بدون شک پیامبر صلی الله علیه و سلم و یارانش همراه وی و کسانی بعد از وی نیز نماز عیدین را خوانده اند پس این قضیه به صورت اجماع در آمده است.
ماوردی می گوید: اولین باری که پیامبر صلی الله علیه و سلم نماز عید را اقامه نمود در سال دوم هجری آن هم نماز عید رمضان بو.
در آن سال بود که زکات فطر (سر فطره) بر مسلمانان فرض و واجب گردید. باید دانست که نماز عید سنت مؤکده است، مردی اعرابی خدمت پیامبر صلی الله علیه و سلم رسید و خطاب به وی گفت: به جز فرایض پنجگانه آیا چیز دیگری بر من واجب است؟ آن حضرت گفت:«لا، إِلاَّ أَنْ تَطَـوَّعَ». (رواه الشیخان).
«نخیر، مگر این که داوطلبانه و به صورت سنت و تطوع نماز دیگری را بخوانید».
پیامبر صلی الله علیه و سلم بر انجام نماز عید فطر مواظبت کرده است و هرگز آن را ترک ننموده است.
برخی از فقها گفته اند: نماز عیدین فرض کفایه بوده، چون از جمله شعایر اسلامی است و ترک آن سستی و تنبلی در دین می باشد .
اقامه نماز عید قربان و رمضان به صورت جماعت یک عمل شرعی است و شخص مسافر و زن نیز می توانند در آن مشارکت جویند.
البته ناگفته نماند حضور زنان بویژه دختران جوان آن هم با آرایش و شکل های آراسته در نماز عید حرام و یا حداقل مکروه است، چرا که این حضور سنت است ولی پرهیز از معصیت واجب است.
در حدیث صحیح از عایشه رضی الله عنها آمده است که گفت:
«لَو رَأی رَسُولُ اللهِ ما أَحْدَثَ النِّساءُ لَمَنعَهُنَّ المسَاجِدَ کَما مُنِعَتْ نِساءُ بَنی إِسْراییلَ».
«اگر پیامبر صلی الله علیه و سلم چیزهایی را که زنان پدید آورده اند و کارهایی را که می کنند می دید قطعا آنان را از رفتن به مساجد منع می فرمود همان گونه که زنان بنی اسرائیل از این کار منع شدند».
بیشتر فقه رای ام المومنین عایشه را ترجیح داده و برگزیده اند از جمله عروه و قاسم و یحیی انصاری و مالک و ابو حنیفه و همچنین ابویوسف.
وقت شرعی نماز عیدین
باید دانست که وقت نماز عیدین را از هنگام طلوع و درخشش خورشید است تا وقت زوال آن. لیکن سنت و مندوب است که آن را تا وقتی که خورشید به اندازه یک نیزه بلند می شود به تاخیر انداخت، چون پیامبر چنین کرده است تعجیل در نمازعید قربان و تاخیر در نماز فطر سنت است. امام شافعی به صورت مرسل آورده است که: پیامبر به عمرو بن حزم در نجران نوشت:«أَن عَجِّلِ الأَضحی وَأَخِّرِ الفِطرَ».
«در نماز عید قربان شتاب کن و در نماز عید فطر تاخیر کن».
ابن قدامه در تفسیر حدیث فوق گفته است: تا مسلمانان وقتبیشتری برای قربانی کردن داشته باشند و برای پرداخت زکات فطر وقت بیشتری باشد.
تعداد رکعات نماز عیدین
نماز عید دو رکعت است به اجماع امت اسلامی که در رکعت اول به جز تکبیر تحریم، هفت تکبیر و در رکعت دوم بجز تکبیر انتقال قیام، پنج تکبیر گفته می شود. ترمذی از عمروبن عوف مزنی آورده است:
«أَنَّ النَّبِیَّ صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ کَبَّرَ فی العِیدَینِ، فی الأوُلی سَبْعاً قَبْلَ القِراءَهِ وَفِی الثّانِیَـه خَمْساً قَبلَ القِرَاءَهِ».
«پیامبر r در نماز عیدین پیش از قرائت فاتحه در رکعت اول هفت تکبیر و در رکعت دوم پنج تکبیر گفت».
وسنت است که بین تکبیرها یعنی بین دو هر تکبیر به اندازه خواندن یک آیه معتدل توقف کند و تهلیل و تکبیر و تحمید گویدسُبحانَ اللهِ وَالحَمدُلِلهِ وَلَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَاللهُ أَکْبَر». چون این ذکر مناسب این حال و مقام است و به قول ابن عباس م و گروهی این ذکر جزء باقیات صالحات (اعمال خیری که همواره می ماند و ثوابش ادامه دارد) می باشد.
سنت است که در رکعت اول بعد از فاتحه سوره «ق» و در رکعت دوم بعد از فاتحه سوره «اقتربت الساعه» را بخواند به تمامی. به روایت مسلم. یا در رکعت اول بعد از فاتحه «سبح اسم ربک الأعلی» و در دومی «الغاشیه» را بخواند به دلیل پیروی از پیامبر صلی الله علیه و سلم
خطبه نماز عیدین بعد از نماز است
سنت است بعد از ادای نماز دو خطبه خوانده شود، چون بخاری و مسلم از ابن عمر م روایت کرده اند که پیامبر r و ابوبکر و عمر م همواره نماز عیدین را پیش از ایراد خطبه ها می خواندند. تکرار خطبه به قیاس بر خطبه نماز جمعه است که دو تا است.
نووی گفته است: در این باره حدیثی به ثبوت نرسیده است. مستحب است که خطبه عید به حمد خدای تعالی افتتاح شود، چون پیامبر r همه خطبه های خود را با حمد خدای شروع می کرد، و به ثبوت نرسیده است که او خطبه های عدین را با الله أکبر شروع کرده باشد بلکه در خلال خطبه تکبیر می گفت. (به روایت ابن ماجه در سنن خود).
نماز عید در صحرا
سنت است که نماز عید در صحرا برگزار گردد، چون پیامر r بر آن مواظبت می کرد و نماز عید را با مردم در مسجد هم خوانده است به علت بارانی که آمده بود. به روایت از ابوهریره t آمده است که در روز عید باران آمده بود و پیامبر r نماز عید را در مسجد برایشان خواند. (به روایت ابوداود و ابن ماجه و حاکم). چنانچه نماز عید در مکه باشد به طور قطع خواندن آن در مسجد الحرام بهتر است.
تکبیر گفتن در عید:
در عید فطر از هنگام غروب خورشید شب عید فطر تا وقت ورود امام برای نماز عید مستحب است تکبیر گفت. خواه در خانه ها یا راهها یا بازارها در شب یا روز فرقی نمی کند. مستحب است به هنگام ازدحام چنین کرد تا مردم با وی در تکبیرگفتن موافقت نمایند، و برای مقیم و مسافر و زن و مرد فرقی نیست چون به طور عموم خداوند فرموده است:
(سوره حج/ ۳۷).
«و برای این که خداوند را تکبیر گویئد بر این که شما را هدایت کرده است».
و برای این که بخاری به روایت از ام عطیه گفته است: «به ما دستور داده می شد که در نمازهای عید به صحرا برویم حتی زنان قاعده نیز بیرون می آمدند و پشت سر مردم با آنان تکبیر می گفتند».
و اما گفتن تکبیر در عید قربان به دلیل قول خدای متعال است:
﴾ (سوره حج/ ۳۷).
«این چنین آن را برایتان مسخر کردیم تا خدای را بر آنچه شما را هدایت کرده است تکبیر گوئید و بزرگ بدانید».
(سوره بقره/ ۲۰۳).
«و الله را در روزهای معدود و معلوم یاد و ذکر کنید».
ابن عباس م گفته است: مراد از این ایام، ایام التشریق (۱۱-۱۲- ۱۳ ذی الحجه) است. و به روایت از علی t و ابن مسعود t این ایام از صبح روز عرفه تا عصر آخرین روز منی است. ابن المنذر و غیر او چنین گفته اند. و عبدالله بن عمر م تمام این روزها را در منی تکبیر می گفت. و ام المومنین میمونه ک در روز قربانی تکبیر می گفت. و زنان در شبهای ایام التشریق پشت سر أبان ابن عثمان و پشت سر عمر بن عبدالعزیز در مسجد تکبیر می گفتند. و حافظ ابن حجر گفته است که: این آثار بر این دلالت دارند که در این روزها بعد از نمازهای فریضه تکبیر می گفتند.
صیغه تکبیر عید:
صحیح ترین چیزی که درباره تکبیر عید آمده است آن است که عبدالرزاق با سند صحیح از سلمان نقل کرده است که گفت: بگویید: «اللهُ أکبر اللهُ أکبر اللهُ أکبر کبیراً» و به روایت از عمر و بن مسعود آمده است: «اللهُ أکبر اللهُ أکبر لَا إلهَ إلَّا اللهُ وَالُله أکبر وَلَلهِ الحَمد». برای مردان مستحب است که صدا را بلند کنند ولی برای زنان مستحب نیست. بخاری گفت: عمر بن خطاب t در قبه خویش در منی تکبیر می گفت که مردم در مسجد می شنیدند، و با تکبیر او تکبیر می گفتند، و مردم بازار نیز تکبیر می گفتند تا این که صدای تکبیر در منی طنین انداخت.
شاهو محمدی
