اندیشه

بازسازی و تجدید نظر در فکر سلفیت

دکتر محمدعماره

 امروزه در عالم فکری ما مسلمانان ، مردمانی هستند که اصطلاح «سلفیت » را برای خود مصادره نموده و با آن عنوان عزیز و بزرگ  در مقابل عقل و عقلانیت به مبارزه برخاسته اند ، تا حدی که عقلانیت را تهمت و توهین به خود می دانند و در مذمت آن ،  کتاب ها و مقالات می نگارند.

 در گفتگو با آنها شایسته است آنان را به فهم  و تأمل در آثار پیشوایانی همچون: « ابن تیمیه » و «ابن قیم » که به نمایندگی فکر سلفی مشهوراند دعوت کنیم.   

از آنان بخواهیم بجای آنکه از واقعیت موجود به گذشته های دور فرار نمایند، سعی کنند شرایط و واقعیت امروز را درک نموده و احکام  لازم را برای حل معضلات زندگی بیابند.

  به آنها بگوییم: چرا در فرموده ابن قیم دقت و تأمل نمی کنید که می فرمایید : «دو نوع فقه وجود دارد که حاکم و قاضی باید از آن ها بهره مند شود :

اول: آگاهی از احکام کلی حوادث  

دوم : آگاهی از شرایط و حال و هوای مردم؛ سپس آنها را با هم تطبیق دهد و برای هر شرایط و موقعیت، حکم مناسب آن را صادرنماید و حکمی صادر نکند که با واقعیت و شرایط موجود هم خوانی نداشته باشد.

حاکم شرع ، قاضی  و عالم به کسی گفته می شود که با درک صحیح از شرایط موجود و فهم دقیق آن ، به حکمت و حکم خدا و  پیامبر صلی الله علیه و سلم پی ببرد و باید بداند که این  فتاوا و احکام هستند که با تغییر شرایط و مصالح، تغییر می کنند نه عکس آن.

همچنین  جادارد مدعیان سلفیت را  که عملا قائل به وجود تناقض میان عقل و نقل می باشند به مطالعه مجدد  آثار فیلسوف و بزرگ مرد سلفیت ابن تیمیه دعوت کنیم که تاکید می نماید هرگز عقل صریح و نقل صحیح با هم تعارض ندارند. 

و هم چنین ابن تیمیه می فرماید: آنچه که باعقل صریح ثابت شده باشد امکان ندارد که نقل صحیح با آن مخالفت نماید و من این موضوع را در مسائل  بزرگ و اساسی مانند : توحید، صفات ، قضا و قدر ، نبوت و معاد و.. دریافته ام و برایم ثابت گردیده است که آنچه باعقل وعلم صریح ثابت گردد امکان ندارد با نقل در تعارض باشد  و اگر روایتی در مخالفت عقل آورده شود حتما آن روایت جعلی است و یا دلالتش بر معنای مذکور ضعیف می باشد؛ پس نمی توان برای مخالفت باعقل به آن استدلال کرد.

 و همچنین  ابن تیمیه تاکید می کند که دریافته ام آنچه با نقل صحیح مخالفت کرده شبهات وتوهماتی فاسد بوده که بطلان آن باعقل قابل اثبات است یعنی ابن تیمیه معتقداست با عقل می توان صحت یا عدم صحت نقل را ثابت کرد و با قاطعیت اعلام می دارد که امکان ندارد نقل صحیح مخالف عقل سلیم باشد ؛ چون پیامبران برای تکمیل فطرت مبعوث شده اند نه تغییر آن  و اگر تعارضی میان دلالت نقلی و دلالت عقلی  مشاهده گردید  حتما یکی از آن ها  قطعی الدلاله  ودیگری ظنی الدلاله  خواهد بود  و هرکدام که قطعی باشد مقدم بر دیگری خواهدشد (صرف نظر از آنکه معقول یا منقول باشد). 

کاش مدعیان سلفیت این میزان و معیار ابن تیمیه را مطالعه می کردند که رابطه میان عقل و نقل را به وضوح ترسیم می نماید و همچنین می دیدند چگونه اعلام می دارد:  نظر جمهور فقهاء و پیشوایان امت بر آن است که عقل می تواند حسن و قبح افعال را تشخیص دهد ؛در حالی که مدعیان سلفیت معتقدند این دیدگاه مختص معتزلی ها است .

 ابن تیمیه می گوید:« بیشتر مکاتب فقهی و کلامی حسن  و قبح افعال  را از  امور عقلی می دانند و این سخن ابو حنیفه و بسیاری از علمای مالکی، شافعی، حنبلی و اهل حدیث می باشد، بلکه در گفتار این ها آمده است: انکار عقلی بودن حسن وقبح افعال بدعتی است که در میان مسلمانان پدیدار شده و کسی از مسلمانان سلف و پیشوایان آنها چنین چیزی نگفته اند. عقل سلیم حق را دوست دارد و از آن لذت می برد و زیبایی را دوست دارد و از آن لذت می برد . زیبایی همان نیکویی و قبح و زشتی مخالف و ضد آن است و با مقدار تشخیص بین خوب و بد است که خردمندان برهمدیگر برتری می یابند.

 این چنین ابن تیمیه اختلاف و تنش موهوم میان نقل صحیح وعقل صریح را برطرف نموده وهم صدا با جمهور پیشوایان و فقهای امت با قاطعیت اعلام می دارد: که عقل و سیله ای امین و قابل اعتماد برای تشخیص حسن وقبح اشیاء است.

از طرفی دیگر فیلسوف بزرگ مسلمان ابن رشد (۱۱۹۸-۱۱۲۶ م ) در  این زمینه می گوید : برهان عقلی هرگز منجر به مخالفت حکم شرعی نمی شود؛ چون حق  با حق  تضاد و مخالفت ندارد؛ بلکه موافق و مؤید آن است و حکمت و برهان عقلی یار و یاور شریعت و خواهر و همشیره آن است و آن دو ذاتا همتا و محبوب غریزی همدیگر هستند..

پس اگر عده ای موسوم به سلفی با ادعای طرفداری از ابن تیمیه، علیه ابن رشد تعصب ورزیدند  و یا سکولارهایی با ادعای طرفداری از ابن رشد، علیه ابن تیمیه تعصب نشان دادند ، این آراء فلسفی ابن تیمیه را در کنار دیدگاه ابن رشد به آنان ارائه می دهیم. ( تا بدانند که چقدر در ظلمات جهل و تعصب غرق شده اند)

وقتی که این دیدگاه ها را با دقت مورد مطالعه قرار می دهیم درمی یابیم که مصیبت و بلای دگم اندیشی مذهبی کم تر از مصیبت سکولاریسم نیست.

« خداوند به همه ما توفیق دهد تا با نور علم وعقل، متون دینی خود را خوب فهمیده و احکام نجات بخش ومترقی برای حل معضلات جامعه بشری استنباط نماییم  و بتوانیم  در پرتو عقل و نقل بهترین نسخه را برای شفای دردهای امت بیابیم، »

وصلی الله علی سیدنا محمد وعلی آله واصحابه  و اتباعه اجمعین،

ترجمه: هاشم حکیمی – دوریسان- پاوه

نمایش بیشتر

هاشم حکیمی

@نویسنده و مترجم و شاعر @ کرمانشاه : پاوه @ شغل : امام جماعت و دبیر آموزش و پرورش

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

همچنین ببینید
بستن
دکمه بازگشت به بالا