اندیشه

ریشه یابی و واکاوی «تقوا و متقی» در قرآن و سنت

تقوا در اسلام

گردآوری : یونس سلیمان زاده

تقوا از ((وقایه )) گرفته شده است ، یعنی هر آنچه انسان به وسیله آن از عذاب الله (ج) مصون و محفوظ می ماند .

تقوا مانند وقایه در اصل به معنی سپر است ، یعنی آنچنان که به وسیله سپر در برابر ضربات دشمن از خودمان محافظت می کنیم ، به وسیله ی تقوا هم در برابر گناهان خود را حفظ می نمائیم .

در فرهنگ راغب اصفهانی ((تقوا)) یعنی حفظ نفس از آنچه مورد ترس است و این حقیقت تقوا است .

در اصطلاح شرع تقوی یعنی پرهیز از هر آنچه باعث گناه و معصیت خواهد شد .

تقوا یعنی مراقبت و هوشیاری و پرهیز کردن از همه ی خیالات و نیت و اعمال و گفتاری که نارضایی و گلایه خداوند را در پی دارد .

حال خیالات و نیت و اعمال و گفتار ی که باعث عدم رضایت خداوند می شوند سه قسمت می باشند :

۱- انجام ندادن و عمل نکردن به امری واجب و نیک و مستحب

۲- انجام دادن چیزی حرام یا مکروه و ناپسند

۳- افراط و زیاده روی در امری حلال و مباح

    برخی از دانشمندان در باره ی تقوا گفته اند :

تقوا یعنی آنکه خداوند تعالی تو را در جایی نبیند که نهی فرموده و تو را در جایی بیابد که امر نموده است.

بعضی گفته اند : پرهیز از عذاب الهی با عمل صالح و ترس از خداوند متعال در نهان و آشکار و بعضی هم گفته اند : (( اصل التقوی هی ان تعبد الله کانک تراه و ان لم تکن تراه ، فانه یراک ))

لذا انسان باید برای فرمانبرداری از الله (ج) و کسب اجرو پاداش الهی و رهایی از عذاب الله ، تقوا پیشه کند .

تقوا توانایی و ظرفیت زندگی در جمع را در فرد بوجود می آورد وهنر برخورد و رفتار صحیح با دیگران را ایجاد می کند .

 توجه به تقوا تا آن اندازه اهمیت دارد  که توصیه به آن (تقوا )  یکی از ارکان نماز جمعه محسوب شده  که بدون توصیه به آن خطبه ی جمعه باطل می شود .

   تقوا در قرآن :

دعوت به تقوا یکی از کارهای اساسی پیامبران (علیهم السلام) در کار دعوتشان می باشد :

إِذْ قَالَ لَهُمْ أَخُوهُمْ صَالِحٌ أَلَا تَتَّقُونَ هنگامی که صالح به آنان گفت: «آیا تقوا پیشه نمی‌کنید؟!

إِذْ قَالَ لَهُمْ أَخُوهُمْ نُوحٌ أَلَا تَتَّقُونَ  هنگامی که برادرشان نوح به آنان گفت: «آیا تقوا پیشه نمی‌کنید؟!

إِذْ قَالَ لَهُمْ أَخُوهُمْ لُوطٌ أَلَا تَتَّقُونَ هنگامی که برادرشان لوط به آنان گفت: «آیا تقوا پیشه نمی‌کنید؟!

إِذْ قَالَ لَهُمْ شُعَیْبٌ أَلَا تَتَّقُونَ هنگامی که شعیب به آنها گفت: «آیا تقوا پیشه نمی‌کنید؟! (شعرا آیات ۱۰۶٫۱۴۲٫۱۶۱٫۱۷۷)

    تقوا  بهترین زاد و توشه برای انسان محسوب می شود :

وَتَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَیْرَ الزَّادِ التَّقْوَىٰ ..ُ. (بقره ۱۹۷) و زاد و توشه تهیه کنید، که بهترین زاد و توشه، پرهیزکاری است! و از من بپرهیزید ای خردمندان!

    تقوا گاه شرط نجات از دوزخ :

ثُمَّ نُنَجِّی الَّذِینَ اتَّقَوا وَّنَذَرُ الظَّالِمِینَ فِیهَا جِثِیًّا (مریم ۷۲)سپس آنها را که تقوا پیشه کردند از آن رهایی می‌بخشیم؛ و ظالمان را -در حالی که (از ضعف و ذلّت) به زانو درآمده‌اند- در آن رها می‌سازیم.

    گاه شرط فوز به بهشت برین

وَأُزْلِفَتِ الْجَنَّهُ لِلْمُتَّقِینَ (در آن روز،) بهشت برای پرهیزکاران نزدیک می‌شود (شعرا ۹۰)

    گاه شرط قبولی اعمال:

 قَالَ إِنَّمَا یَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِینَ  گفت : خدا، تنها از پرهیزگاران می‌پذیرد! ( مائده ۲۷)

     گاه موجبات برکات و خیرات :

وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَىٰ آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَیْهِم بَرَکَاتٍ مِّنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ … و اگر اهل شهرها و آبادیها، ایمان می‌آوردند و تقوا پیشه می‌کردند، برکات آسمان و زمین را بر آنها می‌گشودیم.(اعراف ۹۶)

   تقوا از دیدگاه امام عمر (رض):

یکی از اصحاب از امام عمر (رض) در مورد تقوا سوال کرد که تقوا به چه معناست ؟

امام عمر (رض) فرمودند : تا به حال از مکانی که خاردار و گیاهان موزی وجود داشته عبور کرده ای ؟

صحابی فرمود : بله

فرمود : چکار کردی ؟

فرمود : خودم را جمع و جور کردم و راهم را ادامه دادم .

امام عمر(رض) فرمود : این همان تقوا است .

یعنی در مقابل گناهان باید خود را جمع و جور کرد و پرهیزکاری از  خود نشان داد .

  خداوند (ج) در قرآن به مومنین امر می فرماید که تقوا پیشه کنند :

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ وَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنتُم مُّسْلِمُونَ (۱۰۲آل عمران) ای کسانی که ایمان آورده‌اید! آن گونه که حق تقوا و پرهیزکاری است، از خدا بپرهیزید! و از دنیا نروید، مگر اینکه مسلمان باشید! (باید گوهر ایمان را تا پایان عمر، حفظ کنید!)

فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ وَاسْمَعُوا وَأَطِیعُوا وَأَنفِقُوا خَیْرًا لِّأَنفُسِکُمْ وَمَن یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولَٰئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ . (التغابن ۱۶)

پس تا می‌توانید تقوای الهی پیشه کنید و گوش دهید و اطاعت نمایید و انفاق کنید که برای شما بهتر است؛ و کسانی که از بخل و حرص خویشتن مصون بمانند رستگارانند!

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَقُولُوا قَوْلًا سَدِیدًا . (احزاب ۷۰)ای کسانی که ایمان آورده‌اید! تقوای الهی پیشه کنید و سخن حق بگویید..

یَا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَهٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا کَثِیرًا وَنِسَاءً وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِی تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْحَامَ إِنَّ اللَّهَ کَانَ عَلَیْکُمْ رَقِیبًا (نساء ۱) ای مردم! از (مخالفت) پروردگارتان بپرهیزید! همان کسی که همه شما را از یک انسان آفرید؛ و همسر او را (نیز) از جنس او خلق کرد؛ و از آن دو، مردان و زنان فراوانی (در روی زمین) منتشر ساخت. و از خدایی بپرهیزید که (همگی به عظمت او معترفید؛ و) هنگامی که چیزی از یکدیگر می‌خواهید، نام او را می‌برید! (و نیز) (از قطع رابطه با) خویشاوندان خود، پرهیز کنید! زیرا خداوند، مراقب شماست.

وَلِلَّهِ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ وَلَقَدْ وَصَّیْنَا الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ مِن قَبْلِکُمْ وَإِیَّاکُمْ أَنِ اتَّقُوا اللَّهَ وَإِن تَکْفُرُوا فَإِنَّ لِلَّهِ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ وَکَانَ اللَّهُ غَنِیًّا حَمِیدًا(نساء ۱۳۱)

آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است، از آن خداست. و ما به کسانی که پیش از شما، کتاب آسمانی به آنها داده شده بود، سفارش کردیم، (همچنین) به شما (نیز) سفارش می‌کنیم که از (نافرمانی) خدا بپرهیزید!

     چگونه حق تقوای الهی را به جایی آوریم ؟

الله تعالی (ج) در آیه ی ۱۰۲ سوره ی آل عمران به مومنان دستور می دهد که (( آنگونه که حق تقوای الهی است ، تقوا پیشه کنید)) .

امام نووی در کتاب ریاض الصالحین در باب تقوا با ذکر آیه ۱۶ تغابن به مفهوم حق تقوای الهی اشاره کرده است .

الله متعال (ج) می فرماید:  فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ … پس تا می‌توانید تقوای الهی پیشه کنید  …

این آیه تفسیر فرموده ی آیه ی ۱۰۲ آل عمران می باشد که می فرماید : (حق تقاته) حق تقوای الهی این است که تا می توانید تقوا پیشه کنید زیرا الله تعالی به هیچ کس بیشتر از توانش تکلیف نمی دهد .

باید دانست این آیه به معنای تنبلی و سستی در امر تقوا نیست ، بلکه این را می رساند که باید در حد توان تقوا و پرهیزگاری پیشه کرد .

از آیه ۱۶ سوره تغابن چنین برداشت می شود که اگر انسان نتواند به طور کامل ویا به کاملترین شکل حکم و فرمان الهی را اجرا کند، باید در تا حدی که در توان اوست به انجام فرمان الهی بپردازد .

چنان که پیامبر(ص) به عمران بن حصین (رض) فرمود : ((صل فائما ، فان لم تستطع فقاعدا ، فان لم تستطع فعلی جنب )) بخاری /۱۰۵۰

سایر دستورات شرعی نیز ، چنین است .

مانند روزه که الله تعالی می فرماید: ((  ومن کان مریضا ٲو علی سفر فعده من ٲیام أخر ..)) بقره / ۱۸۵

یا درباره ی حج می فرماید:(( لله علی الناس حج البیت من استطاع الیه سبیلا )) آل عمران/ ۹۷

حج این بیت برای الله ، بر کسی که توانایی رفتن دارد واجب است .

یعنی بر کسی که توانایی رفتن ندارد واجب نیست .

به هر حال تقوا و سایر دستورات شرعی به توانایی انسان بستگی دارد ، اگرکسی توانایی انجام بخشی از فرمان الهی را نداشته باشد باید به دستوراتی در توانایی دارد ، بپردازد .

                          ادامه دارد

نمایش بیشتر

یونس سلیمان زاده

استان آذربایجان غربی- بوکان نویسنده و مترجم فعال و دعوتگر دینی

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا