خانواده

تربیت همه جانبه فرزندان

برای رشد وبالندگی فرزندان هم تعلیم لازم است وهم تربیت؛ زیرا آنان امانت هایی هستند که به پدر و مادرانشان سپرده شده اند.

رسول خدا (ص) می فرماید:بهترین هدیه ی والدین به فرزندان خود، تربیت خوب آنهاست.

امام محمد غزالی رحمه الله می فرماید:باید دانست که روش تربیت فرزندان یکی از مهم ترین و اساسی ترین امور زندگی است.فرزندان نزد والدینشان امانت اند و قلب پاک آنها گوهرهای گرانبها و بی غل و غشی است که از هرگونه نقش وتصویر خالی اند و پذیرای هرگونه نقشی می باشند و به هر سویی که خواسته شود متمایل می شوند و چنانچه به کار وگفتار خیر و آموزنده عادتشان دهند ،بر اساس آنها بزرگ می شوند و سعادت دنیا و آخرت را کسب می کنند و پدر و مادر و معلم ومربی نیز با آنان سهیم خواهند بود. اما چنانچه به شرارت و بدکاری خو کنند و همچون چهار پایان مورد بی مهری و بی توجهی قرار گیرند ، بدبخت و بد سرانجام شده و نابود می گردند و  والدین و معلم و مربی_که در مورد تعلیم و تربیتشان کوتاهی کرده باشند_در مجازات گناه و خلافکاری آنها شریک خواهند بود.

خداوند متعال می فرماید:(ای کسانی که ایمان آورده اید خود وخانواده هایتان را از(عذاب) آتش مصون نمایید.)

اصول تربیت اسلامی

۱_تربیت ایمانی:سلامت عقیده و ایمان انسان ها روح رسالت اسلام است که به وسیله ی کاشتن نهال ارکان ایمان به خداوند و فرشتگان و کتاب های آسمانی و پیامبران و جهان آخرت و قضا وقدر در قلب وروح آنان تحقق پیدا می نماید.

معلم ومربی پیش از هر چیز لازم است با زبان ساده و دلایل قابل درک بر روی اثبات وجود خداوند و توحید و یکتاپرستی تلاش کنند و سعی نمایند که نهال محبت خداوند و شکر نعمت ها و بخشش های او را در دل کودک بنشانند و او را متوجه این حقایق بنمایند که حاکم و فرمان روای مطلق در دنیا با ایجاد جاندار و بی جان و در آخرت با زنده نمودن وحساب وکتاب تنها از آن خداوند است.

پس از آن معلم ومربی است که کودک را با منزلت وعظمت قرآن آشنا نمایند و به او بگویند که قرآن بخاطر آنکه کلام وهدایت خداوند است با دیگر کتاب ها که از آن انسانهاست،بسیار فرق دارد و ابتدا روخوانی و سپس روش حفظ بعضی یا همه ی قرآن را به او بیاموزند ؛ به  ویژه تلاش کنند که کودکان چهار جزء آخر آن را از بر کنند ؛زیرا خداوند می فرماید: { ان هذا القرآن یهدی للتی هی اقوم}

همچنین رسول خدا می فرماید:بهترین شما کسانی هستند که قرآن را بیاموزند و آن را به دیگران آموزش بدهد.

یکی از روش های تربیت قرآنی اهتمام به آموزش سوره های (نور، لقمان و حجرات) به کودکان است.

۲_تربیت بدنی:سلامت شخصیت انسانی و توانایی جسمانی دو پایه ی اساسی پرورش درست فرزندان است ؛ زیرا عقل سالم در بدن سالم و لازمه ی عمل به مسؤولیت های زندگی برخورداری از توانایی جسمی می باشد وضعف وسستی جسمی مانع از عمل کردن به بسیاری از مسؤلیت ها می,شود. خداوند متعال بر بندگان  خود بخاطر برخوردار نمودن آنها از بهترین خلقت و آفرینش منت نهاده و می فرماید:{لقد خلقنا الإنسان فی احسن تقویم}(التین/۴)

پیامبربزرگوار اسلام (ص) می فرماید:مؤمن قوی و توانا نزد خداوند بسیار محبوب تر و بهتر است از مؤمن ضعیف و ناتوان و در هر یک خیر و منفعت وجود دارد.

موفقیت در عرصه ی تربیت بدنی به تمرین های ورزشی مانند:شنا و دویدن واسب و دچرخه سواری و….بستگی دارد.

۳_تربیت عبادی:عبادت در اسلام ثمره وزبازتاب طبیعی ایمان وزعقیده و دلیل وجود و درستی آن است.

کودکان پیش از بلوغ تکلیفی متوجه آنان نمی شوند ؛ زیرا رسول(ص) خدا فرموده است:سه نفر دارای مسؤلیت نیستند،دیوانه تا زمان بهبود یافتن،خوابیده تا زمان برخاستن از خواب و کودک تازمانی که به سن بلوغ می رسد.

عادت دادن کودکان به عبادت از سن هفت سالگی آغاز شود و در سن ده سالگی مورد تأکید قرار گیرد ؛زیرا رسول خدا(ص)می فرماید:فرزندان خود را در هفت سالگی به ادای نماز فرمان بدهید ودر ده سالگی چنانچه آن را ترک کنند وبا تشویق وترغیب حاضر به خواندن آن نبودند آنان را تنبیه بدنی نمایید.

عمر هفت سالگی سرآغاز تمرین تعلیم و تمرین و عادت دادن است و عمر ده سالگی زمان تثبیت رفتار و پایبندی است.

خداوند می فرماید:{و امر اهلک بالصلاه واصطبر علیها}(طه/۱۳۲)

۴_آموزش زبان عربی وعلوم مفید:زبان عربی کلید فهم قرآن وسنت و بستر علوم ومعارف مختلف شریعت اسلامی است و اضافه بر آن کودک از آموزش صحیح زبان عربی با توجه به زیبایی های لفظی و معنوی آن لذت خواهد برد و زبانش شیرین تر وفصیح تر خواهد شد و چنانچه کودک زبان عربی را به خوبی بیاموزد در جهت فهم دین خداوند و درک مقاصد و اهداف آن تواناتر خواهد گردید.

و آموزش علوم دیگر:زبان های خارجی ، علوم انسانی، ریاضی، تاریخ، و دانش بهداشت و مقدمات پزشکی و مهندسی با توجه به ذوق و علاقه ی آنها مفید وضروری است

۵_تربیت اخلاقی:آداب پسندیده و اخلاق اسلامی در واقع بستر و عرضه ی دین داری هستند.

در روایتی آمده است که:اخلاق ظرف دین است.همچنین اخلاق خوب و صحیح پایه ی سرشت ها و طبیعت ها  و عادات و زمینه ی رشد و تکامل شخصیت انسان و نشانه ی هدایت و پرهیز؛اری و التزام صحیح به مسؤلیت های شرعی بر گرفته از قرآن است.

برخی از با ارزش ترین و مهم ترین مسؤلیت های اخلاقی عبارتند از:صداقت و صراحت در گفتار ، امانت داری ، آرامش و بردباری ، عفت زبان ، پاکی درون از کینه و پرهیز از رفتارها و اخلاق مخالف آنهاست.

رسول خدا(ص) می فرماید:به کودکان خود احترام بگذارید وبه خوبی با آنها رفتار کنید .

هم چنین می فرماید:هیچ هدیه ای از طرف والدین برای فرزندان خود بهتر از تربیت خوب نیست.خیر و برکت خوش اخلاقی در طول زندگی انسان را  تنها نخواهد گذاشت. و او را برای دست یابی به همه ی فضایل یاری و ترغیب خواهد کرد.

و برای رسیدن به قله های دین داری و مروت و شخصیت ، او را یاری خواهد نمود.

خیر واقعی در عبادت خداوند و خدمت به مردم قرار دارد.

پیامبر(ص) می فرماید:محبوب ترین شما آنهایی هستندکه از اخلاق بهتری برخوردارند و صبر و تواضع بیشتری دارند،با دیگران الفت ورزند و دیگران نیز دوستشان می دارند و مبغوض ترین شما نزد من آدمه ای سخن چین اند که میان دوستان دشمنی ایجاد می کنند و به دنبال عیب تراشی برای اشخاص بی گناهند.

۶_تربیت معنوی:والدین باید به این بخش از تربیت اهتمام بیشتری بورزند زیرا این نوع از تربیت ،زمینه ساز رشد احساسات و عواطف ، تهذیب، تزکیه و شفافیت آنهاست و موجب رشد شخصیت کودکان می گردد واز طرف دیگر تربیت معنوی و روحانی باعث تعالی نفس ،صفای روح و سلامت روانی او از انواع بیماری ها و رذایل اخلاقی می گردد و آرامش و آسودگی را برای او به ارمغان می آورد ؛ علاوه بر این چنین تربیتی خشیت خداوند و تفکر در عظمت و ادراک اسرار آفرینش و التزام به اوامر او را در آنان تقویت خواهد نمود.

خداوند متعال در این باره می فرماید:{انما المؤمنون الذین اذا ذکرالله وجلت قلوبهم واذا تلیت علیهم آیته زادتهم ایمانا وعلی ربهم یتوکلون}(انفال/۲) همانا مومنان کسانی هستند که هرگاه آیات خداوند بر آنان تلاوت شد قلب هایشان متاثر شود

۷_تربیت اجتماعی:تربیت اجتماعی به معنی روابط صحیح وسنجیده با همه ی قشرهای جامعه اعم از بزرگ وکوچک وخویشاوندان،بیگانگان وهمسایه هاست.

کودک باید از جرأت همراه با ادب و احترام لازم برای اثبات شخصیت خود برخوردار گردد و دو دلی و خجالت باعث منزوی گردیدن او نشود .

در جهت تحقق این منظور لازم است کودکان همراه با پدر ومادر یا مربی در مجالس و محافل حضور پیدا کنند.برای مثال زمانی که ابن عباس در شرایطی که کودکی بیش نبود حضرت عمر بن خطاب رضی الله عنهما او را به مجالس بزرگان اصحاب می برد.

لازم است کارهایی که در حد توان کودکان است مانند:امانت دادن، امانت گرفتن، و خرید و فروش اندک به آنان سپرده شود و  به آنان آموزش داده شود که آغازگر سلام و احوال پرسی باشند و درست پاسخ سلام دیگران را بدهند.

لازم است کودکان را با بدی ها آشنا سازند و فایده و دستاوردهایش را به آنها بیاموزند و از گناه ومعصیت آنها را دور بدارند .

در واقع این نوع از محبت زمینه ساز محبت،دوستی و عشق به خیر ، نیکی و مهربانی با مردم و هم کاری با آنها و پرهیزکاری می شود.

این روایت بیانگر نمونه ای از روش زیبای رسول خدا(ص) است.انس بن مالک رضی الله عنه روایت نموده که رسول خدا(ص) بهترین مردم در حسن اخلاق بود ؛ من برادر کوچکی داشتم که به شوخی او را ابو عمیر ندا می کردیم.هرگاه رسول خدا به منزل ما می آمد،خطاب به برادر کوچک ما می فرمود:ابو عمیر با گنجشک کوچکت چکار می کنی؟

۸_آموزش فنی وحرفه ای:فعالیت و کار از فقر و ناتوانی پیشگیری می نماید و آموزش حرفه هایی مانند:کشاورزی ، صنعت ، تجارت ، خیاطی ، آهنگری ، جوشکاری،بنایی،وحرفه های جدید مانند:آموزش کامپیوتر،اینترنت،الکترونیک،مهندسی مکانیکی،لوله کشی و….همه مفیدندواز نظر شریعت اسلام واجب کفایی به شمار می آیند.

واین موضوع با این آیه ی قرآن در ارتباط است که:{وابتلو الیتامی حتی اذا بلغوا النکاح فان آنستم منهم رشدا فادفعو الیهم اموالهم}(النساء:۶) علمای همه ی مذاهب بر این باورند که آموزش فنون و حرفه ها به کودکان هریک با توجه به علاقه و استعدادشان واجب است،اما معامله ی کودکانی که به سن بلوغ نرسیده اند،باید با اجازه ی اولیاء آنها باشد.

۹_تربیت عاطفی وانسانی:منظور از تربیت عاطفی تقویت جنبه های انسانی کودکان مانند:احساس لذت واحساس درد ، شادمانی ، انثوه ، ایثار ، حب نیکی و تنفر از بدی است.

قرآن برخی از این عواطف واحساسات مانند:محبت متبادل میان خداوند و بندگانشاشاره نموده ومی فرماید:{ومن الناس من یتخذ من دون الله اندادا یحبهونهم  کحب الله والذین امنو اشد حبالله} (البقر/۱۶۵) {فسوف یأتی الله بقوم یحبهم ویحبونه اذله علی المونین اعزه علی الکافرین}(المایده/۵۴)

و در سنت نبوی آمده است که ایمان هیچ یک از شما کامل نیست مگر آنکه مرا  از پدر ،مادر و همه ی مردم بیشتر دوست بدارد.

هیچ یک از شما ایمانش کامل نیست مگر آنکه هرچه را که برای خود دوست می دارد برای برادر(مسلمانش)نیز دوست بدارد.

ومنظور از محبت رسول خدا(ص) محبت و عشق به رسالت و احکام شریعت اوست. رفتار محبت آمیز، مهربانانه ، بازی ، شوخی، بوسیدن، نوازش، هدیه دادن و خوش رویی به هنگام آمد و رفت،اهتمام وپرس و جو در مورد کودکان فرق نمی کند یتیم یا غیر یتیم دختر یا پسر باشد ،سبب رشد عاطفی واحساسی آنها می شود.

همچنین مساوات میان آنها در محبت ،هدیه دادن،اعتدال در محبت وخشونت برای جلوگیری از ایجاد عقده در کودکان ضروری است و به شدت با پدیده ی دختر ستیزی که جزو فرهنگ وعادات اعراب عصر جاهلیت بوده لازم است مقابله بشود.(النحل/۵۸_۵۹)

خلاصه ی سخن این است که تربیت عاطفی و روحی به وسیله ی احترام گذاشتن به کودکان ومحبت کردن و اهتمام ورزیدن به آنها تحقق می یابد وشخصیت آنها برای زندگی سالم تقویت می شود.

۱۰_تربیت فکری:همگام بارشد جسمی وتربیت بدنی توجه به رشد فکری وتقویت عقلی کودکان ضروری است وحتی در اولویت قرار دارد؛زیرا نقطه ی تفاوت اساسی انسان با حیوان برخورداری انسان از نیروی تعقل واندیشیدن است .از طرف دیگرعقل ابزار دانش ومعرفت ولازمه ی مکلف بودن می باشدو انسان را به سوی هدایت،سعادت و پرهیز از شر وشقاوت ارشاد می نماید.تفکر واندیشیدن از نظر اسلام واجب وفریظه ای اساسی است وهدف از تربیت فکری رسیدن به استقلال فکری وعقلی در حدود ظوابط وتوجیهات دینی و قرآنی است که انسان رابه تأمل وتعقل در آفرینش آسمانها وموجودات زمین فرا می خواند تا از این طریق به حقانیت وجود،توحید ویکتا پرستی پی ببرند،واز تقلید وهمرنگی کورکورانه فرهنگ وآداب نادرست آباءواجداد پرهیز نمایند وتحت تأثیر شرایط نا مطلوب اجتماعی قرار نگیرند.همه ی آنچه بیان گردید برگرفته از صدها آیه ی قرآن است که انسان ها رابه تعقل واندیشیدن در مورد پدیده ها وامور مختلف وایمان به عدالت وحقانیت قوانین شریعت خداوند فرا خوانده است برای مثال از پایان بسیاری از آیات قرآن این جملات زیبا وپر محتوا آمده اند که:{ان فی ذلک لایات لقوم یعقلون}(الروم/۲۴){ان فی خلق السموات والارض واختلاف الیل والنهار لأیت لاولی الأباب }(آل عمرا/۱۹)

۱۱_تربیت بهداشتی:یکی از ویژگی های خانواده ی مسلمان برخورداری افراد آن از سلامت جسمی وروحی است؛زیرا رعایت بهداشت ونظافت،یکی از شعارهای اساسی اسلام است،وهمه ی مسلمانان را به مراعات پاکی در جسم،لباس،مسکن،محل کارومعابر عمومی و…فرا می خواندو آنان رابه رعایت مقررات خاص انسانی مانند:گرفتن ناخن،کندن موی بغل،شستن دستها قبل وبعد از صرف غذا ،مسواک زدن،و…تشویق نموده است.هم چنین در مناسبت های مختلفی مانند:روزهای حج،روزهای عید،وشرکت در اجتماعات ،اسلام مردم رابه غسل و نظافت دعوت نموده است.همچنین فعالیت های ورزشی وپرهیز از پرخوری وگفتن بسم الرحمن الرحیم در آغازوالحمدولله بعد از صرف غذا،مراجعه به پزشک متخصص وپرهیز از بیمتری های مسری مانند جذام،سل،طاعون برای سلامت وتندرستی جسمی بسیار مفید خواهند بود؛زیرا رسول خدا(ص) می فرماید:هر دردی را درمانی است،هرگاه دارویی برای دردی درست تشخیص داده شود، بر اساس سنت ورضایت خداوند،آن را بهبودی خواهد بخشید.

 

۱۲_تربیت زیبایی وآراستگی:خداوند انسان ونظام هستی رابه بهترین وزیباترین صورت آفریده و می فرماید:{الذی احسن کل شیء خلقه}(السجده/۷) ومی فرماید:{لقد خلقنا الانسان فی احسن تقویم}(التین/۴) محافظت از زیبایی های موجود در محیط زندگی مقتضی آن است که انسان به زیبایی وآراستگی مشروع اهتمام لازم رابدهد؛(الاعراف/۳۱_۳۲) منظور از تربیت وآراستگی این است که کودکان از جنبه های زیبایی وآراستگی جسم ولباس خود محافظت نمایند واز همه ی مظاهر زشت وناپاکی وغیر بهداشتی در بدن،لباس ومحل درس،سکونت،کوچه،خیابان،پارک ومراکزتفریحی وعمومی دوری کنند وبه خاطر جلوگیری از ضرر وزیان به محیط زیست وانسان وحیوان از ریختن آشغال واشیاء اضافی در آن محل ها خود داری نمایند وآن رابه روشی مطلوب نابود کنند.

۱۳_تربیت جنسی:پدر ومادر به صورت تدریجی وحکیمانه وباتوجه به مراحل عمر نوجوانان تا رسیدن به مرحله ی ازدواج بصورت کنایه واشاره وپس از بلوغ به طور صریحبرخی از مسایل رابرایشان بیان کنند واز طرف دیگر فرزند خود را به آداب اجازه خواستن در منزلوجاهای دیگر وچشم فروبستن از نگاه به نامحرم وپرهیز از دیدن فیلم ها وعکسهایی که سبب تحریک نابهنگام غریزه ی جنسی او بشود ،عادت دهند وعمر،استعداد وذهن او را به درس،مطالعه،ورزش و هنرهای سالم وفیلم های مفید وهدف دار مشغول کنند.چنانچه توانایی مالی وشرایط کار وتحصیل اجازه بدهد،ازدواج زود هنگام بسیار مناسب است وحتی می توان میان دختران ،پسران محصل،دانشجو و….،که شرایط درسی ومالی اجازه ی ازدواج نمی دهد،پس از توافق وصلاحدید اولیاء وخانواده های طرفین وعلاقه ورضایت خود آنها عقد نکاح جاری بشود وبرای حفظ عفت وحیثیت وشرافت خود وخانواده هایشان تنها معاشرت ورفت وآمدی عادی با یکدیگر داشته باشند.

تهیه کننده: کامل ابراهمیان،مورخ:۱۳۹۴/۱۰/۲۸

منبع:کتاب فقه خانواده ی دکتر وهبه زحیلی

نمایش بیشتر

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا