گفتگو

آشنایی با فرزانگان کورد در پانزده صده گذشته (3-2)

قرن چهارم

ابوعلی قالی:

اسماعیل بن قاسم مشهور به ابوعلی قالی از ادبار و فضلای قرن چهارم هجری قمری بوده و در ملاز کرد از ناحیه دیار بکر کردستان ترکیه متولد و بعد از فارغ التحصیل شدن به سیاحت و جهان گردی پرداخته و در سال ۳۳۳۰ وارد قرطبه شده و در یکی از جوامع آن کشور به تدریس منصوب گردیده است و در همان جا به سال ۳۵۸ چشم از جهان فرو بسته است. از آثار او : کتاب البارع در علم لغت ، الامالی، مقاتل الفرسان، شرح القصائد و المعلقات و کتاب های دیگر.

  1. وفیات الاعیان ج۱ ص ۷۴
  2. لغت نامه دهخدا حرف الف ۱۳۲۵ ص۶۷۹

 

قرن پنجم

فیروز شاه کرد سنجاری:

فیروز شاه ملقب به زرین کلاه فرزند محمد شاهی از اکراد سنجار جد هفتم شیخ صفی الدین اردبیلی، و از عرفای قرن پنجم هجری بوده است، در کتاب صفوه الصفا تألیف درویش توکلی معروف به بزاز اردبیلی آمده است که به طور قطع شیخ صفی الدین و پدران او سنی، شافعی و از اکراد سنجار بوده اند. و همچنین مورخ محقق استاد محیط طباطبایی در مقاله ای که سال ۱۳۴۰ شمسی به چاپ رسیده نوشته است، سومین حکومت نیرومندی که از دودمان کردی در ایران تشکیل یافت دولت صفویه بود که نیاکان شاه اسماعیل با اتباع کرد خویش از طرف مغرب، ناحیه گشتاسفی و اردبیل به کلخوران آمده، در آن جا رخت اقامت افکندند و شیخ صفی به همان لهجه کردی آذربایجانی سخن می گفت و دوبیتی های بازمانده او گواه زبان و نژاد او محسوب می شود. شیخ صفی الدین و پسرش صدرالدین مانند سایر کردان پیو مذهب شافعی بودند. ولی نبیره اش علی سیاه پوش که به حلب رفت و در آن جا رحل اقامت افکند و زن و فرزند و تعلق مادی و معنوی پیدا کرد و خانقاه او در آن شهر به خانقاه صفویه تا چند سال پیش باقی بود و در اثر ارتباط با نصریان و غلاه شیعه ی حدود حلب که امروز نام علوی به خود گرفته اند، از شافعی به تشیع گرائید و پسرش ابراهیم میراث تشیع را با خود به ایران آورد. و کسانی که بعد ها پایه های سلطنت سلطان حیدر و پسرش شاه اسماعیل را بر دوش گرفتند همان طوایف ترک نژاد نصیری مذهب و صفوی طریقت حدود قرائت بودند. که سلطان علی سیاه پوش آنان را فدایی خانواده ی خویش ساخته بود.

قاضی القضاه کمال الدین محمد شهروزی

ابولفضل محمد بن ابو محمد عبدالله شهروزی متولد ۴۹۲هـ . ق از اکابر علما و اماجد فضلای اسلامی است پس از خاتمه تحصیل مدتی در شهر موصل و مدتی در دمشق عهده دار منصب قضاوت گردید بعد از آن به وزارت نورالدین محمد بن زنگی امیر شام رسید و پس از مرگ نور الدین در دربار سلطان صلاح الدین ایوبی نیز مقام وزارت داشت، کمال الدین مردی فقیه، ادیب، نویسنده، شاعر و خوش بیان بوده و در علوم کلام و اصول و فن محاوره آگاهی فراوان داشته است. در مدینه منوره با سرمایه خود کاروان سرایی برای غربا بنا کرد و برای آن موقوفاتی معلوم ساخت، همچنین در چند شهر دیگر از جمله موصل و دمشق و نصیبین آثار خیره ای از خود باقی گذاشت و در سال ۵۷۲ هـ. ق در گذشت.

  1. طبقات الشافعیه ج۴ ص۷۴
  2. تاریخ ابن خلکان ج۱ ص۴۷۲

 

قرن ششم

ابوسعید محمد جاوانی:

ابو سعید محمد مشهور به ابن ابی الهیجاء فرزند علی فرزند عبدالله فرزند احمد از قبیله ای به نام جاوان یا گاوان، دانشمندی مبرز و ادیبی گران مایه که در بغداد نزد بزرگانی چون امام غزالی و شاسی و کیا هراسی، تلمذ کرد و از ابولقاسم قشیری حدیث آموخت و مقامات حریری را از خود مؤلف فرا گرفت و از هر جهت تبحر یافت. از تألیفات او این کتاب ها را نام برده اند: التبیان، الذخیره لاهل البصیره، عیون الشعر، شرح مقالات حریری و دیوان اشعار. جاوانی در سال ۴۶۸ متولد و در سال ۵۶۱ هـ . ق وفات یافته است.

  1. طبقات الشافعیه ج۴ ص۸۸
  2. کشف الظنون ج۲ ص۱۴۴
  3. هدیه العارفین ج۲ ص ۹۵

 

قرن هفتم

ابن اثیر ها:

سه برادر دانشمند و ارزشمند فرزندان محمد بن محمد بن عبدالکریم جرزی، که هرکدام در یکی از علوم زیر تبحر و نبوغ داشته اند. به نام ابن الاثیر معروفند یکی در فن حدیث، دیگری در علم تاریخ و سومی در فن نویسندگی و ادب و انشاء که به ترتیب از آنان یاد خواهیم کرد.

اولی ابن اثیر محدث:

ابو سعادات مبارک مجد الدین مشهور به ابن اثیر محدث جرزی به سال ۵۴۴ هـ. ق در جزیره عراق متولد و از مشاهیر ادبا و نوابغ امرا و مورد اعتماد و احترام تمام طبقات بوده است. رسائل و تألیفات بسیار ارزنده ای داشته است.

از آن جمله، جامع الاصول فی الاحادیث الرسول (ص) در ده مجلد، نهایه غریبالحدیث در چهار مجلد، کتاب الانصاف فی الجمع بین الکشف و الکشاف در تفسیر قرآن کریم، المختار فی مناقب الاخیار، کتاب الشافی در شرح مسند امام شافعی و کتاب های دیگر. ابو السعادات شاعر خوبی نیز بوده است. وفات روز پنج شنبه ماه ذی الحجه سال ۶۰۶ هجری و در رباطی که خود در موصل ساخته بود دفن گردید.

  1. طبقات الشافعیه ج۵ ص ۱۵۳
  2. تاریخ ابن خلکان ج۱ ص۱۴۴

 

ابن اثیر مورخ:

ابوالحسن علی عزالدین مشهور به ابن الاثیر مورخ جرزی دانشمندی از اساتید حدیث و تاریخ و انساب که به سال ۵۵۵ ه . ق در جزیره متولد شد و همان جا نشأت یافت. در حفظ و معرفت احادیث و تواریخ کم نظیر و استاد مسلم عصر خود بوده است. از آثار پربار او تاریخی است به نام الکامل در ۱۲ مجلد از هبوط آدم تا وقایع آخر سال ۶۲۸ هـ . ق، تحفه العجائب و طرفه الغرائب، اسد الغابه فی معرفه الصحابه در شش جلد بزرگ و لباب که ۶۳۰ هـ . ق اتفاق افتاد و در شهر موصل مدفون است.

  1. تاریخ ابن خلکان ج ۱ ص۳۴۷
  2. طبقات سبکی ج ۵ ص۱۲۷

 

ابن الاثیر کاتب:

ابوالفتح نصر الله ضیاءالدین مشهور به ابن الاثیر کاتب به سال ۵۸۸ هـ.ق در جزیره تولد یافت و در موصل به کسب ادب و فرهنگ پرداخت و از هر علمی یک کتاب و یا چند کتاب را حفظ کرد و پس از آن حفظ دواوین عمده شعرای عرب را وجهه همت خود قرار داد و در همه علوم و فنون سرآمد فضلای معاصر خود بود. به ویژه در فن نویسندگی نبوغ داشت. پس از خاتمه تحصیل مورد توجه خاص سلطان صلاح الدین ایوبی قرار گرفت. بعدها به وزارت ملک افضل پسر سلطان صلاح الدین رسید و مدتی هم منشی دیوان ناصر الدین شاه ایوبی شد.

ابن اثیر کاتب هم مانند برادرانش تألیفات زیادی داشته است، از جمله : المثل السائر فی ادب الکاتب و الشاعر، البرهان فی علم البیان، الجامعه الکبیر فی صناعه المنظوم و امنثور، المعانی المخترعه ( در فن نویسندگی ) دیوان توسل و منشأت در چند جلد و کتاب های دیگر، وفات به سال ۶۳۷٫

  1. تاریخ ابن خلکان ج۲ ص۱۵۸
  2. الاعلام ج۸ ص۳۵۴

 

ابن خلکان:

شمس الدین ابوالعباس احمد مشهور به ابن خلکان، ” خلکان تصحیح شده خلیکان اربیل کردستان عراق است ” فرزند شهاب الدین محمد بن ابراهیم خلیکانی به سال ۶۰۸ ه. ق تولد یافت و به فراگیری علوم ادبیات پرداخت و پس از فارغ التحصیل شدن رهسپار قاهره شد و در آن جا نیابت قاضی القضاه بدر الدین سنجاری به وی محول گشت و در شام نیز مدت ده سال تمام به کار قضاوت پرداخت و به مقام قاضی القضاء رسید. ابن خلکان از اشراف و رؤسای علما و ادبار عصر خود بوده است. ابن خلکان گذشته از تبحر و نبوغ در علوم و ادبیات شاعر توانایی نیز بوده است و شعرا در مدح و ستایش او قصائد و اشعار شیوایی سروده اند. و بالاخره در ماه رجب سال ۶۸۱ ه.ق در دمشق وفات یافته و در سفح قاسیون مدفون شده است. از تألیفات مهم و مشهور وی : تاریخ وفیات الاعیان و أنباء ابناء الزمان در تراجم بسیاری رجال علم و عرفان و شعر و ادب و همچنین امراء و سلاطین است که از لحاظ ضبط و صحت مطالب مخصوصا” سنوات ولادت و وفات صاحبان ترجمه از معتبرترین کتب طبقا است.

  1. طبقات الشافعیه سبکی ج۵ ص ۱۴
  2. الاعلام ج۱ ص ۲۱۲

———————————————

منبع : خلاصه تاریخ کردستان / نویسنده: احمد قاض

بخش نخست مقاله

بخش سوم مقاله

 

نمایش بیشتر

ســــۆزی میــــحڕاب

سایت ســــۆزی میــــحڕاب در آذرماه 1392 با همت جمعی از اهل قلم خوشنام و گمنام تاسیس شد ســــۆزی میــــحڕاب بدون جنجال و در اوج عملگرایی به ترویج مبانی میانه روی می پردازد ســــۆزی میــــحڕاب با هیچ جریان و هیچ احدی درگیری ندارد ســــۆزی میــــحڕاب رسالتی جز همزیستی و دگرپذیری ندارد

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا