بر همگان واضح و روشن است که کردستان مهد علم و دانش است و عالمان بزرگی از این خطه پرورش یافته و سر برآورده‌اند و نور علم آنان بر گوشه و کنار جهان تابیدن گرفته و آثار بزرگمردان کورد در مهمترین مجامع علمی و آکادمیک جهان اسلام تدریس می‌شود؛آمدیها، شهرزوریها، ابن آدمها، بیتوشیها و صدها و بلکه هزاران شخصیات برجسته دیگر که از مدارس سنتی و حجره‌ها که به اتاق علم و فکر شناخته شده است، شاهدی است بر این مطلب که مردم مسلمان کورد چه بزرگانی تحویل جامعه اسلامی داده‌اند.
ماموستا ملا رشید بورهانی یکی از برجسته‌ترین اندیشمندان و عالمان معاصر است؛ شخصیتی گمنام دارای تألیفات فراوان، که آثار مکتوبش هنوز مجال چاپ و نشر نیافته‌اند.
ماموستا رشید مشهور به ملا رشید قایر به صورت تقریبی سال ۱۳۱۰ در شهر نالوس اشنویه در خانواده‌ایی مذهبی و اهل علم پا به عرصه وجود نهاد، در سن شش سالگی پدرش ماموستا ملا سعید که امام و خطیب و مدرس نالوس بود، فوت نموده و بنا به سفارش مادر راهی حجره شده و اولین درس طلبگی را در محضر ماموستا ملا محمد صوفی که وی نیز عموزاده پدرش بود آموخت و پس از مدتی برای ادامه تحصیل به روستای سینگان رفت تا در حلقه درسِ دایی خویش ماموستا ملا محمد خاتمی جایی بگیرد.
در آن دوران خواندن کتابهای گلستان و بوستان و ادبیات فارسی مرسوم بود؛ لذا ماموستا ملا رشید برهانی در کلاس درس حسن کاظمی از معلمین قدیمی و با سابقه اشنویه شرکت می‌کرد.
ماموستا برای ادامه تحصیل از سینگان به روستای اورسی از توابع ارومیه به خدمت ماموستا ملا محمد ارگوشی عراقی که از مستعدان ماموستا ملا محمد بارزانی بود، رهسپار شد و از آنجا همراه ماموستا ارگوشی به روستای ماوانه در منطقه ترگور ارومیه به خدمت ماموستا ملاحسین امیری نقل مکان نمود.
ماموستا حسین امیری شخصیتی بود که با ماموستا محمد جلیزادە {کۆیه} مقایسه می‌شد و نیز دوست صمیمی پدر ماموستا ملا رشید بود که همین امر موجب شد که ماموستا امیری کتابهای مقدماتی مانند اظهار، صمدیه و… را خودش به وی بیاموزد.
پس از مدتی دوباره به سینگان بر می‌گردد اما این بار به خدمت ماموستا ملا محمد اعظمی تا در حلقه درس ایشان جای بگیرد.
ماموستا ملا رشید پس از سینگان به ترتیب به روستاهای علی آباد، سرگیز و سردره می‌رود و در خدمت ماموستا ملا مجید عبداللهی، ماموستا ملا مراد مام قادری و ماموستا ملا عزیز تلمذ نمودند.
طبق آداب و رسومِ متداول، دوران مقدماتی طلبگی را در روستاهای کردستان گذراند.
سپس بار سفر به شهرستان مهاباد بست تا در خدمت ماموستا ملا محمد خضری مشهور به قاضی خضری که آن زمان مدرس و امام جماعت خانقاه نهری بود، کسب فیض نمایند و به صورت پاره وقت نیز در کلاس درس ماموستا ملا علی سوجه‌ایی شرکت می‌کرد و بنا به فرمایش خودش استفاده‌های زیادی را از محضر ماموستا سوجه‌ای و همچنین ماموستا ملا قسیم حکیمی نموده است.
ناگفته نماند که ماموستا در چند نوبت به سینگان برگشته و مدتی نیز در مسجد حنفیان اشنویه در خدمت ماموستا اعظمی بوده است. ماموستا ملا رشید همچنین در گردکسپیان در خدمت ماموستا ملا احمد ئیسکی بغدادی، در سروکانی در خدمت ماموستا ملا محمد پیرمند و در پسوه در خدمت ماموستا ملا حسن مدرس مطلق بوده است. سپس ماموستا برای بار دوم به مهاباد به قصد تلمذ و تفقه بیشتر در علوم عالیه به محضر عالم گرانقدر استاد مجدی می‌رود و مشکلات سبزواری بخش منطق و حکمت و مشکلات بیضاوی را در خدمت استاد مجدی فرا گرفت.
ماموستا برای مدتی اندک به خانقاه برهان می‌رود تا در آنجا در کنار بزرگان دیگری مدارج معنوی و روحی را کسب نماید و نیز در محضر ماموستا شیخ محمد برهانی مدارج علمی را کسب نماید؛ شایان ذکر است که پدر و پدران ماموستا ملا رشید از مرید و منسوبان مرحوم شیخ برهانی بوده‌اند.
ماموستا پس از مهاباد و خانقاه برهان برای ادامه تحصیل به کردستان عراق می‌رود تا در محضر بزرگترین عالم عصر خویش یعنی ماموستا ملا احمد روستی کسب فیض نمایند و مدت دو سال در خدمت ایشان بوده و حکمت اشراق، حکمت مشاء و اصول فقه و تحفه را در خدمت ایشان آموخت.
لازم به ذکر است که ماموستا ملا رشید بورهانی علوم عالیه اسلامی را در محضر چهار استاد بزرگ به نامهای
۱- ماموستا ملا حسین مجدی
۲- ماموستا ملا احمد روستی
۳- ماموستا شیخ محمد برهانی
۴- ماموستا ملا محمد خضری مشهور به قاضی خضری فراگرفته و از دستان مبارک سه تن از این بزرگواران اجازه افتاء و تدریس دریافت نموده است.
ماموستا ملا رشید بورهانی پس از دو سال اقامت در کردستان به ایران بازگشت و مستقیم به کانی سپی منطقه دشتبیل اشنویه رفت و اجازه نامه رسمی را در خدمت ماموستای قاضی خضری با حضور جمع کثیری از ماموستایان، شخصیات منطقه و ریش سفیدان منطقه دریافت نمود، سپس بنا به توصیه و سفارش ماموستا قاضی با دختر ملا حسن محمودی کە در روستای بردەکش منطقه دول ارومیه پیشنماز بوده ازدواج نمود و در سال ۱۳۳۱ به روستای دور به منطقه دشتبیل رفت و مدت دو سال در آنجا امام و خطیب و مدرس بود. سپس بنا به دعوت حاج شیخ سید عبدالله گیلانی زاده که سابقه ارتباط خانوادگی داشتند به روستای قایر مرگور رفت و مدت ۵۵ سال متوالی در این روستا مشغول تدریس و تالیف بودند و صدها طلبه از محضر ماموستا برهانی کسب علم نموده‌اند و بالغ بر یکصد روحانی در محضر ایشان اجازه نامه افتاء و تدریس دریافت نموده‌اند که اسامی و لیست آنان در آرشیو خانوادگی موجود است.
ماموستا ملارشید بورهانی درسال ۱۳۸۵ هجری شمسی به علت کهولت سن از روستای قایر نقل مکان کرد و هم اینک در اشنویه شهرک فرهنگیان ساکن است.
ماموستا در مدت اقامت و سکونت خود در منطقه مرگور مظهر خیر و نیکی بوده و اکثر مسائل و مشکلات شرعی به ایشان ارجاع داده می‌شد و نظر ایشان فصل الخطاب بود.
ماموستا با بسیاری از بزرگان علم و دین دیدار و ملاقات داشته از جمله با دکتر وهبه الذحیلی و رساله‌ایی نیز در این باره نوشته است، ماموستا همچنین با اساتید بزرگی از برداران اهل تشیع از جمله آیت الله مرتضی عسکری مکاتبه داشته و نقدی بر آثار وی نوشته است.
ماموستا قریب ۷۰ جلد کتاب نوشته و صدها مقاله و رساله را به رشته تحریر در آورده که همه در گنجینه و آرشیو کتابخانه شخصی ایشان موجود است که برخی از مقالات ایشان در مجله‌های کلک (الاخاء) و سروه چاپ شده‌اند.
در سال ۱۳۴۹ در امتحانات علوم معقول و منقول شرکت نموده و مدرک کارشناسی آن دوران را از دانشگاه دریافت نمودند. ماموستا در سال ۱۳۷۲ هجری شمسی در مسافرتی که به اربیل کردستان داشت با مسن‌ترین عالم و روحانی هه‌ولیر ماموستا ملا عمر ترجانی دیدار داشته و به عنوان تبرک از دست مبارک ایشان نیز اجازه نامه دریافت نموده است.
ماموستا دارای ۱۲ فرزند از دو همسر است که ۶ پسر و ۶ دختر هر کدام از همسران ماموستا ۳ پسر و ۳ دختر دارند.
آثار ماموستا به شرح زیر هستند:
۱- فتنه وهابیت
۲- القران امام المسلمین
۳- نقدی برکتاب کرد و کردستان تالیف واسیلی نیکتین ترجمه محمد قاضی
۴- تصوف و اسلام کردی
۵- ترجمه سوره فاتحه از تفسیر بیضاوی با مقدمه مترجم و مولف
۶- حکم یاوه سرایی ترجمه مفتاح الفواحش
۷- حل مشکلات بخاری در سه جلد که بسیار ارزشمند است
۸- نقدی بر معالم المدرستین، علامه مرتضی عسکری
۹- کفائه فی الدین
۱۰- حکم احیا‌ء موات در عصر جدید
۱۱- ردی بر سید مصطفی مدعی نبوت
۱۲- ربا چیست
۱۳- ترجمه و تفسیر سوره یاسین
۱۴- اصول دین- علم النفس- علم التصوف-ترجمه کتاب الدرایه فی شرح النقایه
۱۵- ترجمه عناصر القوه سید سابق
۱۶- شش حروف تبعید شده از زبان کردی
۱۷- تفسیر قرآن به قرآن کردی
۱۸- علم، گمشده مومن
۱۹- فواتح السور و سوگندهای قرآن
۲۰- زکات صائم
۲۱- ابو نصر فارابی سید جمال الدین
۲۲- قانون اتحاد علما با استفاده از قرآن
۲۳- محراب
۲۴- اصلاح قانون اتحاد علمای عراق که در کردستان عراق چاپ شده است
۲۵- وحدت
۲۶- تاریخ حدوث علم نحو و صرف
۲۷- ترجمه کتاب فی العمل السری تالیف محمد فوزی به کردی
۲۸- تحقیقی در اجتهاد و روایت در اسلام
۲۹- نداهای قرآن در ۴ جلد
۳۰- خطبه‌های قرآن
۳۱- تفسیر سوره یاسین دو دفتر
۳۲- عقیده بو منالانی کورد
۳۳- دارالارقم- عشره مبشره
۳۴- ابوعبیده جراح
۳۵- زبیر بن عوام
۳۶- احادیث مشکله لوء لوء مرجان ۳ جلد
۳۷- شرح حال ۱۲۳ عرفا
۳۸- خطب الرسول بالغ بر ۳۰۰ خطبه
۳۹- زیبایی در اسلام
۴۰- مباحثی درباره قرآن
۴۱- تفسیر سوره انبیاء
۴۲- علاج ریا
۴۳- تفسیر سوره اخلاص به فارسی
۴۴- ترجمه و تفسیر زهراوین بدیع الزمان
۴۵- زمین در قرآن ۴ جلد
۴۶- نصایح برهانی
۴۷- اسلام و مقایسه مکاتب الحادی
۴۸- تفسیر اخلاص به کردی
۴۹- تقیه در اسلام
۵۰- تحقیقی در زندگی پیامبر صلی الله علیه و سلم
۵۱- بعثت پیامبر
۵۲- ترجمه عقیده محمد سعید نورانی از لهجه سورانی به بادینی
۵۳- عظمت مسجد در اسلام
۵۴- هلال السنه
۵۵- هلال الشریعه
۵۶- هلال از نظر مذاهب اسلامی
۵۷- هلال در اسلام
۵۸- شرح حال علمای کرد به ترتیب حروف الفبا و تالیفات آنان
۵۹- کتاب وزین و پر محتوای اسباب النزول در ۶ جلد
۶۰- صدها مقاله و مکتوبات دیگر که در آرشیو کتابخانه موجود است.
نویسندە: عبالباسط برهانی
