نیست؛ بلکه علاوه بر آن وابسته به عادت نیز هست. وقتی کودک در فضای مذهبی شادی قرار گیرد، ناخودآگاه هیجانات مثبت همچون نشاط و شادابی در وی تقویت می‌شود و می‌توان به تدریج او را با فلسفه روزه گرفتن و نماز خواندن آشنا ساخت.
اگر یکی دو سال به همین سبک به کودک آموزش روزه داری دهید، ذهن او مانند آهنربا شده و عطش مذهبی‌اش تحریک می گردد. خانواده‌ها نباید تکالیف دینی را یکباره و طوطی وار به بچه القا کنند؛ چون تکالیف سخت و مشقت آور به شدت از روحیه دینداری و دین باوری کودک می‌کاهد.
از نگاه کودکان یک روز تمام تحمل گرسنگی و تشنگی بسیار طاقت فرسا است اما والدین میتوانند با عکس العمل خود این تفکر کودک را تغییر دهند. والدین میتوانند در مقابل کودک از گفتن سختی ، ضعف ، تشنگی و…پرهیز کنند و با دادن اطلاعاتی مفید کودک را به گرفتن روزه های کله گنجشکی (چند ساعته) تشویق کنند.
روزه کله گنجشکی
روزه کله گنجشکی مخصوص کودکان تا قبل از سن تکلیف است و تنها برای آماده سازی آنها و آشنایی با آداب روزه داری می‌باشد؛ سعی کنید فرزندتان را قبل از سن تکلیف برای روزه داری از نوع کله گنجشکی تشویق کنید و به وی گوشزد نمایید که در موقع روزه داری حرف بد نزند و کارهای نادرست انجام ندهد.
و بدانید، روزه گرفتن فرزندان که در عرف دینداران «روزه کله گنجشکی» شهرت دارد، همسو و همنوای با سیره معصومین (ع) در آموزش روزه‌داری می‌باشد.
امام صادق می فرماید: «ما اهل بیت هنگامی که کودکانمان به پنج سالگی رسیدند، دستور می دهیم نماز بخوانند. پس شما کودکان خود را از هفت سالگی به نماز امر کنید. و ما در هفت سالگی امر می کنیم به اندازه توانایی شان نصف روز و یا بیش تر و یا کم تر روزه بگیرند و دستور می دهیم هنگامی که تشنگی و گرسنگی بر آنان غالب شد، افطار کنند.
در آموزش روزه باید توانایی جسمانی کودک را در نظر گرفت و متناسب با آن، از کودک انتظار روزه داری داشت. از این رو امام(ع) می فرماید: تا آنجا که تاب آن را دارند روزه بگیرند، اما هرگاه تشنگی یا گرسنگی بر آنها غلبه کرد افطار کنند. به تدریج که توانایی کودکان بیشتر می شود، مدت بیشتری را روزه می گیرند. این تمرین ادامه می یابد تا جایی که بعد از چند سال، به راحتی می توانند روزه کامل بگیرند.
این کار برای آن است که به روزه گرفتن عادت کنند. پس شما کودکان خود را در نُه سالگی (در مورد پسران) به اندازه توانایی شان امر به روزه گرفتن کنید و چون تشنگی و گرسنگی بر آنان غالب گردید، افطار کنند.»
پس از همین امروز برای تشویق فرزندتان با شروع تمرین عملی روزه گرفتن، شور و شوق خویش را با آغاز ماه مبارک و اوقات افطار ابراز نمایید. در کنار کتابهای غیرمذهبی، برایش کتب داستان دینی بخرید و برای تقویت گرایشات مذهبی، او را همراه خود به مجالس مذهبی، ختم قرآن و مراسم افطاری که از سوی اقوام برگزار می‌شود، ببرید.
شما بچه هایتان را تشویق به روزه گرفتن می کنید؟ یا احساس می کنید او اذیت می شود و نباید این کار را بکنید؟ از چه زمانی مایلید او را با این مفاهیم آشنا کنید؟
منبع: سرسره
ارسال: فهیم کاظمیان
