برای اطلاع از انواع قلب، بر تک تک ما لازم است این متن را تا آخر با دقت بخوانیم.
انواع قلب در قرآن:
در قرآن بیست نوع قلب ذکر شده که ۸ نوع ازآنها قلب سلیم و ۱۲ تای آنها قلب مریض می باشند که عبارتند از:
۱- قلب سلیم:
قلبی پاک و استوار خالی از نفاق و کفر .
خداوند می فرماید: یَوْمَ لَا یَنفَعُ مَالٌ وَلَا بَنُونَ إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ» (شعراء/۸۸ و ۸۹)
ترجمه: روزی که نه مال سود می‌دهد و نه فرزندان؛ مگر آن کس که با قلبی رسته از شرک به نزد خدا بیاید.
۲- قلب توبه کار:
قلبی که بلافاصله توبه می نماید و به سوی خدا رجوع می کند.
خداوند می فرماید: مَنْ خَشِیَ الرَّحْمَنَ بِالْغَیْبِ وَجَاءَ بِقَلْبٍ مُنِیبٍ ﴿۳۳﴾ آنکه در نهان از خداى بخشنده بترسد و با دلى توبه کار [باز] آید (۳۳)
۳- قلب گردن کج:
قلبی آرام و رام شده است.
خداوند می فرماید:وَ لِیَعْلَمَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّکَ فَیُؤْمِنُوا بِهِ فَتُخْبِتَ لَهُ قُلُوبُهُمْ وَ إِنَّ اللَّهَ لَهادِ الَّذِینَ آمَنُوا إِلى صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ «۵۴»
و نیز آگاهان بدانند (وحى کدام است و القائات شیطان کدام، و بدانند) که طرح و آرزوى انبیا حقّى است از طرف پروردگار تو، پس به آن ایمان آورند و دلهایشان در برابر آن خاضع گردد و قطعاً خدا کسانى را که ایمان آورده‌اند به راه مستقیم هدایت مى‌کند.
۴- قلب بیمناک:
قلبی که از آینده می ترسد عباداتش مقبول درگاه الهی قرار نگیرد، و از عذاب الهی رهایی نیابد.
خداوند می فرماید: وَ الَّذِینَ یُؤْتُونَ ما آتَوْا وَ قُلُوبُهُمْ وَجِلَهٌ أَنَّهُمْ إِلى رَبِّهِمْ راجِعُونَ «۶۰»
و کسانى که (اموال خود را در راه خدا) مى‌دهند آنچه را دادند، در حالى که دلهایشان ترسان است از این که سرانجام به سوى پروردگارشان باز مى‌گردند.
۵- قلب پرهیزکار:
قلبی است شعائر الله را بزرگ می پندارند .
خداوند می فرماید: ذلِکَ وَ مَنْ یُعَظِّمْ شَعائِرَ اللَّهِ فَإِنَّها مِنْ تَقْوَى الْقُلُوبِ «۳۲»
این است (دستورات خداوند درباره‌ى حج) و هر کس شعائر خدا را گرامى بدارد، پس این از تقواى دل‌هاست.
۶- قلب هدایت یافته:
قلبی که به قضا و قدر الهی راضی و تسلیم اوامر الهی است.
خداوند می فرماید: ما أَصابَ مِنْ مُصِیبَهٍ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ وَ مَنْ یُؤْمِنْ بِاللَّهِ یَهْدِ قَلْبَهُ وَ اللَّهُ بِکُلِّ شَیْ‌ءٍ عَلِیمٌ «۱۱
هیچ مصیبتى، جز با اذن خداوند به کسى نرسد و هر کس به خداوند ایمان آورد، خداوند قلب او را (به صبر و شکیبایى) هدایت کند و خداوند به همه چیز آگاه است.
۷- قلب آسوده:
قلبی که با یاد خدا آرام میگردد.
خداوند می فرماید: الَّذِینَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکْرِ اللَّهِ أَلَا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ ﴿۲۸﴾
همان کسانى که ایمان آورده اند و دلهایشان به یاد خدا آرام مى گیرد آگاه باش که با یاد خدا دلها آرامش مى یابد (۲۸)
۸-قلب زنده:
قلبی که می اندیشد و در کلام خداوند تدبر و تفکر می نماید .
خداوند می فرماید: إِنَّ فِی ذلِکَ لَذِکْرى لِمَنْ کانَ لَهُ قَلْبٌ أَوْ أَلْقَى السَّمْعَ وَ هُوَ شَهِیدٌ «۳۷»
همانا در این (تحوّلات تاریخى و هلاک سرکشان) پندى هست براى کسى که دلى (بیدار) دارد و یا با حضور قلب، (به سخنانِ حقّ) گوش فرا دهد؟
۹- قلب بیمار:
قلبی که سوء ظن و نفاق در آن باشد و دچار بیماریی آرزوهای نفسانی باشد.
خداوند می فرماید:یا نِساءَ النَّبِیِّ لَسْتُنَّ کَأَحَدٍ مِنَ النِّساءِ إِنِ اتَّقَیْتُنَّ فَلا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَعَ الَّذِی فِی قَلْبِهِ مَرَضٌ وَ قُلْنَ قَوْلًا مَعْرُوفاً «۳۲»
اى همسران پیامبر! شما مثل یکى از زنان (عادّى) نیستید. اگر تقوا پیشه‌اید پس به نرمى و کرشمه سخن نگویید تا (مبادا) آن که در دلش بیمارى است طمعى پیدا کند، و نیکو و شایسته سخن بگویید.
۱۰- قلب کور:
قلبی که نمی بیند و حقایق را درک نمی نماید.
خداوند می فرماید:أَفَلَمْ یَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَتَکُونَ لَهُمْ قُلُوبٌ یَعْقِلُونَ بِهَا أَوْ آذَانٌ یَسْمَعُونَ بِهَا ۖ فَإِنَّهَا لَا تَعْمَى الْأَبْصَارُ وَلَٰکِن تَعْمَى الْقُلُوبُ الَّتِی فِی الصُّدُورِ
آیا در زمین گردش نکرده اند تا دلهایى داشته باشند که با آن بیندیشند یا گوشهایى که با آن بشنوند در حقیقت چشمها کور نیست لیکن دلهایى که در سینه هاست کور است آیه۴۶ سوره حج
۱۱- قلب بی آگاه و سرگردان:
قلبی غافل از قرآن و سرگرم شدن به دنیا.
خداوند می فرماید: « لاهِیَهً قُلُوبُهُمْ وَأَسَرُّوا النَّجْوَى الَّذِینَ ظَلَمُوا هَلْ هَذَا إِلا بَشَرٌ مِثْلُکُمْ أَفَتَأْتُونَ السِّحْرَ وَأَنْتُمْ تُبْصِرُونَ[۱]؛
این در حالى است که دل های شان در لهو و بىخبرى فرو رفته است! و ستمگران پنهانى نجوا کردند (و گفتند): آیا جز این است که او بشرى همانند شماست؟! آیا به سراغ سحر مىروید، با اینکه (چشم دارید و) مىبینید؟!»
۱۲- قلب زنگ زده:
قلبی که شهادت و حقایق را کتمان می کند.
خداوند می فرماید: «۲۸۳» وَ إِنْ کُنْتُمْ عَلى سَفَرٍ وَ لَمْ تَجِدُوا کاتِباً فَرِهانٌ مَقْبُوضَهٌ فَإِنْ أَمِنَ بَعْضُکُمْ بَعْضاً فَلْیُؤَدِّ الَّذِی اؤْتُمِنَ أَمانَتَهُ وَ لْیَتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ وَ لا تَکْتُمُوا الشَّهادَهَ وَ مَنْ یَکْتُمْها فَإِنَّهُ آثِمٌ قَلْبُهُ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ عَلِیمٌ
و اگر در سفر بودید و نویسنده‌اى نیافتید، وثیقه‌اى بگیرید و اگر به یکدیگر اطمینان داشتید (وثیقه لازم نیست.) پس کسى که امین شمرده شده، امانت (و بدهى خود را بموقع) بپردازد و از خدایى که پروردگار اوست پروا کند.
و شهادت را کتمان نکنید و هر کس آنرا کتمان کند، پس بى‌شک قلبش گناهکار است و خداوند به آنچه انجام مى‌دهید داناست.
۱۳- قلب متکبر:
قلبی که در راستای توحید و یکتا پرستی مستکبر و نافرمان الله باشد، و به خاطر ظلم بر خویش ظالم گردد.
خداوند می فرماید: الَّذِینَ یُجادِلُونَ فِی آیاتِ اللَّهِ بِغَیْرِ سُلْطانٍ أَتاهُمْ کَبُرَ مَقْتاً عِنْدَ اللَّهِ وَ عِنْدَ الَّذِینَ آمَنُوا کَذلِکَ یَطْبَعُ اللَّهُ عَلى کُلِّ قَلْبِ مُتَکَبِّرٍ جَبَّارٍ «۳۵»
کسانى که درباره‌ى آیات خداوند به ستیز و مجادله مى‌پردازند، بدون آن که هیچ دلیلى برایشان آمده باشد، (این کار) نزد خداوند و نزد کسانى که ایمان آورده‌اند خشم بزرگى را به دنبال دارد. این گونه، خدا بر دل هر متکبّر جبّارى مُهر مى‌نهد.
۱۴- قلب سخت و بی رحم:
قلبی که در آن نرمی و شفقت نباشد.
خداوند می فرماید: » فَبِما رَحْمَهٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ
(اى رسول ما!) پس به خاطر رحمتى از جانب خدا (که شامل حال تو شده،) با مردم مهربان گشته‌اى و اگر خشن و سنگدل بودى، (مردم) از دور تو پراکنده مى‌شدند.
۱۵- قلب مهر خورده:
قلبی که پیام خدا را نمی شنود و در آن نمی اندیشد.
خداوند می فرماید: أَ فَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عَلى عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلى سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ وَ جَعَلَ عَلى بَصَرِهِ غِشاوَهً فَمَنْ یَهْدِیهِ مِنْ بَعْدِ اللَّهِ أَ فَلا تَذَکَّرُونَ «۲۳»
پس آیا دیدى کسى را که هواى خویش را معبود خود قرار داده و خداوند او را با وجود آگاهیش به بیراهه گذاشت و بر گوش و قلبش مهر زد و بر چشمش پرده‌اى نهاد. پس بعد از خدا کیست که او را هدایت کند، پس آیا پند نمى‌گیرید؟
۱۶- قلب سخت:
قلبی که خالی از ایمان و از یاد خدا غافل باشد .
خداوند می فرماید:فَبِما نَقْضِهِمْ مِیثاقَهُمْ لَعَنَّاهُمْ وَ جَعَلْنا قُلُوبَهُمْ قاسِیَهً یُحَرِّفُونَ الْکَلِمَ عَنْ مَواضِعِهِ وَ نَسُوا حَظًّا مِمَّا ذُکِّرُوا بِهِ وَ لا تَزالُ تَطَّلِعُ عَلى خائِنَهٍ مِنْهُمْ إِلَّا قَلِیلًا مِنْهُمْ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اصْفَحْ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ «۱۳»
پس (بنى‌اسرائیل را) به خاطر شکستن پیمانشان لعنت کردیم (و از رحمت خویش دور ساختیم) و دلهایشان را سخت گردانیدیم. آنان کلمات (الهى) را از جایگاه‌هاى خود تحریف مى‌کنند و بخشى از آنچه را به آنان تذکّر داده شده بود فراموش کردند، و تو همواره بر خیانتى از آنان آگاه مى‌شوى (هر روز توطئه و خیانتى تازه دارند) مگر اندکى از ایشان (که سنگدل و تحریف‌گر و خائن نیستند). پس، از آنان درگذر و از لغزش‌هایشان چشم بپوش. همانا خداوند نیکوکاران را دوست مى‌دارد.
۱۷- قلب غافل:
قلبی که خدا را یاد نمی کند و هواهای نفسانی بر طاعات و عبادات او تاثیر منفی گذاشته باشد.
خداوند می فرماید:وَ اصْبِرْ نَفْسَکَ مَعَ الَّذِینَ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَداهِ وَ الْعَشِیِّ یُرِیدُونَ وَجْهَهُ وَ لا تَعْدُ عَیْناکَ عَنْهُمْ تُرِیدُ زِینَهَ الْحَیاهِ الدُّنْیا وَ لا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنا قَلْبَهُ عَنْ ذِکْرِنا وَ اتَّبَعَ هَواهُ وَ کانَ أَمْرُهُ فُرُطاً «۲۸»
وبا کسانى که پروردگارشان را (همواره و در هر) صبحگاه و شامگاه مى‌خوانند و خشنودى او را مى‌جویند، خود را شکیبا ساز و دیدگانت را از آنان برمگیر که زیور دنیا را بطلبى و از کسانى که دلشان را از یاد خود غافل کرده‌ایم و در پى هوس خویشند و کارشان بر گزافه و زیاده روى است، پیروى مکن.
۱۸- قلب قفل شده:
قلب قفل شده ای که فرموده های رسول الله( ص) بر آن تاثیر نمی گذارد.
خداوند می فرماید:و قالوا قلوبنا غلف بل لعنهم الله بکفرهم فقلیلا ما یؤمنون
و (آنها از روى استهزا) گفتند: دلهاى ما در غلاف است! (و ما از گفته تو چیزى نمىفهمیم. آرى، همین طور است!) خداوند آنها را به خاطر کفرشان، از رحمت خود دور ساخته، (به همین دلیل، چیزى درک نمی کنند؛) و کمتر ایمان می آورند.
۱۹- قلب منحرف:
قلبی که متمایل به حقایق است اما از آن رو گردان می شود .
خداوند می فرماید:«۷» هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ عَلَیْکَ الْکِتابَ مِنْهُ آیاتٌ مُحْکَماتٌ هُنَّ أُمُّ الْکِتابِ وَ أُخَرُ مُتَشابِهاتٌ فَأَمَّا الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ زَیْغٌ فَیَتَّبِعُونَ ما تَشابَهَ مِنْهُ ابْتِغاءَ الْفِتْنَهِ وَ ابْتِغاءَ تَأْوِیلِهِ وَ ما یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ یَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ کُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنا وَ ما یَذَّکَّرُ إِلَّا أُولُوا الْأَلْبابِ
او کسى است که این کتاب را بر تو نازل کرد. بخشى از آن، آیات محکم (روشن و صریح) است که اصل و اساس این کتاب را تشکیل مى‌دهد. (و هرگونه ابهامى در آیات دیگر، با مراجعه به این محکمات روشن مى‌شود) و بخشى از آن، آیات متشابه است (که احتمالات مختلفى در معناى آیه مى‌رود، ولى با توجه به آیات محکم، تفسیر آنها روشن مى‌شود.) امّا کسانى که در دلهایشان انحراف است، به جهت ایجاد فتنه (و گمراه کردن مردم) و نیز به جهت تفسیر آیه به دلخواه خود، به سراغ آیات متشابه مى‌روند، در حالى که تفسیر این آیات را جز خداوند و راسخان در علم نمى‌دانند. آنان که مى‌گویند: ما به آن ایمان آورده‌ایم همه‌ى آیات از طرف پروردگار ماست (خواه محکم باشد یا متشابه) و جز خردمندان پند نگیرند.
۲۰- قلب مشکوک:
قلبی که در آن شک و گمان موجود باشد.
خداوند می فرماید:نَّما یَسْتَأْذِنُکَ الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ ارْتابَتْ قُلُوبُهُمْ فَهُمْ فِی رَیْبِهِمْ یَتَرَدَّدُونَ «۴۵»
تنها کسانى از تو اجازه مى‌گیرند (به جبهه نروند،) که به خدا و روز قیامت ایمان ندارند و دلهایشان مرددّ گشته است، پس آنان در شک و تردیدشان سرگردانند.
خداوند من و شما را مورد رحمت خویش قرار دهد، آن که خوب است او را خوبتر و آن که بیمار و بد است او را هدایت نماید.
✍️ مترجم: علی ملازاده.
