اهمیت حج و آثار آن

حج پنجمین رکن اساسی اسلام است کە خداوند عزوجل آن را بە توانایی و استطاعت (مالی و جسمی) پیوست نمودە است.

«وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا» (آل عمران/۹۷)
یعنی: «و حجّ این خانه واجب الهی است بر کسانی که توانائی (مالی و بدنی) برای رفتن بدانجا را دارند.»

توانایی و استطاعتی کە توشە و مرکب و وسیلەی سفر برای ‌آن مهیا گردد. یکی از عوامل اساسی در این سفر سلامتی و امنیت راە و برای زنان وجود محرم است، همانگونە کە پیامبر اکرم(صلی الله علیه و سلم) در احادیث زیادی بە آن اشارە نمودە است.

در احادیث زیادی پیامبر(صلی اللە علیە و سلم) فضل و بزرگی ثواب فریضه ی حج را ذکر نموده اند، و همچنین کسانی را که این رکن بزرگ دین را ترک کرده و در انجام آن سهل انگاری می‌نمایند به عنوان مجرم و بزهمند نام می برد.

عَنْ عَائِشَهَ أُمِّ الْمُؤْمِنِینَ رَضِیَ اللَّه عَنْهَا أَنَّهَا قَالَتْ: یَا رَسُولَ اللَّهِ، نَرَى الْجِهَادَ أَفْضَلَ الْعَمَلِ، أَفَلا نُجَاهِدُ؟ قَالَ: «لا، لَکِنَّ أَفْضَلَ الْجِهَادِ حَجٌّ مَبْرُورٌ» (بخارى:۱۵۲۰)
ترجمه: از عایشه(رضی الله‏ عنها) روایت است که عرض کرد: ای رسول خدا! جهاد را بهترین عمل می دانیم، پس چرا به جهاد نرویم؟ رسول‏ اللهﷺ فرمود: «خیر بزرگترین جهاد برای شما حج مقبول است».

عن أَبَی هُرَیْرَهَ قَالَ: سَمِعْتُ النَّبِیَّ صلی الله علیه وسلم یَقُولُ: «مَنْ حَجَّ لِلَّهِ، فَلَمْ یَرْفُثْ، وَلَمْ یَفْسُقْ، رَجَعَ کَیَوْمِ وَلَدَتْهُ أُمُّهُ» (بخارى:۱۵۲۱)
یعنی: ابوهریره می گوید: شنیدم که رسول ‏الله صلی الله علیه وسلم فرمود: «هرکس، بخاطر (رضای) خدا حج نماید و از مقاربت جنسی و مقدمات آن (در زمان حج) پرهیز نماید و مرتکب معصیت نشود، چنان از گناه پاک می شود که گویی تازه از مادر متولد شده است».

قال رسول الله(صلى الله علیه و سلم): «من کان فی استطاعته أن یحج، ولم یحج: یختار أن یموت یهودیا، أو نصرانیا»
یعنی: رسول الله(صلی الله علیه وسلم) فرمود: «هر کسی که بتواند توشه و مرکبی برای حج خانه‌ی خدا فراهم کند و با این حال به حج نرود، راهی به جز مردن بر سلوک یهودی یا نصرانی را در پیش رو ندارد.» به خاطر اینکه خداوند متعال می فرماید: و حجّ این خانه واجب الهی است بر کسانی که توانائی (مالی و بدنی) برای رفتن بدانجا را دارند.

علما می فرمایند: اگر کسی به واجب بودن حج اعتقاد نداشته باشد، مرتد و غیرمسلمان محسوب خواهد شد. اما اگر به واجب بودن حج اعتقاد داشت و در انجام آن سهل انگاری نمود، مرتکب جرم و گناه بزرگی شده است.

آثارحج

حج یک مدرسه ی تربیتی و اخلاقی بزرگ است و یک بار در طول عمر بر هر مسلمان توانمندی واجب است و اثرات بزرگی بر روی فرد و جامعه برجای خواهد گذاشت و به مسلمان توانایی می دهد که درس‌های مهم اجتماعی و فردی را در ژرفای وجود خود برجای بگذارد و او با قلبی زلالتر و پاکیزه تر و عزمی راسخ تر برای انجام خیر و نیکی و طاعت های جسمی و بخشش های مالی و مقاومتی سرسختانه تر در برابر گناهان از سفر خویش باز می گردد و هر قدر حجش نزد خداوند متعال مطلوب تر و پسندیده تر باشد، به همان اندازه در زندگی آینده اش مؤثرتر خواهد بود.

الف-  آثار فردی حج

فرموده خداوند متعال است که می فرماید:

«لِیَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَیَذْکُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِی أَیَّامٍ مَعْلُومَاتٍ عَلَىٰ مَا رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِیمَهِ الْأَنْعَامِ ۖ» (الحج/۲۸)
یعنی: «(آنان به این سرزمین مقدّس بیایند) تا منافع خویش را با چشم خود ببینند (و به سود مادی و معنویشان برسند و ناظر فوائد فردی و اجتماعی و سیاسی و اقتصادی و اخلاقی حجّ باشند) و در ایّام معیّنی که (روزعید قربان و دو یا سه روز بعد از آن است، به هنگام ذبح قربانی) نام خدا را بر چهارپایانی (همچون بز و گوسفند و شتر و گاو) ببرند که خدا نصیب ایشان کرده است.

«لَیْسَ عَلَیْکُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَبْتَغُوا فَضْلًا مِنْ رَبِّکُمْ ۚ»
یعنی: «گناهی بر شما نیست این که از فضل پروردگار خود برخوردار شوید (و در ایّام حجّ به کسب و تجارت بپردازید)» (البقرە/۱۹۸)

علمای تفسیر اتفاق نظر دارند کە معنای  آیە این است کە برای حاجی گناە و مانعی وجود ندارد اگر بخواهد در ایام حج از راە تجارت منافعی بە دست بیاورد، بە شرطی کە این کار او را از ادای مناسک حج باز ندارد. همانگونە کە از ابن عباس(رضی اللە عنه) در تفسیر این آیە نقل شدە کە فرمود: خرید و فروش چە قبل از احرام و چە بعد از احرام مانعی ندارد.

ب- آشتی با خدا

حج خانەی خدا یعنی آشتی با خداوند و به وسیله‌ی آن صفحەی جدیدی در زندگی انسان باز می شود. پیش از حج پرونده ی آدمی شکل و حجمی دارد و پس از حج شکل و حجمی دیگر و صفحه ی جدید میان خدا و بنده اش گشوده می شود و باعث می شود که به سمت نظم و انضباط و التزام و آموزش زندگی و ترک بعضی عادات ناپسند قدم بردارد و جهشی در زندگی خود مهیا بنماید.

ج-استفاده بهینه از زمان 

یکی دیگر از درس‌هایی که حج برای مسلمانان در پی دارد، درس زندگی و استفاده از اوقات و لحظات زندگی است.

سفر حج دربردارندەی درس تحمل سختی‌ها، دوری از وطن، جدایی از خویشان و چشم پوشی از فراغت زندگی در میان خانوادە و دوستان است.

حج عبارت است از اعمالی مخصوص در ایامی محدود که هر عملی باید در وقت و محل خودش
انجام گرفته و تا قبل از پایان یافتن ایام حج باید تمامی اعمال و مناسک آن انجام گیرد. زندگی انسان‌ها نیز به همین ترتیب است، خداوند متعال وقت محدود و مختصری را به انسان‌ها ارزانی داشته و این وقت مختصر، فرصتی است که باید هر انسان از آن به نحو مطلوب و در جهت دست یافتن به خوشبختی و کامیابی زندگی جاودانی اخروی خویش بهره برداری نماید.

د- محو بندگی خدا

در حج خانەی خدا انسان می تواند شوق درون و شور دلش را اظهار کند و با تمام وجود محو بندگی و دلدادگی شود. آنجاست که آدمی با قطع پیوندهای ظاهری و دوری از تکلفات و تجمل گرایی و پوشیدن لباس سفید بی آلایش و طهارت و یکرنگی (احرام) می تواند عطش درونش را نسبت به خدا و رسولش(صلى الله علیه و سلم) سیرابی ببخشد و این سفر میمون و مبارک در پیراستگی از آلایش های دنیا و آراستگی به زیور عشق و محبت و اخلاص و رسیدن به قله های وارستگی و فرزانگی نقشی تأثیرگذار داشته باشد.

هـ -یادآوری روز حشر و حساب

اجتماع حج گزاران، یادآور حشر انسان‌ها در قیامت است. مراسم روحانی و عرفانی حج، نمونه ای بسیار بارز از صحرای محشر و ایستادن در مقابل خداوند یکتا را به تصویر می کشد، در این مراسم پادشاه و گدا، حاکم و رعیت، پیر و جوان، سوار و پیاده، سیاه پوست و سفید پوست، عرب و عجم، با دو پارچۀ نخی و سرعریان و چشم گریان زیر یک آسمان در یک صحرا همه دست به سوی آسمان بلند کرده و در حال دعا و گریه و زاری با خالق و مالک حقیقی خویش به نیایش پرداخته و از ذات مهربان و بخشنده اش طلب بخشش و آمرزش گناهان را می نمایند.

«وَحَشَرْنَاهُمْ فَلَمْ نُغَادِرْ مِنْهُمْ أَحَدًا»
یعنی: «و همگان را (برای حساب و کتاب) گرد می‌آوریم و کسی از ایشان را فرو نمی‌گذاریم.»

«وَعُرِضُوا عَلَىٰ رَبِّکَ صَفًّا لَقَدْ جِئْتُمُونَا کَمَا خَلَقْنَاکُمْ أَوَّلَ مَرَّهٍ ۚ بَلْ زَعَمْتُمْ أَلَّنْ نَجْعَلَ لَکُمْ مَوْعِدًا»
یعنی: «مردمان (پیشین و پسین، برای حساب و کتاب) صف به صف به پروردگارت عرضه می‌شوند (و همگی در برابر آفریدگارت ردیف شده دیده می‌شوند. آن وقت است که ما ایشان را صدا می‌زنیم، ای مردمان! شما لخت و عریان بدون اموال و اولاد) به همان شکل و هیئتی که نخستین بار شما را آفریده بودیم، به پیش ما برگشته‌اید. شما گمان می‌بردید که هرگز موعدی برای (رستاخیز و حساب و ثواب و عقاب) شما ترتیب نمی‌دهیم. (کهف/۴۷)

تمثیل همه عبادات در حج بذات خود یک درس است. حج مشابهت بسیار زیادی با زندگی دارد، همان طور که در حج باید تمام اوامر و مناسک حج بدون چون و چرا انجام گیرد، زندگی انسان نیز باید مطابق اوامر خداوند و رهنمودهای رسول اکرم(صلی الله علیه و سلم) سپری گردد، در سفر حج با دستاویز قراردادن مناسک واحکام حج انسان حالش دگرگون می شود و هراندازە بە خانەی خدا نزدیکتر می شود، احساس نیکی همان قدر در باطن و نهاد او افزایش می یابد و قلبش از بدی‌ها منزجر و متنفر می‌گردد و آثار و برکت و حلاوت و شیرینی سفر حج را می چشد و طبیعتاً در طول حیات باقی مانده خود بە نیکی و اعمال حسنە روی می آورد.

نویسندە: أ. د. مصطفى مسلم
مترجم: محمد محمودی
ویراستار: سوزی میحراب