نام ،نسب،کنیه：
زید بن حارثه بن شراحیل بن عبدالعزی بن امرؤالقیس بن عامر بن نعمان بن عامر بن عدود بن عوف ومادرش سعدی بنت ثعلبه بن عبدعامر بن افلت بن سلسله واز قبیله ی(بنی معن) است. پیامبر (ص) به لحاظ سنی ده سال از ایشان بزرگتر بود.
کنیه ی ایشان ابو اسامه بود.
اسارت وبردگی：
مادر ایشان سعدی به همراه زید (رض) برای دیدار اقوام خود می رفتند که گروهی از سواران قبیله ی بنی قین بن جسر در دوره ی جاهلی بر آنان حمله کردند و زید را که هنوز بچه ای بود ،به اسیری گرفتند واورا در بازار عکاظ به معرض فروش آوردند وحکیم بن خزام بن خویلد او را برای عمه ی خود حضرت خدیجه (رض) در مقابل چهارصد درهم خرید و چون او با رسول خدا (ص) ازدواج کرد او را به رسول خدا (ص) هدیه نمود و بخشید ….
حارثه وکعب پسران شراحیل به مکه آمدند و فدیه ی زید(رض) را همراه آوردند و به حضور پیامبر آمدند واورا به نیکی یاد نمودند ومنت آزادی زید را خواستار شدند ؛ پیامبر (ص)فرمودند: اگر خودش بودن با شما را برگزیند بدون دریافت فدیه او را به شما بر می گردانم ولی اگر بودن با من را برگزید من هرگز تقاضای شما در مورد شخصی که بخواهد بامن باشد را نمی پذیرم. گفتند：چه نیک قضاوت نمودی ! پیامبر(ص) زید را فراخواند وفرمود: آیا این دوشخص را می شناسی؟ گفت : آری یکی پدرم و دیگری عمویم است .پیامبر (ص ) از او پرسید：مرا که می شناسی ومعاشرت با مرا هم دیده ای ، اکنون اختیار دست توست یا من را انتخاب کن یا ایشان را !
زید (رض)گفت：من کسی را بر شما ترجیح نمی دهم که شما برای من هم پدر وهم مادری!
آن دو گفتند：وای بر تو! آیا بردگی را بر آزادی و بر پدرومادر وعمو و خاندان خود ترجیح می دهی ؟ گفت：آری! که من از این مرد محبتی دیده ام که هیچ کس را بر او بر نمی گزینم ؛ چون رسول خدا زید را اینگونه دید ،زید را با خود به (حجر اسماعیل) برد و اعلام نمود：ای کسانی که در اینجا حضور دارید ! گواه باشید که زید چون پسر من است که من از و او از من ارث می برد! چون پدر وعموی زید او را این چنین دیدند ، خوشحال شدند وباز گشتند ولی زید (رض) را پسر پیامبر (ص) صدا می زدند و زید همینگونه ماند تا اسلام در مکه و منطقه آشکار و علنی شد!
*صفات ظاهری زید
ایشان مردی کوتاه قامت وبه شدت سیاه پوست ودارای بینی پهن وفاصله ی سنی او با پیامبر (ص) ده سال بود و پیامبر (ص)ده سال از ایشان بزرگتر بود.
زید در پیمان برادری：
رسول خدا(ص)میان حضرت زید بن حارثه(رض) وحضرت حمزه (رض)ومیان حضرت زید بن حارثه (رض)و حضرت اسید بن حضیر(رض) پیمان برادری بست.
همسران وفرزندان زید
۱_زینب بنت جحش (رضی الله عنها)که پیامبر (ص)او را به ازدواج او درآورد و پس از اینکه زید او را طلاق داد پیامبر(ص) با او ازدواج کردند.
۲_ام کلثوم که فرزندانش زید ورقیه بودند
۳_دره بنت ابی لهب
۴_هند بنت عوام خواهر حضرت زبیر(رض)
۵_ام یمین که فرزندش اسامه بود.
سخاوت مندی زید：
زمانی که آیه ی{لن تنالوا البر حتی تنفقو مما تحبون وما تنفقوا من شیء فإن الله به علیم}نازل شد،حضرت زید(رض) اسب خود را برداشت ودر خدمت آن حضرت (ص) حاضر شد وعرض نمود：از همه ی اموالم این اسب،پیشم محبوب تر است ؛می خواهم آن را در راه خدا انفاق کنم ؛ آن حضرت(ص) آن را از او قبول فرمود واز وی تحویل گرفت وبه پسر حضرت زید(رض) یعنی اسامه داد ؛ حضرت زید (رض) از این بابت اندکی آزرده خاطر شد که صدقه ی من به خانواده ام برگشت؛ لذا آن حضرت (ص) جهت تسلی خاطر او فرمودند：خداوند این تصدق شما را پذیرفت.
شرکت زید در غزوات：
ایشان در جنگ بدر و احد شرکت کرد و همراه پیامبر (ص) هنگامی که برای (مریسیع)بیرون رفت، او را در مدینه به جانشینی خود گماشت. ایشان در جنگ خندق وحدیبیه وخیبر هم شرکت کرد و از تیراندازان نام آور بود.
حضرت سلمه بن اکوع(رض) نقل می کند: که در 9 سریه شرکت داشتم که در همه ی این سریه ها پیامبر (ص)حضرت زید (رض) را به فرماندهی بر ما گماشته بود.
از حضرت عایشه (رض) نقل شده که گفته است：پیامبر(ص) در هر سریه ای که حضرت زید بن حارث (رض) شرکت داشت او را به فرماندهی سریه گماشت.
در جنگ مؤته حضرت زید بن حارثه (رض)پرچم را گرفت وجنگ را آغاز نمود و ایشان در این جنگ با ضربه های نیزه شهید شد هنگامی که پیامبر(ص)لشکر موته را اعزام کردند،خطاب به آنان فرمودند：برهمه ی شما باد که نخست از زید بن حارثه(رض) اطاعت کنید و اگر او شهید شد ، از جعفربن ابی طالب(رض) واگر حضرت جعفر (رض) شهید شد ، از حضرت عبدالله بن رواحه (رض) اطاعت کنید.
فضایل ایشان：
از حضرت براء(رض)روایت شده است که پیامبر (ص)به حضرت زید(رض)گفت：تو برادر ما و آزاد کرده ی مایی .
از عبدالله بن دینار روایت شده است：که عبدالله بن عمر(رض) گفت：پیامبر (ص)لشکری فرستاد و اسامه بن زید(رض)را بر آن امیر گردانید وکسانی در امارت وی طعنه می زدند پیامبر (ص) فرمود: اگر شما در امارت زید طعنه می زنید ،پس در امارت پدر وی که قبلا بر این امیر بوده است، نیز طعنه می زدید و به خدا سوگند که پدر وی سزاوار امارت بوده است و از دوست داشتنی ترین کسان نزد من بوده است وهمانا اسامه از دوست داشتنی ترین کسان پس از وی نزد من می باشد.
روایت حدیث از زید：
از ایشان چهار حدیث نقل شده است و افرادی را که از ایشان حدیث روایت کرده اند شامل：اسامه بن زید ، براء بن عازب ، جبله بن حارثه ، عبدالله بن عباس ، علی بن عبدالله بن عباس،هزیل بن شرحیل و ابوالعالیه ریاحی رضی الله عنهم اجمعین.
*شهادت ایشان：
ایشان در ماه جمادی الاول سال هشتم هجرت زمانی که پنجاه وسه ساله بود ، در جنگ موته که ابتدا فرمانده ی جنگ بود ، به شهادت رسید.
*آیات نازل شده در شأن ایشان：(احزاب/۵و۴۰)
« رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِإِخْوَانِنَا الَّذِينَ سَبَقُونَا بِالإِيمَانِ وَلا تَجْعَلْ فِي قُلُوبِنَا غِلًّا لِّلَّذِينَ آمَنُوا رَبَّنَا إِنَّكَ رَؤُوفٌ رَّحِيمٌ».
گردآوری : کامل ابراهمیان
منبع：مشاهیر صحابه
