اصول

ماه مبارک رمضان ونزول قرآن مجید

 

 

شهررمضان الذی انزل فیه القرآن

ماه رمضان آن است که در آن قرآن نازل شده است

(۱)

روزه ماه مبارک رمضان یکی ازپنج بنای دین مبین اسلام وبرهرمسلمان عاقل وبالغ فرض است .«ای مؤمنان روزه برشما فرض گردیده ، چنانکه برمردمان پیش ازشمافرض شده بود تا پرهیزگارشوید»(سوره البقره آیه۱۸۳) روزه عبارت ازخود داری از خوردن ،آشامیدن ، لذایذ شهوانی و دیگز چیز های روزه شکن  ، با نیت روزه ازطلوع صبح تاغروب خورشیدمیباشد.

الله سبحانه وتعالی در آیات ۱۸۵ تا۱۸۷ سوره البقره برای هدایت بشریت پیرامون روزه ، شرایط وکیفیات آن چنین میفرمایند.« ماه رمضان آن است که در آن قرآن نازل شده است ،هدایتی برای مردم و دلایل روشنی از هدایت و فرق گذار(بین حق وباطل) چون کسی از شما درین ماه مقیم باشد آنرا روزه بگیرد واگرکسی مریض یا به سفرباشد (و روزه را خورده باشد) پس تعدادی از روزهای دیکر را (روزه بگیرد) خداوند متعا ل برای شما آسانی میخواهد نه دشواری . تا تعداد(روزهای روزه ) را تکمیل کنید وشکر نعمت خداوندجل جلاله رابجا آورده او را به بزرگی یاد کنید که شما را براه راست هدایت کرده است . و چون بندگان من از تو در باره من بپرسند من یقیناَ به ایشان نزدیکم . چون دعا کننده ای مرا بخواهد دعایش را اجابت میکنم. پس باید دعوت مرا بپذیرند. باید به من ایمان آرندتا باشد که براه راست رهنمون شوند.در شبهای روزه برای شما آمیزش جنسی با زنان شما حلال است ایشان لباس شمایند و شما لباس ایشانید . خداوند میدانست که شما بخود خیانت میکردید پس توبه شما را پزیرفت و از شما درگذشت پس اکنون (میتوانید) با ایشان آمیزش کنید وآنچه را که خداوند نصیب شما گردانیده طلب نمائید وبخورید وبیاشامیدتا هنگامیکه رشته سفید (صبح) از رشته سیاه(شب) جداشود.پس روزه خودراتا به شب تمام کنید(دوام دهید).»

مطابق هدایات قرآن عظیم الشان روزه بر هر مسلمان هوشیار وبالغ فرض است . اگر مسلمانی مریض بود وروزه سبب ازدیاد بیماری ویا شفایش را به تاخیر میانداخت ؛اجازه داردکه روزه را بخورد . همچنان اگر کسی از گرسنگی وتشنگی زیاد خطر مریض شدنش میرفت البته با مشوره وهدایت طبیب حاذق روزه نگرفتن برایش جایز است . هر گاه شخصی برای شما بگوید که روزه گرفتن تو را مریض میسازد ؛ نباید روزه را خورد همچنان برای دکتر وطبیب که اساسات دین مبین اسلام را نمیداند پیش از اخذ مشوره ، روزه از دیدگاه دین مبین اسلام برایش تشریح شود تا مطابق فهم ودرک فرض بودن روزه وشرایط صحی مریض مشوره نیکو ارائه بدارد.مریض انگاه که شفا مییابد به اندازه روزهای که در وقت مریضی روزه را خورده است در ماه ها ی دیگر روزه را گرفته و اجر وثواب الهی راکسب نماید واگر مریضیش دوامدار بود انگاه میتواند به عوض روزه گرفتن فدیه بدهد .آن عبارت از غذا دادن یک مسکین در مقابل یک روز میباشد.مسافر زمانی که بااندازه حکم شرعی و آن مسافتی است که آنرا شخصی با پای پیاده در سه روز متوالی طی نمایدکه تقریبا به هفتاد وشش کیلومتر اندازه شده است؛ از مسکن خود فاصله داشت؛ رخصت است واجازه دارد که روزه بگیرد ویا روزه را بخورد واگر مدت اقامتش پانزده روز ویا بیشترازآن بود مسافرگفته نمیشود.مسافرانگاه که دوباره مقیم شدروزه را بگیرد.مسلمانان بایدسعی وکوشش نمایندتااز مسافرت به شکل حیله شرعی سؤاستفاده نشود خصوصا در امریکا واروپا که فاصله مسکن و جای کار روزانه، زیاد و وسایل رفت وبرگشت آماده است ؛ درخوردن روزه باید احتیاط نمود که به جرم قصدی خوردن روزه خدای ناخواسته داخل گناه بزرگ نشوند. مریض ومسافر در شرایط ممکن سعی نمایند تا روزه را در پیش روی دیگران نخورند تا چنین احساس نشود که ایشان قصدا ویا به افتخار روزه را میخورند و مبادا دیگران خصوصا جوانان بی خبر از عذر شرعی مریض ومسافرازایشان پیروی نموده ترک روزه نمایند.زنها در ایام عادت ماهانه حیض ونفاس روزه شان صحیح نیست بعد از رمضان آن روزها راقضا بیاورند.

صدقه فطرکه طعام دادن یک مسکین است پیش ازادای نماز عید و یا در ماه رمضان پرداخته میشودصدقه فطرگندم ،جوو یا معادل آن پول نیز میتواند باشد .مراکز اسلامی در امریکامبلغ صدقه فطر و فدیه روزه را بین سه ونیم تا پنج دالر امریکائی گفته اند. درین راه سخاوت وبیشتر پرداختن ثواب زیاد تر دارد.قصدا روزه خوردن برمسلمان گناهی بزرگ است وباید کفاره بدهد که عبارت ازآزاد نمودن یک برده ویا شصت روزپیوسته روزه گرفتن ویا شصت مسکین را غذا دادن در مقابل یک روز میباشد .

ماه مبارک رمضان ماه خیر،برکت،طاعت،عبادت وصد ها صفت نیکو وبرازنده دیگر میباشد. درین ماه دروازه های بهشت باز ودروازه های دوزخ مسدود میگردد. قرآن عظیم الشان درین ماه نازل شده است.

(۲)

خیروثواب شب قدر برابربه خیروثواب هزارماه میباشدبرعلاوه اینهاازنگاه عقیدتی،جسمی ،روحی وصحی مزایای استثنائی در دامان ماه رمضان نهفته است . از دیدگاه عقیدتی مسلمانان به هدایت الله سبحانه وتعالی بدون شک وتردید با ایمان واراده مستحکم لبیک گفته وهیچگاه فشار های جسمی وروحی خللی در عقیده شان وارد نمیسازد.مسلمان مؤمن و باتقوی آنست که بدون سوال به هر هدایت الهی با خوشی وآرامش لبیک بگوید.از نگاه صحی وجود انسان با یک تحول وتغییر غذائی در سال احتیاج دارد. علمای طب به این عقیده اند که وزن زیاد، چربی خون وفشار خون باعث سکته های مغزی وقلبی میگردد . روزه درماه رمضان وزن وچربی خون راکم کرده وخطرات سکته مغزی وقلبی کاهش مییابد.

 روزه از نگاه روحی نقش مثبت در صحتمندی وجود انسان ایفا مینماید .  « روزه گرفتن و عبادت خداوند(ج) بالای مریضان روانی اثر مثبت داشته میتواند درین ماه به دلیلی که مسلمانان به عبادت مصروف میاشند؛کمتر در موردخواهشات نفسانی خویش فکر میکنند وهمین امر سبب میشودکه تشویش های آنهارفع وتاحدی از تکلیف روانی نجات یابند» تحقیقاتی که در کشور های اسلامی صورت گرفته است درماه مبارک رمضان جرایم کم میشود زیرا کسیکه جرم را انجام میدهد به نوعی ازبیماری روانی مبتلامیباشند »

 مسلمانی که با اخلاص روزه میگیرد در ساحه عبادات مخلصانه آرامش روحی احساس نموده فشار های روحی که دکتران طب مادر اکثر امراض گفته اند ؛ با صبر ،توکل ورضای الله سبحانه وتعالی به آرامش روحی تبدیل شده وصحتمندی جسمی وروحی نصیب روزه دارمیگردد.روزه دار برعلاوه همه این نیکوئی ها ، احساس گرسنگی و تشنگی برایش دست داده واز حال واحوال آنهائیکه با فقر وگرسنگی زندگی را دنبال مینمایند ؛ آگاه میگردد . اینجاست که امتحان عقیده به عمل مطرح است تا با سخاوت و احساس همدردی مستحکم به آن مستمندان ،بیچاره گان ،اقوام ،یتیمان وبیوه زنان محتاج کمک مادی نموده ؛ شکم گرسنه شان را سیر نماید. درین عمل نیکووپسندیده رابطه مستحکم اجتمائی در جامعه برقرار وازتمرکز سرمایه نزد یک عده معدود جلوگیری مینماید.حضرت محمد (ص)راجع به صدقه در ماه مبارک رمضان چنین میفرمایند«بهترین صدقات صدقه است که در ماه رمضان داده میشود» ابن عباس (رض) میفرمایند : « آن حضرت صلی الله علیه وسلم جوانترین مردم بودند مخصوصا در ماه رمضان که جبرئیل علیه السلام با ایشان ملاقات میکرد جبرئیل علیه السلام در همه شبهای رمضان پیش ایشان می آمدوقرآن مجید را با ایشان میخواند»

  علما روزه را سه درجه گفته اند.اول – روزه عموم . دوم – روزه خصوص . سوم – روزه خصوص خصوص.

اول روزه عموم : خود داری از خوردن ، آشامیدن ولذایذ شهوانی میباشد. دوم – روز ه خصوص : روزه خصوص را شش شرط است . ۱- نگاهداشت چشم از دیدن هرچه ناستوده و مکروه است. ۲- نگاهداشت زبان از غیبت،تهمت ، دروغ ،سخن چینی،وفحش وناسزاگفتن و مشغول کردن زبان به ذکر حق سبحانه وتعالی است . ۳- باز داشت گوش از شنیدن هرچه مکروه است زیرا خداوند (ج)هر چه گفتنش را حرام کرده است شنیدن آنرا نیز حرام کرده است.حضرت محمد (ص) میفرمایند: «غیبت کننده وشنونده در حقیقت شریکان اند» ۴- بازداشت دست وپای وباقی جوارح ازهمه مکروهات. ۵- افطار با غذای حلال، حضرت محمد (ص) میفرمایند : «بسیار روزه داراست که وی را از روزه جز گرسنگی و تشنگی نیست این کسی است که به حرام افطار کند» ۶- آنکه دل روزه دار پس از افطارمیان خوف ورجا معلق باشد. که معلوم نیست که روزه او مقبول است واو از جمله مقربان یا مردودان است . سوم روزه خصوص خصوص : نگاهداشت دل است ازهمتهای فرومایه و اندیشه های دنیا، وباز داشت آن از هر چه جزخدای تعالی است .

فضایل روزه ادای فریضه روزه برای رضای الله سبحانه وتعالی میباشد. آنهائیکه برای رضای خداوند(ج) روزه میگیرند ؛ ثواب بزرگی را کمائی میکنند. سرورکائنات حضرت محمد(ص) در باره فضا یل روزه وثواب آن چنین میفرمایند. « روزه سپری است که انسان رااز ارتکاب گناه مصئون نگه میدارد.روزه دارنبایدفحش بگوید ، جدال کند، و یا دیگران را دشنام دهد . اگر کسی بوی تعرض میکرد ،برای جلو گیری از آن بگوید:من روزه دارم وباز این جمله را تکرار کند.قسم بذات پاک حق تعالی که بوی دهن روزه داردر نزد خداوند از مشک گواراتراست .روزه دار، خوردن ،آشامیدن وشهوت را برای رضای من ترک میکند. روزه از آن من است جزای آن را خود میپردازم جزای نیکو کاری ده چند داده میشود.»حضرت ابوهریره(رض) روایت میکنندکه حضرت رسول الله(ص) فرمودند«چون ماه رمضان در آید درهای بهشت گشاده شود و درهای دوزخ بسته آید و شیطان را در بند کنندومنادی آوازدهدکه ای جوینده نیکی پیشتر آی ، و ای جوینده بدی باز ایست» آنحضرت (ص) میفرمایند «کسی که از روی ایمان و محض برای خداوند روزه میگیرد،

(۳)

گناهان گذشته اش آمرزیده میشود؛» در حدیث دیگری میفرمایند «کسی که روزه گرفت رمضان را از روی عقیده و اخلاص گناهان گذشته اوبخشیده میشود ، کسیکه در رمضان ازروی عقیده واخلاص شب زنده داری کرد مغفرت کرده میشود گناهان گذشته او، کسیکه شب قدر را ازروی عقیده واخلاص بیدار خوابی کرد گناهان گذشته او بخشیده میشود» . حضرت محمد (ص) میفرمایند :«روزه نصف صبر است» و «صبر نصف ایمان است» همچنان میفرمایند: «روزه دار را دو شادی است یکی وقت افطار و دیگروقت دیدن پروردگار» «هر چیزی را دری است و در عبادت روزه است» یکی از بزرگترین منافع ماه مبارک رمضان ، توبه وبازگشت بسوی پروردگارومحاسبه نفس میباشد.

درین ماه مبارک در توبه باز است خوشا به حال مؤمنان که ازین فرصت حد اعظمی استفاده را مینمایند. الله سبحانه وتعالی میفرمایند «بگو ای بندگان من که بر خود تان با گناهان اسراف رواداشته ایداز رحمت پروردگار نا امید نشوید خداوند همه گناهان را میبخشد ، اوست آمرزنده مهربان » (سوره زمر آیه ۵۳) حضرت محمد (ص) میفرمایند.«خداوند دست خود را بر شب میگستراند که گنهکار روز توبه کند و دست خود را در روز میگستراند که گنهکار شب توبه کند تا وقتی که خورشید از مغرب طلوع کند » حدیث قدسی است .«ای بندگان من شما شب وروز گناه میکنید و من تمام گناهان را میبخشم پس از من طلب بخشش کنید تا شما را بیامرزم»در حدیث قدسی آمده است . « همه کار های بنی آدم برای اوست مگرروزه که خاص من است ومن پاداش آن راخواهم داد» 

لیله القدر

لیله القدرشب نزول قرآن شریف و از گرامیترین شبهای سال میباشد.درین شب کلام الله سبحانه وتعالی توسط ملائکه از لوح محفوظ به آسمان دنیامیرسد. در برکت وعظمت شب قدر الله سبحانه وتعالی چنین میفرمایند «ما قرآن را در شب قدرنازل کردیم و توچه میدانی که شب قدر چقدر بزرگ وارجمند است شب قدرازیکهزارماه ( که شب قدر درآن نباشد) گرامیتر وباارزشتر است »(سوره القدرآیات ۱و۲و۳) «وما آن رادر شب مبارکی فروفرستادیم»(سوره الدخان آیه ۳)

حضرت امام احمد ازحضرت ابن عمر روایت کرده است که حضرت محمد(ص) گفتند :«کسی که در طلب شب قدر است آن را در شب بیست وهفتم جستجو کند» ابن عمر(رض) روایت میکند«که برای گروهی ازاصحاب پیامبر(ص) در خواب ، شب قدردر هفت شب آخر ماه رمضان نشان داده شد. حضرت محمد (ص) فرمودند:من مشاهده میکنم که خواب شما در هفت شب آخر اتفاق افتاده پس آنکه جوینده آن باشد بایست شب قدر را در هفت شب آخر ماه رمضان جستجو کند.»حضرت بی بی عایشه صدیقه (رض)روایت میکنند که حضرت محمد (ص)در دهه آخر ماه رمضان اعتکاف نموده ؛ میفرمودند:«شب قدر را در دهه آخر رمضان جستجوکنید » همچنان از ایشان روایت است که فرمودند«شب قدر را در شبهای طاق اخیر رمضان جستجو کنید» همچنان از بی بی عایشه (رض) روایت است که: « حضرت محمد (ص) در دهه آخر رمضان شبها بیدارمیماندند وخانواده خویش را نیز بیدار میکردند واز زنان کناره میگرفتند و به شدت مشغول عبادت میگشتند. »همچنان از بی بی عایشه (رض) روایت است که: «حضرت رسول الله (ص)در رمضان (در عبادت) تلاش و کوششی میکرد که در غیر آن نمی نمود ودر دهه اخیر رمضان سعی وکوششی میکردکه در غیر آن نمی نمود »

حضرات مسلم واحمد وابوداود از حضرت ابی ابن کعب روایت کرده اند که گفته اند : « بدان خدائی که بجز اوخدائی به حق نیست سوگند میخورم که شب قدر در ماه رمضان است بطور جدی و بدون استثنا قسم یاد کرد و به خدای سوگند میدانم که کدام شب است همان شبی است که پیامبر(ص) ما را به شب بیداری دستور داد . آنشب شب بیست وهفتم بود و نشانه شب قدر آنست که صبح آنروز خورشید بهنگام طلوع سفید وکمرنگ و بدون شعاع است » حضرت محمد (ص) در دهه آخر ماه رمضان فراوان به دنبال شب قدرمیگشتند.همچنان علما با آرای مختلف به این عقیده اند که شب قدر در یکی از شبهای طاق دهه اخیر ماه مبارک رمضان میباشد. بعضی گفته اند بین شبهای طاق دهه آخررمضان درنوسان است. بیشترعلما شب بیست وهفتم را گفته اند . شب قدر بدون شک به استناد آیات قرآن شریف در ماه مبارک رمضان است وبه فرموده حضرت محمد (ص) و به اعتقاد علما در دهه اخیر ماه مبارک رمضان میباشد. آنچنانکه قرآن شریف از سوی رب العالمین برای بشریت نازل شده است شب قدر نیز برای عالمیان و مربوط به یک منطقه نمیگردد بلکه آن شب تمام دنیا را در بر میگیرد بنابرین از هر لحظه شب وروزدر تمام ماه مبارک رمضان خصوصا دهه اخیر بالخصوص بیست وهفتم حد اعظمی استفاده را نموده بیشتر وقت به عبادت الله سبحانه وتعالی صرف گردد.در باره فضیلت ، قیام ، عبادت ودعا در شب قدرروایات زیادی ثبت گردیده است .ابوهریره (رض) روایت میکنند که حضرت محمد (ص)فرمودند:«آنکه شب قدر را از روی ایمان و اخلاص زنده دارد گناهان گذشته اش آمرزیده میشود» صحیح بخاری ومسلم از ابوهریره (رض) روایت میکنند.

(۴)

که حضرت محمد(ص)فرمودند.هرکس از روی ایمان وباوری وبه امید مزدوپاداش خداوند ورضای اوشب قدر رابپای دارد و بیدار بماندو عبادت و ذکر وتلاوت کند خداوند گناهان گذشته او را بیامرزد» حضرت احمد و ابن ماجه وترمذی از حضرت بی بی عایشه (رض)روایت کرده اند که بر رسول خدا گفتم شب قدر کدام است و در آن شب چه دعائی بخوانم. فرمودند:«اللهم انک عفو تحب العفو فاعف عنی . خداوندا توسراپا گذشت و دوست دار گذشت هستی از من درگذر و مرا عفو کن»

نماز تراویح

نماز تراویح سنت حضرت محمد(ص) میباشد و در شبهای ماه مبارک رمضان ادا مینمودند. حضرت بی بی عایشه صدیقه (رض)روایت میکنند.« در نیمه شبی از ماه رمضان رسول الله صلی الله علیه وسلم از خانه خویش برآمده در مسجد نماز خواندندوعده ای از اصحاب رضوان الله علیهم اجمعین به نماز شان اقتدا کردند. فردا صبح مردم در باره نمازی که به شب خوانده بودند ، با یکدیگر گفتگو کردند . شب دیگر جمعیت بیشتری برای ادای نماز حاضر شدند و باز فردایش درین باره بایکدیگرحرف زدند.شب چهارم فرارسیدجمعیتی گرد آمدندکه مسجد گنجایش ایشان را نداشت .آنان انتطار قدوم آنحضرت صلی الله علیه وسلم را میکشیدند.ولی حضرت رسول الله (ص) تا وقت نماز صبح بیرون نشدند . چون نماز صبح را ادا کردند ، مردم را مخاطب قرار داده بعد از خواندن کلمه شهادت فرمودند : اجتماع شما در مسجد برای من پوشیده نماند ، مگر ترسیدم که اگر مانند شب های گذشته به ادای نماز دوام دهیم نماز تراویح بر شما فرض گرددو از ادای آن عاجز بمانید . آنحضرت (ص) وفات یافتند و نماز تراویح همچنان بود.» نماز تراویح در زمان خلافت حضرت ابوبکرصدیق (رض) و حضرت عمرفاروق (رض) به همین ترتیب دوام داشت . حضرت ابو هریره (رض) چنین میگویند:« نماز تراویح در زمان ابوبکر صدیق و در ابتدای خلافت عمر فاروق رضی الله عنها نیز همچنین بود » که بعضی به جماعت بعضی انفرادی ادا مینمودند.

 :« شبی در رمضان با عمر ابن خطاب (رض) بسوی مسجد بیرون شدم دیدم که مردم به هر سو پراکنده ومتفرق ، کسی به تنهائی نماز میخواند ،کسی نماز میخواند وعده ای بوی اقتدا کرده اند . عمر (رض) گفت:به نظر من اگر همه اینها پشت سر یک قاری ادای نماز کنند بهتر است . وی ایشان رابه امامت ابی ابن کعب (رض) جمع کرد . شبی دیگر با وی بیرون شدم در حالیکه مردم به امامت قاری خویش ادای نماز میکردند. عمر (رض) گفت : این یک بدعت خوبیست و آنهائیکه خواب میکنند کار شان بهتر است از آنهائیکه به ادای نماز میپردازند. مقصود حضرت عمر(رض)آن بود که نماز تراویح در آخر شب بعد از کمی خواب بهتر است از ادای آن در اول شب و مردم عادت کرده بودند که به اول شب تراویح بخوانند » با درنظر داشت مطالب بالا ، نماز تراویح به جماعت و انفرادی توسط حضرت محمد (ص) آغاز گردید ولی جماعت به شکل مرتب هر شب رمضان از دوره حضرت عمر فاروق (رض ) شروع شد. پیروی از این عمل حضرت عمرفاروق (رض) مطابقت با فرموده حضرت محمد (ص) میباشد ؛ که فرموده اند : « سنت من وسنت خلفای راشدین را بعد از من پیروی کنید» بنابرین روش ادای نمازتراویح با جماعت که حضرت عمرفاروق (رض) دوام دادند .

نمازتراویح را درماه مبارک رمضان اکثر مسلمانان خصوصا پیروان امام اعظم ابو حنیفه (رح)( مذهب حنفی) بیست رکعت ادا مینمایند.همچنان باید علاوه گردید که پیروان بعضی مذاهب دیگراهل سنت جماعت ، هشت رکعت ، دوازده رکعت وبیست رکعت ادا میسازند. نماز تراویح دورکعت سنت نیت میشود ودر بین هر چهار رکعت تسبیح برای استراحت خوانده میشود . چون هدف تسبیح استراحت است ؛ تلاوت آیاتی ازقرآن عظیم الشان و یا دعا های دیگر نیز جایز است تسبیح نماز تراویح چنین است. سبحن ذی الملک والملکوت سبحن ذی العزه والعظمه والهیبته والقدره والکبریاء والجبروت سبحن الملک الحی الذی لاینام و لا یموت سبوح قدوس ربنا ورب الملائکته والروح اللهم اجرنا من النار یا مجیر یا مجیر یا مجیر.

قرآن شریف

قرآن شریف کلام جامع وکامل الله سبحانه وتعالی ، با وحی توسط جبرئیل امین برای بهترین عالم وآدم حضرت سرورکائنات محمد مصطفی (ص)نازل گردید ؛ تا با هدایات آن انسان از صراط الطاغوت به صراط المستقیم رهنمون ومتقی گردد. در تعریف قرآن شریف زیبا مینمایدتاازآیات قرآن شریف استفاده نمائیم. نام این کتاب قرآن است و در چندین آیه بیان شده است « ماه رمضان آن است که در آن قرآن نازل شده است» برعلاوه قرآن به نامهای کتاب،فرقان،ذکر،موعظه، حکم ،حکمت، هدی،روح،تنزیل،بیان ،برهان،نور،حبل وحبل الله نیریاد شده است .قرآن در زبان عربی دو معنی دارد یکی پیوست کردن ودیگر از برخواندن که هر دو معنی در مورد قرآن شریف صدق میکند.قرآن مجید دارای ۱۱۴ سوره ۶۶۶۶ آیه و۵۴۰ رکوع میباشد.

هدف قرآن شریف نیز از لابلای آیات هویداست . قرآن مجید کتابی برای هدایت میباشد.

دکترمحمد شعیب مجددی

سمیه آرمند

نمایش بیشتر

سمیه آرمند

استان آذربایجان غربی - مهاباد مترجم فعال دینی

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا