✅ انواع امانت ها
امانت معانی گوناگونی دارد از جمله :
۱- عبادتهایی که الله (ج) بندگانش را به انجام آن ، دستور فرموده است ، یعنی هر یک از عبادات امانتی است که الله تعالی (ج) به بندگاش واگذار کرده است .
۲- امانتهای مالی : مانند آنچه به عنوان امانت نزد انسان می گذارند تا آن را برای صاحبش نگه دارد یا مانند اموالی که در دست انسان است تا هم از آن استفاده کند و هم آن را برای مالکش نگه دارد .
به اولی (( ودیعه )) و به دومی ((عاریه )) می گویند .
ودیعه : مثل اینکه ساعت خود را به کسی می دهی و به او می گویی که آن را برای من نگه دار
عاریه : به امانتی می گویند که گذشته از نگه داری برای صاحب آن ، شخصی که آن را در دست دارد ، از آن استفاده می کند . ماشین کرایه ، مغازه یا خانه ای اجاره کرده ای و هر چیزی که اجاره می کنید ، امانتی در دست شماست .
پس به طور کلی امانت دو بخش است :
بخش اول : در رابطه با حقوق الهی است ، یعنی همان عباداتی که الله (ج) آن را به بندگانش سپرده است .
بخش دوم : با حقوق بشر در ارتباط می باشد و دامنه ی بسیار گسترده ای دارد .
بالاترین نوع امانت دنیایی ، امانت مسئولیت است ، که والاترین مقام سیاسی یا حاکم ، بر عهده دارد و نسبت به مسایل دینی و دنیوی مردم بازخواست خواهد شد ، او امانتدار اموال عمومی است و نباید بیت المال را حیف و میل کند و یا از آن سوء استفاده کند .
وزیران ، استانداران ، فرمان داران ، قاضیان ، و مسئولان منطقه ای نیز در برابر امانتی که به آنان سپرده شده مسئولند .
هر کسی در برابر خانواده و زیردستان خود مسئول است .
٭ در باره حقوق و امانت خداوند ، در قرآن آیه ۲۷ سوره ی انفال می فرماید :
((یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَخُونُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ وَتَخُونُوا أَمَانَاتِکُمْ وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ))
ای کسانی که ایمان آورده‌اید! به خدا و پیامبر خیانت نکنید! و (نیز) در امانات خود خیانت روا مدارید، در حالی که میدانید (این کار، گناه بزرگی است)!
همه می دانیم که خیانت در برابر امانت می آید و همه از خیانت بیزاریم و از آن آسیب می بییم .
در این آیه ی شریف خداوند متعال ما را از خیانت نهی می کند .
خیانت به خدا به چه معناست ؟
یعنی دستورات خداوند را اجرا کنیم ، فرامین الهی امانتی بر گردن ماست ، حال اگر فرامین الهی را اجرا نکنیم حق امانت الله را ادا ننموده ایم و این خیانت محسوب می شود .
همچنین خداوند ما را از خیانت به پیامبر(ص) نهی فرموده اند .
معنایش آن است که سنت آن حضرت (ص) را بدانیم اما از آن پیروی نکنیم ، آن را انجام نداده و در میان مردم ترویج ندهیم ، بلکه آن را ترک کنیم .
یا حتی نه تنها خود انجام ندهیم بلکه مانع انجام دیگران هم بشویم ، پس در این صورت باید بدانیم که در حق پیامبر(ص) خیانت ورزیده ایم .
٭ در باره ی حقوق مردم و امانتهای آنان ، قرآن می فرماید :
(( إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَن تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَىٰ أَهْلِهَا وَإِذَا حَکَمْتُم بَیْنَ النَّاسِ أَن تَحْکُمُوا بِالْعَدْلِ إِنَّ اللَّهَ نِعِمَّا یَعِظُکُم بِهِ إِنَّ اللَّهَ کَانَ سَمِیعًا بَصِیرًا )) [ نساء / ۵۸]
خداوند به شما فرمان می‌دهد که امانتها را به صاحبانش بدهید! و هنگامی که میان مردم داوری می‌کنید، به عدالت داوری کنید! خداوند، اندرزهای خوبی به شما می‌دهد! خداوند، شنوا و بیناست.
این آیه ی مبارک به ادا کردن امانت مردم امر می فرماید .
البته قبلا به برخی از امانت های مالی و دنیوی مردم اشاره کردیم و در زیر به قسمتهای دیگری نیز می پردازیم .
پیامبر(ص) درباره اهمیت حقوق مردم می فرماید : (( المسلم من سلم المسلمون من لسانه و یده )) [بخاری/۱۰](مسلمان کسی است که مسلمانان دیگر از دست و زبان او در امان باشند .)
همچنین می فرماید :(( المٶمن من ٲمنه الناس علی دمائهم و ٲموالهم)) [ترمذی/ ۲۶۲۷]
( مومن کسی است که مردم او را بر خون و اموالشان امین بدارند .)
در اینجا پیامبر(ص) نفرموده که مٶمن کسی است که در نماز شب بسیار اشک می ریزد و یا زن مٶمنه کسی است که به حجابش پایبند باشد ، بلکه امانتداری را برجسته نموده و آن را شرط مٶمن بودن قرار داده است ، هرچند این به معنای بی توجهی به تکالیف و عبادات دیگر نیست .
✅ نوعی دیگر از امانت ، امانت خرید وفروش است .
امانتداری درشغلی که بدان اشتغال داریم .
پیامبر(ص) می فرماید :(( التاجر الصدوق الٲمین مع النبین والصدیقین و الشهداء)) [ابن ماجه /۲۱۳۹]
( تاجر راستگوی امین با پیامبران و صدیقان و شهدا است .)
این فراخوانی است برای هر تاجری که به خدا ایمان دارد ، اینکه با راستی و امانتداری ، با پیامبران و صدیقان و شهدا محشور می شود .
یکی از چیزهایی که مایه ی افتخار ماست این است که اسلام دربسیاری از کشورها به وسیله ی اخلاق به ویژه اخلاق امانتداری ، منتشر شده است نه به زور شمشیر آن هنگام که مسلمانان تاجر به آن کشورها مسافرت کرده اند و مردم آن دیار راستی و پاکی را از آنان می دیدند ، جذب دین و اخلاقشان می شدند .
✅ رازداری یکی دیگر از انواع امانتها :
باید خواهران بدانند در این نوع امانت آنان بیشتر از همه مورد خطاب اند !
رسول اکرم (ص) می فرماید : (( اذا حدث الرجل بالحدیث ثم التفت فهی ٲمانه)) [ابوداود/۴۸۶۸و ترمذی / ۱۹۵۹ و احمد/ ۳/۳۲۴]
( اگر شخصی سخنی گفت و به اطرافش نگاه کرد این سخنان امانت است .)
باز می فرماید : ((ٳن من ٲعظم الٲمانات عند الله یوم القیامه ٲن یفضی الرجل لٳمرٲته بالحدیث و تفضی ٳلیه ثم ینشر سرها)) [ مسلم/۳۵۲۷ وابوداود/۴۸۷۰]
( از جمله بزرگترین امانتها نزد خداوند در روز قیامت آن است که مردی با همسرش سخن بگوید و همسرش نیز رازهایش را به او بگوید سپس آن مرد رازهایش را فاش نماید .
عجب حدیثی برای زن و شوهر ، حدیثی بسیار تند و شدید و هشدار دهنده .
پیامبر(ص) در این فرمایش این کار را جزو بزرگترین امانتها یاد فرموده است در نتیجه باید بدانیم که خیانت و ادا نکردن این امانت جرمش به تناسب بزرگی آن جزو بزرگترین جرمها به شمار آمده و عقاب سختی در پی دارد . پناه بر خدا .
✅ همسرت امانتی است در دست تو
عده ی زیادی از مردم گمان می کنند که وقتی با زنی ازدواج می کنند ، مالکش می شوند و می توانند هرکاری که بخواهند با او بکنند ! این براست فهم نادرستی است .
همسر امانتی بر گردنت است و روز قیامت در حضور پروردگار درباره اش مورد سوال قرار خواهی گرفت و این عقد به مثابه ی امانتی بر گردنت است.
((…ٍ وَأَخَذْنَ مِنکُم مِّیثَاقًا غَلِیظًا )) [نساء/۲۱]
و آنها (زنان هنگام ازدواج) از شما پیمان محکمی گرفته‌اند!
این پیمان به عنوان میثاق و عقد مستحکم و غلیظ نامبرد ه شده است که نباید در حق آن خیانتی روا داریم .
✅ والدین امانتی در دست فرزندان :
یکی از انواع امانت ها ، امانت فرزندان در رفتار با والدین است .
از برخورد محترمانه و خدمت کردن به آنان گرفته تا اینکه یکی بدون اجازه پدر و مادر از جیبشان پولی بر می دارد حتی اگر مبلغ ناچیزی باشد .
دختری بدون اجازه پدر و مادر و دور از چشم آنان با جوانی آشنا می شود !
آیا ان دختر می داند که با این کار در امانت خیانت نموده است ؟
یا اینکه فکر می کند این چیزی بسیار کوچک و ناچیز و عادی است ؟!
انس بن مالک می گوید : (( شما کارهایی را انجام میدهید که در نظرتان باریک تر از مو است ولی ما در زمان رسول الله (ص) آن را جزو هلاک کننده ها می دانستیم .))
خداوند می فرماید :((… وَتَحْسَبُونَهُ هَیِّنًا وَهُوَ عِندَ اللَّهِ عَظِیمٌ)) [نور/ ۱۵]
… و آن را کوچک می‌پنداشتید در حالی که نزد خدا بزرگ است!
اگر ما موضوع امانتداری را توسعه دهیم و بگوییم که تمام نعمتهای که خداوند (ج) به ما ارزانی داشته است ،امانت است . بااین دید هر آنچه الله تعالی به تو بخشیده ودیعه ای نزد توست و بلاخره روزی باید آن را پس داد لذا این کار مسئولیت ما را سنگین تر می کند
تربیت فرزندان امانت است در دستانمان و باید در تربیت و حفظ شان کوشا باشیم ، سلامتی امانت است، چشم امانت است ، زبان ، گوش ها سایر اعضای بدن هر کدام امانت هستند .
مویی که خدا به تو عطا کرده امانت است . ای خواهر گرامی درحفظ آن کوشا باش.
به همین خاطر رسول اکرم (ص) میفرماید : (( بنده در روز قیامت گامی بر نمی دارد تا اینکه در مورد چهار چیز مورد بازخواست قرار گیرد : از عمرش ،که آن را چگونه سپری کرده ، از جوانی اش که در چه راهی صرف کرده ، ازثروتش ، که از چه راهی به دست آورده و در چه راهی صرف نموده و از علمش که چقدر به آن عمل نموده است .)) [ترمذی / ۲۴۱۶، ۲۴۱۷]
✅ دین امانتی بزرگ بر دوش بندگان :
و بلاخره آخرین و بزرگترین امانت ، محافظت از دین و رساندن آن به تمام مردم می باشد و باید همه ما در برابر آن خود را مسئول بدانیم چون به تحقیق در برابر آن در روز قیامت بازخواست می شویم .
پیامبر (ص) می فرماید : (( بلغوا عنی ولو آیه )) [ ترمذی /۲۶۶۹ و احمد/ ۲/۱۵۹]
( از من تبلیغ کنید ، اگر چه یک آیه باشد .)
آیا دست دوستان ، نزدیکان ، همسایه ها و رفیقانت را گرفته ای و باعث عشق و علاقه ی آنان به اسلام شده ای ؟
ابن تیمیه (رح) می گوید : (( گمان نکن که با وضو گرفتن و یک سطل آب و خواندن دو رکعت نماز در محراب امانت را ادا کرده ای ، بلکه امانت ، تبلیغ و رساندن این دین به مردم است .
دین امانت بزرگی است و کسانی که حق آن را ادا می کنند در زمره ی بهترینها قرار می گیرند.
خداوند متعال می فرماید :
((کُنتُمْ خَیْرَ أُمَّهٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ …)) [آل عمران / ۱۱۰]
شما بهترین امتی بودید که به سود انسانها آفریده شده‌اند؛ (چه اینکه) امر به معروف و نهی از منکر می‌کنید و به خدا ایمان دارید.)
مبادا فکر کنید که مسئولیت ادای امانت دین تنها بر دوش علماست و بقیه مسئول نیستند !
بلکه باید همه در مقابل این دین خود را مسئول و مکلف بدانیم .
البته امانتهای بیشماری هستند که متاسفانه به شمار نمی آیند و از آن غافل هستیم .
اما هر یک از ما باید از خود بپرسیم : آیا دوست داریم در حالی با خداوند (ص) ملاقات کنیم که امانتهای زیادی در دست داریم و حق آنها را ادا به جای نیاورده ایم و فردای قیامت در موردشان مسئول بوده و باید جواب پس دهیم !
آن روزی که :
(( یَوْمَ لَا یَنفَعُ مَالٌ وَلَا بَنُونَ )) [ شعرا /۸۸]
در آن روز که مال و فرزندان سودی نمی‌بخشد
((إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ )) [شعراء /۸۹]
مگر کسی که با قلب سلیم به پیشگاه خدا آید!»
صد البته جواب پرسش منفی است.
بار الها ما را در زمره ی کسانی قرار بده که بتوانیم در حد توان ، حق امانتها را – چه الهی و چه مالی و مردمی – ادا کنیم . آمین یا رب العالمین .
والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته
منابع :
۱-روح الدین اسلامی عفیف عبدالفتاح الطباره
۲- اخلاق مٶمن عمر خالد ۱ و ۲
۳- شرح ریاض الصالحین ابن عثیمین .
۴- نرم افزار قرآنی
گرد آوری : یونس سلیمان زاده
