اصول

نسل بی نظیر قرآن

 

بار الها  !  تو را سپاس می گذارم که ما را به امر مشارکت در این مسیر اسلامی مشرف نمودی و در هنگام آزمایش ها و بلایا به من نعمت صبر را بخشیده و مرا یاری نمودی که هم چنان این راه مقدس را بدون انحراف ، ادامه دهم . همه این ها فضل و کرم توست که بیشتر از این را از تو می طلبیم

باطل هر اندازه که با دوام و قدرتمند باشد و جایگاه و پایگاهی مستحکم و یاران و هوادارانی فراوان داشته باشد ، حتماً باید روزی در برابر حق و یورش { نسل بی نظیر قرآن } از پای نشسته و با تمام توان و تدبیرش ناکام مانده و به خیل شکست خوردگان بپیوندد……

آنچه قرآن را مناسب و در خور این می گرداند که نقطه آغاز صحیحی برای بیداری امت باشد این است که پیش تر تجربه شده و کارآمدیش به اثبات رسیده است……..

نسل اول به پارسایی آن را به کار گرفتند و به یاری خدا در طی این استفاده صحیح تبدیل به بهترین امت شدند ، و در سال هایی محدود ، رده بندی شان تغییر کرده و از انتهای صف امت ها به ابتدای صف رسیدند .

امت عرب پیش از اسلام حال و روزشان بسیار وخیم تر از حالای ما بود  با این وجود قرآن به آنان فایده رسانده ، در ایشان تأثیر نهاد و آنان را تغییر داده و حال و روزشان را نیک گردانید و ترکیب و قالب جدیدی بدانان داد ، این سخن – بی شک – این امید را به ما می دهد که به یاری خدا قرآن حال و روز ما را خوب کرده و این توانایی را دارد که با ما نیز ، آن کند که با آنان کرد .  همانا صالحان ویژگی های ابتدا را برایمان توصیف کرده اند تا بهترین آنها را برگیریم . و اگر احیاناً بعضی از ما آن را از روی غفلت فراموش کرده ایم بدیهی است که خداوند بهترین آمرزندگان است اما بعد از یاد آوری جایز نیست که انسان  با غافلان باشد زیرا او دارای توشه ای از فقه و دانش علمای پیشین است که یاری دهنده او در مسیر راه های هدایت به سوی پروردگار جهانیان می باشد .

پیامبر اسلام صلی اللہ علیہ و سلم فرمودند : ( التقوى هاهنا -؛ پرهیز کاری این جاست. و به سوی سینه اش اشاره فرمود.

آن چه قرآن را یاری نمود تا این تغییر  شگرف را در نسل صحابه ایجاد نماید برخورد و همراهی شایسته ی آنان با قرآن بود با در نظر گرفتن این نکته که آنان ابتدا هدف نزول قرآن را فهمیده بودند . راهنما و الگوی آن ها در این تغییر رسول اللہ صلی اللہ علیه وسلم بود ، پیامبر( ص) با تمام وجود با قرآن می زیست و زندگیش رنگ قرآنی به خود گرفته بود گویی قرآنی متحرک بر روی زمین است .

از سیده عایشه رضی اللہٰ عنها در مورد خلق و خوی رسول الله صلى الله علیه وسلم پرسیده شد در جواب گفت :  اخلاقش قرآنی بود . به خشنودیش  خشنود می شد و به ناراحتیش  ناراحت می شد ( رواه احمد،مسلم،ابوداؤد و نسایی).

پیامبر اسلام صلی الله علیه و سلم از این که اصحابش قرآن را بدون توجه به معانی و اندرزهای آن تلاوت کنند هشدار  می داد، پیامبر ( ص) پیوسته به یارانش تأکید می نمود که هدف از قرائت قرآن فهم معانی آن است و ناگزیر قاری باید آن چه را می گوید فهم نماید.

در این مورد همین تو را کفایت می کند که اندوه شدید یاران پیامبر اسلام صلی الله علیه و سلم فقط به خاطر فوت آن حضرت صلی الله علیه وسلم نبود بلکه از قطع شدن نزول قرآن و جدایی ارتباط میان زمین و آسمان اندوهناک بودند و چرا این گونه نباشند در حالی که آنان از خلال آن شیرینی ایمان را چشیده و ارزش آن را درک کرده ، و توانایی بی نظیرش در تغییر را دیده بودند ، قرآن آنان را در نردبان ایمان بالا کشیده ، ترقی داده و شناخت آنان را با خداوند و اتصال به او افزایش داده بود…..  با من در این رویداد بیندیش که این مفهوم را مورد تأیید قرار می دهد :   بعد از وفات پیامبر صلی الله علیه وسلم ، حضرت ابوبکر صدیق رضی اللہ عنہ به حضرت عمر رضی اللہ عنہ  گفت : بیا با هم به خانه أم ایمن برویم و از او دیدن نماییم هم چنان که پیامبر ( ص) به دیدارش می رفت…… با ورود آن دو بزرگوار به خانه ام ایمن رضی اللہ عنها او شروع کرد به گریستن نمود . به او گفتند : چرا گریه می کنی ؟ آن چه نزد خداوند است برای رسول خدا (ص)  بهتر است ،  او گفت : می دانم آن چه نزد خدا است برای پیامبرش(ص) بهتر و ارزشمندتر است و به این خاطر گریه نمی کنم ، بلکه گریه ام به این خاطر است که مطمئنم دیگر وحیی از آسمان فرود نمی آید !  سخنان ام ایمن رضی اللہ عنها آن دو بزرگوار را تحت تأثیر قرار داد و اشک از چشمان مبارک آن ها نیز جاری شد .  قرآن کریم در بسیاری از آیات معرف شخصیت و کردار و رفتار و عقیده ی اصحاب بوده و برای شناساندن و معرفی کردن یاران و دوستان آخرین پیام رسانش ، مطالب و موضوعاتی را در مورد آنان به خود اختصاص داده است تا نسل های آتی هم بر اوضاع و احوال و مقام و رفتار و اعمالشان واقف شوند . از آن جماعت ممتاز و نسل بی نظیر و منحصر و خوشبخت ( اصحاب) که با پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم در زیر در بیعت کردند.

آن بیعتی که خداوند در آن حاضر و ناظر و پیمان گیرنده بود.  آن مجموعه از خداوند متعال شنیدند که درباره ایشان به پیامبر (ص) خود می گوید:

( لقد رضی الله عن المؤمنین إذ یبایعونک تحت الشجره فعلم ما فی قلوبهم فأنزل السکینه علیهم و أثابهم فتحا قریبا  ﴿﴾ به راستى خدا هنگامى که مؤمنان، زیر آن درخت با تو بیعت مى کردند از آنان خشنود شد، خداوند می دانست آنچه را که در دلهایشان ( از صداقت و ایمان و اخلاص و وفاداری به اسلام) نهفته بود ، لذا اطمینان و آرامش خاطری به دلهایشان داد ، و فتح و پیروزى نزدیکى به آنها پاداش داد ( سوره الفتح آیه ۱۸).

از پیامبر خدا شنیدند : که در باره ی ایشان می فرماید : ( أنتم الیوم خیر أهل الأرض – شما امروز بهترین سرنشینان زمین هستید.

پاکی و زلالی چشمه

چون قرآن نعمت بزرگی است خداوند آن را خاص این امت گردانیده است و چون عزت مسلمین وابسته به تمسک به این قرآن و جمع شدنشان به گرد آن است لذا پیامبر اسلام صلی اللہ علیه وسلم بسیار مشتاق بود که مؤمنین در قرآن دچار اختلاف نگردند ، پس نسبت به آن چه از قرآن آگاهی یافتیم عمل می نماییم و آن چه فهمش بر ما سخت و دشوار گشت به متخصصش واگذار می کنیم .

بی شک قرآن کریم دروازه ای باز و مستقیم بوده که یاران بزرگوار پیامبراسلام صلی الله علیه وسلم به وسیله ی آن به ملکوت خداوند راه یافته اند ، به گونه ای که تحت نظارت و مراقبت خداوند ساخته شده اند…….

بی شک قرآن وسیله و ریسمان مستحکم و مطمئنی است که قلب های آنان را به آن پیوند خورده بود ، و قرآن نیز آنان را به مقام توحید ( فعلی و حقیقی) رسانیده بود.  بی گمان پیامبر اسلام ( ص) تلاشی برای ریشه دار کردن ارتباط با قرآن را پیشه ی خود قرار داده بود آن هم به این اعتبار که قرآن منبع اصلی و اساسی تربیت افراد است کسی که در احادیث پیامبر (ص) به جستجو بپردازد می بیند که احادیث شارح قرآن بوده و آن چه را به طور مختصر در قرآن بیان شده روشن و آشکار نموده و معانی و مفاهیم آن را مورد تأکید قرار داده است و همین موضوع امام شافعی رحمہ اللہ را واداشته تا در خصوص سنت بگوید : سنت عبارت است از فهم پیامبر اسلام ( ص) یا تراوش فهم او نسبت به فهم قرآن است .

پیامبر صلی اللہ علیہ و سلم بسیار مشتاق بود کا اصحاب رضوان اللہ علیہم  از یک چشمه پاک و زلال سیراب گردند لذا پیوسته آنان را اندرز می داد که به چیزی جز قرآن مشغول نگردند. رسول خدا ( ص) می خواست نسلی را بسازد که عقل ها و قلب هایشان و شعور و بینش آن ها پیراسته و کاملاً خالص باشد و در مرحله ی تکوین یافتن از هر عامل مؤثری جز برنامه الهی تعبیه شده در قرآن ، دور و برکنار باشند.

از جمله نتایج ارتباط استوار صحابه با قرآن ، و تسلیم شدن کامل شان در برابر آن ، و اجازه دادن به این معجزه که در درون شان کار کرده و تأثیر بگذارد ، این بود که : امتی جدید و نسلی بی بدیل شدند که بشریت تا کنون همتای آن را ندیده است .

امام محمد غزالی رحمه الله می گوید: امتی که قرآن برا او نازل شده و دوباره بازسازی اش نموده ، تنها معجزه ای است شاهد بر این که پیامبر صلی الله علیه وسلم از عهده ی ساختن نسل ها و تربیت امت ها به خوبی بر آمده ، و یک نسل را به خوبی شکل دهی نموده ، نسلی که تمدن قرآنی را به بشر عرضه کرده است . ما می بینیم که اعراب چون قرآن را می خواندند ، بی درنگ به امتی تبدیل می شدند که با شورا آشنایی داشت و از استبداد متنفر بود ، امتی که عدالت اجتماعی بر آن حاکم بود ، و نظام طبقاتی را نمی شناخت ؛ از تفاوت نژادی و تکبر و فخر جویی بر دیگر امت ها متنفر و گریزان بود، از این نسل ما یک بدوی به نام ربعی بن عامر را می بینیم که به فرماندهی ایرانیان می گوید : ( ما آمده ایم تا مردم را از عبودیت بندگان به بندگی خداوند یکتا و از تنگی دنیا به فراخنای دنیا و آخرت و از ستم ادیان به عدالت اسلام ، رهنمون شویم).

آری ، این نسل پیام آور فتح دوباره ی جهان و تمدن جدیدی بود که بشریت را احیا و جایگاهش را بلند نمود . چرا که امت اسلام در آن زمان در سطح قرآن کریم قرار داشت ، تمدن اسلامی نیز محصول انسان سازی قرآن بود.

از جمله اسباب بی نظیر بودن صحابه

سید قطب رحمه الله اسباب دگرگون گشتن زندگی صحابه را از نوعی به نوعی دیگر به واسطه ی قرآن ، و این که آنان یک پدیده عملی قرآنی ، و ترجمان واقعی آن و نسل بی نظیر قرآنی بوده اند ، مورد رسد و پیگیری قرار داده است .

او سه سبب را برای پیدایش این پدیده ثبت کرده است :

۱-  صداقت و جدیت صحابه در روی آوردن به قرآن ، و کنش با آن و تعامل با اسلام  : هنگامی که فردی از ایشان اسلام را پذیرفته و به عالم قرآن روی آورده است ، آغازی صادقانه و جدی با آن داشته است . وقتی که بر دروازه ی اسلام وارد شده است ، همه ی آن بار سنگین از جمله تعدی ها و تخلف ها و سرکشی ها و زشتی ها را رها کرده ، و خودش را تسلیم قرآن نموده است تا عقلش را

از نو بسازد و به شخصیت و هویت و هستی اش شکل بدهد و از نو آن را قالب ریزی کند .

۲-  پاکی و سرچشمه ای که در مرحله ی پرورش از آن می نوشیدند :

رسول الله صلی الله علیه وسلم مشتاق بود یارانش را در مرحله بار آوردن و ساختن – فقط  بر اساس قرآن پرورش دهد و تربیت نماید و از سرچشمه ی صاف و با برکت آن بنوشند ، و مبادی و حقایق آن را فرا گیرند ، و بر اساس شیوه و روش  آن رشد یابند و قالب پذیرند.

۳-  آموختن برای به کار بستن :

این یکی حاصل دو سبب پیشین است. از آن جا که آنان آغاز جدی و صادقانه با قرآن داشتند و به توشه ی قرآنی اکتفا و بسنده کردند ، به همین خاطر به شیوه ای مثبت و پویا و فعال به تعامل با نصوص قرآن ، و آیات و آموزه ها و دستورات و فرامین آن پرداختند …..

هر آن که می خواهد که محصول و فرآورده ای مبارک از تربیت قرآن باشد ، باید گرد آوردن و فراهم نمودن این سه سبب را در خود مورد عنایت و توجه قرار دهد.

توصیه های یاران پیامبر اسلام صلی اللہ علیه وسلم

به راستی صحابه رضوان الله علیهم به خوبی که دوام عزت و رفعت اسلام مرهون تمسک فرزندانش به قرآن است ، قرآن ریسمانی الهی است که همگان را به دور خود جمع کرده و از تفرقه و چند دستگی جلوگیری می نماید هم چنان که خداوند می فرماید : ( و اعتصموا بحبل الله جمیعا و لا تفرقوا ….﴿﴾ و همگى به ریسمان خدا چنگ زنید، و پراکنده نشوید…… ( سوره آل عمران  آیه ۱۰۳).

قرآن توسط حضرت رسول صلی الله علیه وسلم به شما امر می کند که همگی به متابعت وی در آئید چون با پیروی آن حضرت می توان به مقصد رسید .

( رباعی)

حقا که بی متابعت سید رسل

           هرگز کسی به منزل مقصود ره نیافت

 از هیچ رو به هیچ دری راه نمی دهند

           آنرا که ز آستانه ی او  روی دل بتافت    

پیام آیه ؛

آنان می دانستند که تمسک به قرآن ، یعنی انتخاب آن به عنوان راهنما ، چراغ راه و حجتی برای هر آن چه خداوند می پسندد ، آنان بسیار مشتاق بودند که نسل های بعدی با همان شیوه ای با قرآن تعامل نمایند که اینان تعامل می نمایند ، بسیار می ترسیدند که قرآن از کتاب هدایت که سازنده ی شخصیت هایی بزرگ ، و رهایی بخش قلب ها از اسارت دنیا و نجات دهنده ی بشریت از گمراهی است فقط در حد تلاوتی که بر سر زبان ها تکرار گشته و از گلوها تجاوز نمی کند ، تبدیل گردد.

هنگامی که یاران پیامبر صلی الله علیه وسلم با تمام وجود  رو به سوی قرآن نمودند ، وحدت بینش در آنان پدید آمد و از ثمرات آن به میزان بسیار زیاد وحدت در رویه و رفتار است و چرا این گونه نباشد در حالی که کتابی که اندیشه ها و تصوراتشان را از آن می گیرند ، یکی است .

یاران رسول الله صلى الله علیه وسلم  به طرز صحیح از قرآن استقبال نمودند و هدف اصلی از نزولش را دریافتند در نتیجه زندگی شان را رنگ و بویی قرآنی بخشیدند ، با ظهور این نسل جدید اسلام پاک ترین میوه اش را چید ، میوه ای که بشریت بعد از آن با این کمیت نمونه اش را ندید . این حادثه امری شگفت بود که نشان دهنده ی توان این کتاب در ایجاد تغییرات ریشه ای در نفوس آدمیان است…… مردمی که صحرانشین بودند….. افرادی پا برهنه و لخت…… بی هیچ چیز با ارزش و گران بهای قابل ذکر ، در مقابل دو امپراطوری فارس و روم آن زمان محلی از اعراب نداشت و حتی می توانی بگویی که دنباله رو و پیرو آن ها بود…….

قرآن آمد تا این مردم را  تغییر دهد و امتی از آنان  بسازد که کیان و شخصیتش را از نو رنگ و بویی تازه دهد ، و همت های فرزندانش را به آسمان اوج داده و به خدا مرتبط گرداند ، به واسطه دیت و ایمانی که مورد پسند خداوند است احساس عزت و احترام را در او پدید آورد .أصحاب با این خصوصیات ممتاز در میان تمام امم از اول تا آخر دنیا گل سر سبد تاریخ و نمونه ی اخلاق و وفاداری بشریت هستند.

نتیجه :

اصحاب تربیت یافتگان مدرسه وحی و قرآن و قبول شدگان مکتب رسول الله صلی الله علیه وسلم بودند که به طور مستقیم از منبع زلال رسالت و نبوت علم و اخلاق می آموختند و توانستند در پرتو ایمان و تأسی به پیشوای خود بلندترین نقطه ی حیات دینی و دنیوی نایل آیند و با در نظر گرفتن ضوابط و معیارهای انسانی ، اوضاع جهان را دگرگون سازند و روح حیات و حرکت مادی و معنوی را در جوامع بشری زنده کنند و عدالت و آزادی را به ارمغان آورند …

امروز بیشتر از هر زمان دیگری در هر زمینه ای ما به الگوهای درست نیازمندیم که هم معرفی کنیم و هم به طور جد از آن ها پیروی کنیم و چه الگویی بهتر و شایسته تر از کسانی است  که خداوند متعال در قرآن از آن ها تعریف می کند و از آن ها خشنود و راضی است….

تهیه و تدوین  : عبدالله علی پور

منابع و مراجع ؛  تفسیر نور ، کشاف ، العود الی القرآن لماذا و کیف ، معالم فی الطریق، اخلاق أهل القرآن ، دراسات قرآنیه ،  صحیح بخاری و مسلم ، حیات صحابه ، قرآن راز بیداری ما،این است قرآن ، آثار سید قب رحمه الله ، نگرشی نودر فهم قرآن

نمایش بیشتر

عبدالله علی پور

@نویسنده و مترجم @ آذزبایجان غربی - نقده @ شغل : دعوتگر دینی و فعال اجتماعی - مدیر کانال تلگرامی @sozimihrab

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا