امانت داری در اسلام(۲-۱)

امانتداری یکی از اساسی ترین اخلاق اسلام است .

یکی از اقسام و مظاهر راستگویی و صداقت امانتداری است ، امانتداری از فضیلتهای بسیار با ارزش است و پایه ی بسیار نیرومندی برای جامعه ای پیشرفته و سالم به شمار می آید و باعث جلب خیر و برکت برای همه است .

به همین خاطر است که می بینیم اسلام اهمیت فراوانی به آن داده و آن را جزو صفات مومنان بشمار می آورد .

خداوند می فرماید :

وَالَّذِینَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ (مٶمنون /۸)

و آنها که امانتها و عهد خود را رعایت می‌کنند .

امانت مسئولیت بسیار مهمی است که تنها انسان آن را پذیرفت و به حمل آن همت گماشته و توانایی تحمل و ادای آن را داشته است .

همانطور که الله تعالی (ج) می فرماید :

إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَهَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَیْنَ أَن یَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنسَانُ إِنَّهُ کَانَ ظَلُومًا جَهُولًا (احزاب/۷۲)

ما امانت (تعهّد، تکلیف، و ولایت الهیّه) را بر آسمانها و زمین و کوه‌ها عرضه داشتیم، آنها از حمل آن سر برتافتند، و از آن هراسیدند؛ امّا انسان آن را بر دوش کشید؛ او بسیار ظالم و جاهل بود، (چون قدر این مقام عظیم را نشناخت و به خود ستم کرد)!

در اینجا خداوند از انسان به عنوان موجودی نادان و ستم کار یاد می کند آنگاه که می فرماید : (( ٲنه کان ظلوما جهولا .))

علما اختلاف نظر دارند که آیا این ویژگیها ، مخصوص کافران است یا به همه ی انسانها تعلق می گیرد ؟

برخی گفته اند : انسان به مقتضای طبیعت و سرشت خویش دارای این دو ویژگی است ، اما الله متعال بر انسان مٶمن منت نهاده و او را از نعمت هدایت برخوردار کرده است لذا مٶمنان از این ویژگی ها ، مستثنی هستند ، لذا کسی که امانت الهی را ادا می کند ، نادان و ستم کار نیست .

 ✅ خداوند متعال در قرآن به ادای امانت دستور فرموده اند :

إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَن تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَىٰ أَهْلِهَا وَإِذَا حَکَمْتُم بَیْنَ النَّاسِ أَن تَحْکُمُوا بِالْعَدْلِ إِنَّ اللَّهَ نِعِمَّا یَعِظُکُم بِهِ إِنَّ اللَّهَ کَانَ سَمِیعًا بَصِیرًا

خداوند به شما فرمان می‌دهد که امانتها را به صاحبانش بدهید! و هنگامی که میان مردم داوری می‌کنید، به عدالت داوری کنید! خداوند، اندرزهای خوبی به شما می‌دهد! خداوند، شنوا و بیناست.

پس ادای امانت و باز پس دادن آن امر و دستورخداوند والا مقام است و لازمه آن این است که انسان ، از امانتی که به او سپرده می شود به خوبی مراقبت و نگهداری نماید و در حفظ آن کوتاهی نکند.

ادای امانت یکی از نشانه های ایمان است وثمرات و فواید زیادی در پی داشته و پناه برخدا عدم رعایت امانت داری آثار خطرناکی به دنبال دارد .

✅ فواید امانتداری

پیامبر(ص) در مورد امانت داری و فواید آن می فرماید :

(( الصلواه الخمس ، والجمعه الی الجمعه ، و ٲداء  الٲمانه کفاره لما بینها )) [ابن ماجه /۵۹۸]

(نمازهای پنجگانه ، جمعه تا جمعه و ادای امانت باعث کفاره ی گناهانی می شود که در این بین انجام می گیرد .)

در دیگر باز می فرماید:

(( الصلواه الخمس ، والجمعه الی الجمعه ، و رمضان الی رمضان کفاره لما بینها )) [رواه مسلم / ۵۵۰ و احمد ، ۲/۲۲۹]

( نمارهای پنجگانه ، جمعه تا جمعه و رمضان تا رمضان باعث کفاره گناهانی می شود که در این بین انجام می گیرد .)

یعنی ادای امانت بدی ها را محو می کند ، آیا ارزش این را ندارد که خود را به اخلاق امانت بیاراییم ؟ !

در حدیثی دیگر پیامبر (ص) می فرماید :

(( اضمنوا لی ستا من انفسکم ، اضمن لکم الجنه : ٲصدقوا ٳذا حدثتم و ٲوفوا ٳذا وعدتم و ٲدوا ٳذا اٶتمنتم و احفظوا فروجکم و غضوا ٲبصارکم و کفوا ٲیدیکم )) [احمد ۵/۳۲۳]

( شش چیز از خودتان را برایم تضمین کنید تا من بهشت را برای شما تضمین کنم : وقتی سخن می گویید راست بگویید ، وقتی وعده می دهید به آن وفا کنید ، وقتی امانتی به شما سپرده می شود آن را بپردازید ، عورتهایتان را نگه دارید ، چشمانتان را فرو هشته دارید و دستانتان را (از حرام ) نگه دارید .)

براساس این فرمایش ، اگر این شش کار را انجام دهیم و در رعایت آنها کوشا باشیم ، رسول الله (ص) بهشت را برایمان تضمین می کند و (( امانتداری )) هم یکی از این موارد است .

پس امانتداری سبب تضمین بهشت برای فرد امانت دار مومن است .

رسول الله در حدیث شفاعت می فرماید :

(( … ثم یمر الناس علی الصراط ، فیرسل الله تبارک و تعالی علی جنبتی الصراط الامانه و الرحم ، فتقومان فکلما ٲراد ٲحد ٲن یجتاز الصراط تسٲله الٲمانه : ٲرٲیت ما علیک من حقی ؟! )) [مسلم / حدیث ۴۸۱]

( … سپس مردم از روی پل صراط رد می شوند ، خداوند امانت و رحم را می فرستد که در دو طرف صراط قرار گیرند ، آن دو می ایستند و هر وقت می خواهد کسی رد شود امانت از او می پرسد :  آیا حقم را ادا کردی ؟! …)

کافیست چنین صحنه ای را تصور کنیم که ، امانت و صله ی رحم آخرین چیزهایی هستند که وقتی بر روی صراط هستیم ، از آنها پرسیده خواهیم شد .

پس باید امانتدار باشیم و از خیانت دوری کنیم ، چون روزی در پیش رو داریم که بسیار سخت و دشوار است و برای آن روز لازم است زاد و توشه ای بسیار فراهم آوریم .

خداوند می فرماید :

((لِمِثْلِ هَٰذَا فَلْیَعْمَلِ الْعَامِلُونَ)) [ صافات / ۶۱]

آری، برای مثل این، باید عمل‌کنندگان عمل کنند!

✅ عواقب رعایت نکردن امانت داری و خیانت در امانت :

پیامبر (ص) می فرماید :

(( آیه المنافق ثلاث ، ٳذا حدث کذب و ٳذا وعد ٲخلف و ٳذا اوتمن خان )) [ بخاری/ ۳۳ و مسلم /۲۰۸]

( نشانه ی منافق سه چیز است : وقتی سخن بگوید ، دروغ می گوید ، چون وعده دهد خلاف وعده می کند و چون امانتی به او داده شود در آن خیانت می کند .)

در روایتی از مسلم چنین آمده است :

(( اگریکی از این خصلت ها در او بود ، او دارای یکی از خصلتهای نفاق است و کسی که هر سه خصلت در او بود منافق خالص است .))

همچنین می فرماید :

(( لا ایمان لمن لا ٲمانه له ))

(کسی که امانتدار نباشد ایمان ندارد )

منظور این حدیث عدم تکامل ایمان است . کسی که خائن باشد ، ایمانش کامل نیست حتی اگر نمازش را خاشعانه ادا کند یا به حج بیت الله رفته باشد ، تا وقتی که خیانت کار باشد ایمانش تکمیل نخواهد گشت .

در ادامه حدیث بالا چنین آمده :

(( .. ولا دین لمن لا عهد له )) [ احمد ۳/۱۳۵ و ۳/۲۱۰]

( …و کسی که به عهدش وفا نکند ، دین ندارد .)

و این تهدیدی بس بزرگ است که قلب آدمی را از غفلت بیدار می کند.

باز پیامبر(ص) می فرماید :

(( ٳذا ضیعت الٲمانه فانتظر الساعه ))

( وقتی امانت ضایع شود منتظر قیامت باش .)

مردی نزد رسول الله (ص) آمد و گفت :  یا رسول الله کی قیامت بر پا می شود ؟

رسول اکرم جواب داد :

(( ٳذا ضیعت الٲمانه فانتظر الساعه ))

مرد گفت : ضایع شدن چگونه است؟

پیامبر(ص) فرمود :

(( ٳذا وسد الٲمر ٳلی ٲهله ، فانتظر الساعه ))

(وقتی کار به شخصی که شایستگی اش را نداشته باشد ، موکول شود ، منتظر ظهور قیامت باش .)

اگر کاری به نا اهلان سپرده شد و مسئول امری ، شایستگی این مسئولیت را نداشت پس او اهل این کار نیست و آن وقت است که باید در انتظار بر پایی قیامت باشیم .

✅ امانت تجزیه پذیر نیست :

رسول خدا (ص) میفرماید :

(( اد الٲمانه ٳلی من ائتمنک و لا تخن من خانک .)) [ ابوداود /۳۵۳۴ و ترمذی / ۱۲۶۴]

(  امانت را به کسی که تو را امین شمرده پس بده و به کسی که به تو خیانت کرده ، خیانت مکن .)

این نهایت بلند مرتبگی اخلاق انسان مٶمن است .

به رفتار پیامبر(ص)در هنگام هجرت ، توجه کن : که همه ی ودیعه ها و امانت ها ی را که به ایشان سپرده بودند علی رغم اینکه آنان  اموال مسلمانان را غصب کرده بودند به صاحبان شان باز گرداند و نگفت چون آنان به ما غدر و خیانت نموده اند ما نیز چنین می کنیم .

پس اگرکسی  در امانتی که به او داده ای خیانت نمود مبادا تو همان کار را با ایشان انجام بدهی .

گرد آوری : یونس سلیمان زاده

ادامه دارد