واکاوی حدیث «لَنْ یُفْلِحَ قَوْمٌ وَلَّوْا أَمْرَهُمْ امْرَأَهً» گروهی که کار خود را به زنی بسپارند هرگز رستگار نمی شوند!»
نویسنده : دکتر محمد علی صلابی
آیا با استناد به حدیث (لَنْ یُفْلِحَ قَوْمٌ وَلَّوْا أَمْرَهُمْ امْرَأَهً) می توان زنان را از نصدی پست های کلیدی در دولت و حکمرانی بازداشت؟
اسباب و سیاق و صدور این حدیث نبوی شریف چیست؟
از استاد دکتر محمد صلابی پرسیدیم که از طرف برخی انسان های ساده لوح و ناآگاه سوالاتی مطرح می شود؛ سوالاتی که مضمون برخی از آیات و احادیث نبوی پیرامون شایستگی زنان برای تصدی پست ریاست جمهوری و مشارکتش در حکمرانی مانند موجودی اجتماعی که دارای نقش و مدیریت مخصوص به خود بوده و در این عرصه با مردان مسابقه داده و در مواردی هم از آنان پیشی می گیرد را به تمسخر می گیرند!
یکی از این سوال کنندگان از روی تمسخر زیر عکس خانم آنجلا میرکل صدر اعظم آلمان این حدیث نبوی (لَنْ یُفْلِحَ قَوْمٌ وَلَّوْا أَمْرَهُمْ امْرَأَهً) را نوشته است و با شیوه های مختلف به تکذیب آن حدیثی پرداخته که امام بخاری و غیره آن را روایت نموده اند ؛ آن مسخره گر ناآگاه! از خوانندگان می خواهد هرکدام را دوست دارد باور کند ؛ مضمون حدیث که زن را موجودی ضعیف و ناتوان معرفی می کند و یا انتخاب مردم آلمان که برای چندمین بار به خانم میرکل رای داده اند !
این مسخره کننده! با توجه به حدیث مذکور دولت آلمان را از هر جهت شکست خورده خوانده و مقام صدر اعظمی را فقط شایسته مردان برشمرده است !!
پاسخ دکتر علی محمد صلابی:
در کتاب ” نظام پارلمانی در دولت اسلامی مدرن” (فصل هشتم صفحه ۲۱۷) در باره این مساله مورد بحث سخن گفته ام و ادعای کسانی را که می گویند : زن حق ندارد وارد پارلمان شود را رد نموده ام.
اما در باره حدیثی که متن آن عبارت است از ” عَنْ أَبِی بَکْرَهَ رضی الله عنه قَالَ: (لَقَدْ نَفَعَنِی اللَّهُ بِکَلِمَهٍ سَمِعْتُهَا مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ أَیَّامَ الْجَمَلِ بَعْدَ مَا کِدْتُ أَنْ أَلْحَقَ بِأَصْحَابِ الْجَمَلِ فَأُقَاتِلَ مَعَهُمْ. قَال: لَمَّا بَلَغَ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ أَنَّ أَهْلَ فَارِسَ قَدْ مَلَّکُوا عَلَیْهِمْ بِنْتَ کِسْرَى قَالَ: لَنْ یُفْلِحَ قَوْمٌ وَلَّوْا أَمْرَهُمْ امْرَأَهً). رواه البخاری (۴۴۲۵)، ورواه النسائی فی “السنن” (۸/۲۲۷) وبوب علیه النسائی بقوله: “النهی عن استعمال النساء فی الحکم “
ابوبکره رضی الله عنه می گوید : در شرایطی که جنگ جمل – میان حضرت علی و حضرت عایشه رضی الله عنهما – دایر بود و من تصمیم گرفته بودم به یاران جمل و لشکریان عایشه بپیوندم خداوند به وسیله حدیثی که از پیامبر صلی الله علیه و سلم شنیده بودم به من سود رسانید و من را نجات داد، آن حدیث این بود که وقتی به پیامبر صلی الله علیه و سلم خبر رسید که مردم فارس –ایران-زنی را به عنوان پادشاه برخود گمارده اند فرمود: گروهی که کار خود را به زنی بسپارند هرگز رستگار نمی شوند!
حدیث شریف نبوی فوق، بخش فوقانی آن در باره یک مناسبت تاریخی مشخصی گفته شده است ؛ زمانی که یاران آن حضرت به ایشان خبر دادند که مردم فارس در حالتی از سقوط سیاسی و فروپاشی اخلاقی به سر می برند و نظام پادشاهی دیکتاتوری فاسد کسری بر آنان حکمرانی می کند و در کشورشان مبارزه تا حد جنگ و درگیری به خاطر رسیدن به قدرت وجود دارد و سکان رهبری اشان را به دختر کسری سپرده اند و این کار به منظور وابستگی فارس ها به توهمات بت پرستی سیاسی می باشد و هیچ گونه ارتباطی با مشورت و خرد جمعی ندارد ؛ در واقع ، این حدیث ، توصیفی است از فروپاشی همه جانبه ایرانی ها – فارس – و همچنین آن حدیث خوانشی آگاهانه است از قوانین و سنت های الهی مربوط به شکل گیری دولت ها و از بین رفتن شان.
در حقیقت این حدیث ، گزارشی است از وضعیت موجود در ایران باستان نه اعلام یک قانون عمومی . این چیزی است که فهم حدیث فوق ما را بدان راهنمایی می کند.
چیزی که در جهان امروز مشاهده می کنیم این است که بسیاری از زنان برای میهن شان به مراتب سودمند تر و دلسوزترند از بسیاری از مردان و شایستگی و توانایی سیاسی و اداری برخی از این زنان بیشتر است از توانایی اغلب حاکمان عرب و مسلمان.
فهم سبب صدور حدیث« لن یفلح قوم ولوا أمرهم امرأه!! » به منظور فهمیدن متن ، خیلی تاثیر گذار است و هرگز نباید متن را به عنوان یک قاعده عمومی و قطعی به حساب آورد ؛ چرا که در این صورت با قرآن همخوانی نخواهد داشت ؛ قرآن کریم داستان زنی – بلقیس پادشاه سبا- را برای ما بازگو می کند که به بهترین شیوه ممکن قومش را حکمرانی نموده و با حکمت و دانایی خاص – نسبت به اعلام جنگ سلیمان پیامبر – از خود واکنش نشان داد و نگاه و رای زیرکانه وی باعث شد به جنگی که سرانجامی جز شکست و کشته شدن مردان و به هدر رفتن اموال عمومی نداشت و هیچ فایده ای برایشان دربرنداشت وارد نشوند و اساساً شیوه حکمرانی این زن بر تشکیلات و مشورت استوار بود.
آن زن – که حکمرانی اش را قرآن ستایش نموده است – کسی نیست جز بلقیس ، پادشاه سبأ که خداوند داستانش را در سوره النمل این گونه برای ما تعریف می کند .
وقتی نامه تهدیدآمیز حضرت سلیمان را دریافت می کند اطرافیانش را جمع نموده و این گونه به مشورت با آنان می پردازد {قَالَتْ یَا أَیُّهَا الْمَلَأُ أَفْتُونِی فِی أَمْرِی مَا کُنتُ قَاطِعَهً أَمْرًا حَتَّى تَشْهَدُونِ (۳۲) قَالُوا نَحْنُ أُولُو قُوَّهٍ وَأُولُو بَأْسٍ شَدِیدٍ وَالْأَمْرُ إِلَیْکِ فَانظُرِی مَاذَا تَأْمُرِینَ (۳۳) قَالَتْ إِنَّ الْمُلُوکَ إِذَا دَخَلُوا قَرْیَهً أَفْسَدُوهَا وَجَعَلُوا أَعِزَّهَ أَهْلِهَا أَذِلَّهً ۖ وَکَذَٰلِکَ یَفْعَلُونَ (۳۴) } [النمل ۳۲].
تزجمه: گفت اى سران [کشور] در کارم به من نظر دهید که بىحضور شما [تا به حال] کارى را فیصله نداده ام . گفتند ما سخت نیرومند و دلاوریم ولى اختیار کار با توست بنگر چه دستور مى دهى [ملکه] گفت پادشاهان چون به شهرى درآیند آن را تباه و عزیزانش را خوار مى گردانند و این گونه مى کنند.
با این وصف ،مردان سبئی تصمیم گیری در این باره را به شخص ملکه واگذار نمودند { قَالُوا نَحْنُ أُولُو قُوَّهٍ وَأُولُو بَأْسٍ شَدِیدٍ وَالْأَمْرُ إِلَیْکِ فَانْظُرِی مَاذَا تَأْمُرِینَ } [النمل ۳۳]. گفتند ما سخت نیرومند و دلاوریم ولى] اختیار کار با توست بنگر چه دستور مى دهى.
خداوند داستان ملکه سبأ با سلیمان پیامبر را در سوره نمل آورده و سرانجام، این زن پادشاه می گوید: {رَبِّ إِنِّی ظَلَمْتُ نَفْسِی وَأَسْلَمْتُ مَعَ سُلَیْمَانَ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ} [النمل ۴۴]. [ملکه] گفت پروردگارا من به خود ستم کردم و [اینک] با سلیمان در برابر خدا پروردگار جهانیان تسلیم شدم .
بلقیس ، با این تصمیم عاقلانه اش مردمش را به سوی منافع دنیوی و اخروی اشان سوق داد ؛ همانگونه که باعث شد حدیث نبوی «لن یفلح قوم ولوا أمرهم امرأه!! » به صورت عمومی معنا نشود .
بنا براین باید اعتراف نمود ؛ چیزی که در جهان امروز مشاهده می کنیم این است که بسیاری از زنان برای میهن شان به مراتب سودمند ترند از بسیاری از مردان و شایستگی و توانایی سیاسی و اداری برخی از این زنان بیشتر است از توانایی اغلب حاکمان عرب و مسلمان و جهان .
در جوامع معاصر که به شیوه های نوین مدیریت و رهبری می شوند وقتی زنی مسئولیتی همچون وزارت یا مدیریت یا نمایندگی و … را عهده دار می شود ، به این معنا نیست که همه مسئولیت مردم به وی واگذار شده و رهبری کامل به وی سپرده شده است؛ چرا که در نظام های حکومتی امروزی مسئولیت یک امر دسته جمعی و حکمرانی یک امر مشترکی می باشد که وظایف آن را مجموعه ای از موسسات و دستگاه ها بر عهده می گیرند و در این میان زن نیز بخشی از مسئولیت را به اتفاق همکارانش بر دوش می کشد.
بنا براین ،حکمرانی صدر اعظم آلمان خانم میرکل و نخست وزیر انگلستان خانم تیریزا مای و زنان دیگری در جهان ؛ اگر دقت کنیم متوجه خواهیم شد که این ها به تنهایی حکمرانی نمی کنند؛ بلکه ریاست آنان وابسته به موسسات دولت است و تابع تشکیلات محکمی نیز می باشد و تفاوتی نمی کند در راس هرم قدرت زن حصور داشته باشد یا مرد!
آنچه در دولت آلمان حکمرانی می کند موسسات و نهادهای متکاملی همچون هیات وزیران ، پارلمان است نه یک زن ! این خانم صدر اعظم آلمان نیست که دستور می دهد و کسی حق ندارد از دستوراتش تخطی نماید ؛ او صرفاً رئیس حزب حاکم در این کشور است ؛ که احزاب دیگری به عنوان اپوزسیون در شیوه حکمرانی آلمان با آن مخالف هستند و چه بسا همین حزب در انتخابات هایی در آینده شرکت می نماید و شکست مفتضحانه ای خواهد خورد ؛ همان بلایی که بر سر “اندیرا گاندی” در هندوستان آمد.
کاندیدا و داوطلب حکمرانی،هر کس که باشد اگر روزی با مخالفت بیشتر افراد جامعه روبرو شد ، اعتبار او مانند هر انسانی در جامعه است و سخن او به تنهایی نمی تواند بر تصمیم نهایی مردم در انتخاب حکمران و شیوه حکمرانی بر جامعه تاثیر گذار باشد.
ــــــــــــــــــــــــ
منابع:
- ابن حجر العسقلانی، فتح الباری، دار المعرفه، بیروت.
- علی محمد الصلابی، البرلمان فی الدوله الحدیثه المسلمه، ۲۱۷ وما بعدها.
- فهد بن صالح العجلان، الانتخابات؛ أحکام وضوابط، ص ۴۹، ۵۷ – ۶۰٫
- فی الفقه السیاسی الإسلامی، دار الأوائل، دمشق، ۱۲۲ – ۱۲۵٫
- یوسف القرضاوی، من فقه الدوله فی الإسلام، ص ۱۶۲ – ۱۶۵، ۱
-
نگاه مترجم به مفهوم حدیث:
این حدیث نبوی ، صرفاً در باره دختر کسرا می باشد؛ از آنجا که پیامبر نیک می دانست این دختر خانم، علم کافی برای اداره کشورش را نداشته و همچنین منتخب مردم نیست ؛ بلکه بر اساس ارث و استبداد بر کرسی قدرت تکیه زده است ، آن حضرت از آینده حکمرانی او خبر داده است.
و هرگز این حدیث به مثابه یک قانون و نگاه کلی نسبت به زن نیست ؛ چرا که سیره نبوی از روز اول نزول وحی تا واپسین ایام رسالت رسول الله ، شاهد حضور زنان در عرصه های مختلف بوده اند و هیچ سیره نگاری از محدودیت زنان در یکی از عرصه ها خبر نداده است.
ترجمه از عربی : رسول رسولی کیا
