ههرِهشه لهزهکات نهدهران
نووسینى / پڕۆفیسۆر عەلى قەرەداغى
لهبارهى ههرِهشه لهزهکات نهدهران ئهم فهرموودانه باس دهکهین کهلهدواوه دێن:-
(عن ابی هریره – رضی الله عنه- قال: قال النبی`j1 : مامن صاحب ذهب ولا فضه لایؤدی منها حقها الا اذا کان یوم القیامه صفت له صفائیح من نار فاحمی علیها فی نار جهنم، فیکوى بها جنبه وجبینه وظهره، کلما بردت اعیدت له فی یوم کان مقداره خمسین الف سنه حتى یقضى بین العباد، فیرى سبیله اما الى الجنه واما الى النار. قیل یارسول الله: فالابل؟ قال ولا صاحب ابل لایؤدی منها حقها – ومن حقها حلبها یوم وردها – الا اذا کان یوم القیامه بطح لها بقاع قرقر، أوفر ماکانت لایفقد منها فصیلا واحدا تطؤه بأخفافیها، وتعضه بأفواها، کلما مر علیه اولاها رد علیه اخراها، وفی یوم کان مقداره خمسین الف سنه حتى یقضی بین العباد، فیرى سبیله اما الى الجنه واما الى النار، قیل یارسول الله، فالبقروالغنم؟ قال: ولاصاحب بقر ولا غنم لایؤدی منها حقها الا اذا کان یوم القیامه بطح لها بقاع قرقر أوفر ماکانت لایفقد منها شیئا لیس منها عقصاء ولاجلحاء ولا غضباء، تنطحه بقرونها وتطؤه باضلافیها کلما مر علیه أولاها رد علیه اخراها، فی یوم کان مقداره خمسین الف السنه، حتى یقضى بین العباد فیرى سبیله اما الى الجنه واما الى النار، قیل: یارسول الله، فالخیل؟ قال: الخیل ثلاثه: هی لرجل وزر، وهی لرجل ستر، وهی لرجل اجر، فأما التى هی له وزر. فرجل ربطاها ریاء وفخرا ونواء لاهل الاسلام، فهی له وزر، اما التی له ستر، فرجل ربطها فی سبیل الله، لم ینس حق الله فی ضهورها ولا رقابها، فهی له ستر، وأما التی هی له أجر، فرجل ربطها فی سبیل الله لاهل الاسلام فی مرج أو روضه، فما أکلت من ذلک المرج أو الروضه من شیء الا کتب له عدد ما اکلت حسنات، وکتب له عدد أرواثها وأبوالها حسنات، ولا تقطع طولها فاستنت شرف أو شرفین الا کتب له عدد أثارها وأرواثها حسنات ولا مربها صاحبها على نهر فشربت منه، ولایرید أن یسقیها، الا کتب الله له عدد ماشربت حسنات قیل یارسول الله، فالحمر؟ قال: ماأنزل على فی الحمر الا هذه الایه الفاذه الجامعه: {فَمَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّهٍ خَیْراً یَرَهُ، وَمَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّهٍ شَرّاً یَرَهُ }الزلزله۷-۸٫ رواه البخاری ومسلم، واللفظ له، والنسائی مختصرا).
واته: ئهبوهورهیره وتى: پێغهمبهر( دروودی خوای لهسهر بێت ) ئهفهرموێت، ههرکهسێک خاوهنى زێرِو زیوى پله زهکات بێ و زهکاتهکهى نهدا، رۆژى زیندوو بونهوه لهدۆزهخدا زێرِوزیوهکهى لهسهر پارچهى ئاگر سور دهکرێتهوهو تهنیشت و تهوێڵ و پشتى پێ داخ دهکرێت، ههرکهساردیش بوهوه ههمیسان بۆى سور دهکرێتهوه، ئیتر بهو شێوهیه دهمێنێتهوه لهرۆژێکدا کهماوهکهى پهنجا ههزار ساڵه، ههتا کۆتایى دادگاى کردنى نێوان بهندهکانى خوا، ئینجا یان بهرهو بهههشت یان بهرهو دۆزهخ ئهکهوێته رێ. عهرزى پێغهمبهرى خوا ( دروودی خوای لهسهر بێت ) کرا، ئهى لهبارهى وشترهوه چى دهفهرموى؟ فهرموى: ههرکهسێکى خاوهن وشتر مافى ههژارانى لێ نهدا، تهنانهت لهو شیرهش کهلهرۆژى ئاوهدانیدا لێى ئهدۆشێ، ئهوه لهرۆژى قیامهتا لهدهشتێکى رووتهن و سافدا ئهو خاوهنهى بهلهپهو روودا ئهخرێت وشترهکانى بێ کهم و کورتى تهنانهت بهچکهیهکیشیان لێ کهم نابێت و ههموو لهوپهرِى بههێزى و قهڵهویدا بهسهریا دهرِۆن و بهسمهکانیان پانى دهکهنهوهو بهدهمیش گازى لێ دهگرن، ههموو بهسهریدا دهرِۆن و بهسهریدا دهگهرِێنهوهو پانى دهکهنهوه لهرۆژێکا کهماوهکهى پهنجا ههزار ساڵه، ههتا لهنێوان بهندهکانا دادگایى تهواو دهبێ، ئهوسا یان بهرهو بهههشت یان بهرهو دۆزهخ دهیخهنه رێ. وترا: ئهى پێغهمبهرى خوا ( دروودی خوای لهسهر بێت ) ئهى لهبارهى رهشه ولاَخ و مهرِوبزنهوه چى؟ فهرمووى: ئهو کهسهى خاوهنى ئاژهڵ (مهرِو بزن و رهشه ولاَخ) بێت و مافى ههژارانى لێ نهدا، لهرۆژى قیامهتدا لهدهشتێکى رووتهندا لهسهردهم دهخرێت و ههموو ئاژهڵهکان بێ یهک دانه کهم، ههموو لهجۆشى قوهت و هێزو قهڵهویداو نهشاخ چهمیوێک (عقباء) و نهکۆڵێک و (جلحاء) نهشاخ شکاوێکیان(عضباء) تیا نابێت ههموو بهردهوام بهسهریدا دهچن و دهگهرِێنهوهو پانى دهکهنهوهو شۆقى لێ ئهدهن بهدرێژاى رۆژێک کهماوهکهى پهنجا ههزار ساڵ دهبێت، ههتا لهنێوان بهندهکانا بهتهواوى دادگهرى دهکرێت، ئهوسا یان بۆ بهههشت یان بۆ دۆزهخ دهکهوێته رێ. وترا ئهى پێغهمبهرى خوا ئهى لهبارهى رهوهى ولاَخى بهرزهوه چى؟ فهرمووى: بهرزه ولاَخ سێ جۆره، ههیانه دهبێته مایهیى تاوان و خراپه بۆ خاوهنهکهى، یان داپۆشهرى خراپهو گوناهیهتى، یان بۆى دهبێته هۆى پاداشتى چاکه، واته: ئهگهر کابرا ولاَخه بهرزهکهى بۆ رووپامایى و خۆنواندن و شانازى پێکردن و دوژمنایهتى (نواء) پێکردنى مسوڵمانان راگرتبێ، ئهوه بارى گوناهه بۆ خاوهنهکهى، ئهگهر خاوهنهکهى بۆ رێى خوا راى گرتبێ و مافى خوا لهپشت و گهردنیا لهبیر خۆى نهباتهوهو لهبهر رهزاى خوا یارمهتى خهڵکى پێ بدات، ئهوه بۆى دهبێته پۆشینى گوناه و خراپهکانى، وهئهو کهسهى بهرزه رابگرێت لهپێناوى ئیسلام و تێکۆشان لهرێى خواداو بهخێوى بکات لهمێرگ یان باخ و بێستانێکدا، ئهوه بهقهد ئهوهندهى لهو مێرگه یان لهو باخه بخوات چاکه بۆ خاوهنهکهى دهنوسرێت، تهنانهت بهقهد میزو تهرسهکهشى چاکهى بۆ دهنوسرێت، وهههرکات مهرِبهندهکهى، یان پهتى بهستنهوهکهى، یان رهشمهکهى (گول) پچرِاندو خێرا ماوهى میلێک یان دوومیل دوورکهوتهوهو بهغاردان یارى کرد، ئهوه بهقهد شوێن پێکان، تهرسهکان، چاکه بۆ خاوهنهکهى دهنوسرێت، وهههرکات خاوهنهکهى رۆیشت و بردى بهسهر رووبارێکداو ولاَخهکهى ئاوى لێ خواردهوه، بابهنیازى ئاودانیشى نهرِۆیشتبێ، ئهوه ههرچهندێ ئاو بخواتهوه ئهوهنده چاکه بۆ خواوهنهکهى دهنوسرێ. وترا ئهى لهبارهى گوێ درێژهوه چى دهفهرموى؟ پێغهمبهرى خوا ( دروودی خوای لهسهر بێت ) فهرمووى: من لهبارهى زهکاتى گوێ درێژهوه هیچ نیگایهکم بۆ نههاتووه، ئهم ئایهته پرِ ماناو گشتگیره نهبێت {فَمَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّهٍ خَیْراً یَرَهُ، وَمَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّهٍ شَرّاً یَرَهُ }الزلزله۷-۸٫ واته: ههرکهسێ بهقهد گهردیلهیهک کردهوهى چاکه بکات پاداشتى خۆى ئهبینێتهوه، وهههر کهسێک بهقهد گهردیلهیهک خراپه بکات سزاکهى دهبینێتهوه. ئهم فهرموودهیه بوخارى و موسلیم گێرِاویانهتهوه. ئهمه بێژهى موسلیمه نهسائیش بهکورتى گێرِاویهتیهوه.
عن علی رضی الله عنه قال: قال رسول الله `j1 : ان الله فرض على أغنیاء المسلمین فی اموالهم بقدر الذی یسع فقرائهم ولن یجهد الفقراء اذا جاعوا وعروا الا بما یصنع اغنیانهم، الا وان الله یحاسبهم حسابا شدیدا ویعذبهم عذابء الیما (رواه البطرانى فی الاوسط والصغیر، وقال: تفرد به ثابت بن محمد الزاهید، قال الحافظ المنذری: وثابت ثقه صدوق، روى عنه البخاری وغیره، وبقیه رواته لابأس بهم وروى موقوفا على علی رضی الله عنه وهو أشبه.)
واته: عهلى (رهزاى خواى لێ بێت) وتى پێغهمبهرى خوا ( دروودی خوای لهسهر بێت ) دهفهرموێت: خواى گهوره لهسهر مسوڵمانه خاوهن ماڵ و سامانهکانى پێویست کردووه ئهوهندهى کهبهشى ژیانى ههژارهکانیان بکات، وهکهههژاره مسوڵمانهکان بێ هێزوو ماندوو ئهبن کاتى برسێتى و رووتهڵیان ههربههۆى کردهوهى خراپ و رژدى دهوڵهمهندهکانهوهیه ، دهبا دهوڵهمهنده چروکهکان باش بزانن کهخواى گهوره رۆژى قیامهت بهتوندى پرسیاریان لێ دهکات و سزاى زۆر سهخت و بهئازاریان ئهدات. ئهم فهرمودهیه طبهرانى لهههردووکتێبى (الاوسط) و(الصغیر)ى دا گێرِاویهتیهوهو دهفهرموێت (تهنها سابتى کورِى محمد الزاهد) گێرِاویهتیهوه. (حافظ المنذری) دهڵێ: پابت پیاوێکى راستو متمانه پێکراوهو بوخارى و خهڵکى تریش فهرموودهیان لێ گێرِاوهتهوه، گێرِهرهوهکانى تریش رهخنه لێ گیراو نین، ئهم فهرمودهیه به (مهوقوفى) لهحهزرهتى عهلیهوه گێرِدراوهتهوه، واش نزیکتره لهقهبول.
وعن عبدالله بن مسعود رضی الله عنه قال: أمرنا باقام الصلاه وایتاء الزکاه، ومن لم یزک فلا صلاه له. رواه الطبرانی فی الکبیر موقوف هکذا بأسانید احدهما صحیح والاصبهانی وکذالک قال الهیثمی فی مجمع الزوائد (۳/۶۲) ۳
واته: عهبدولاَى کورِى مهسعود (رهزاى خواى لێ بێت) وتى: فهرمانمان پێکراوه کهبهجوانى نوێژ بکهین و زهکات بدهین وهئهوکهسهى زهکات نهدا نوێژهکهشى بێ سوده. (ئهم فهرمودهیه ) طهبهرانى لهکتێبى (الکبیر) دا ئاوا بهمهوقوفى بهچهند رشته گێرِاویهتیهوه، وهیهکێکیان (صحیح) ه راستهو، وهئهصبههانیش گێرِاویهتیهوه.
وعن ابی هریره رضی الله عنه عن النبی قال: من اتاه الله مالا فلم یؤد زکاته، مثل له یوم القیامه شجاعا أقرع له زبیبتان یطوفه یوم القیامه ثم یاخذ بلهزمتیه، یعنی شدقیه، ثم یقول: أنا مالک أنا کنزک. ثم تلا هذه الایه {وَلاَ یَحْسَبَنَّ الَّذِینَ یَبْخَلُونَ بِمَا آتَاهُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ هُوَ خَیْراً لَّهُمْ بَلْ هُوَ شَرٌّ لَّهُمْ سَیُطَوَّقُونَ مَا بَخِلُواْ بِهِ یَوْمَ الْقِیَامَهِ وَلِلّهِ مِیرَاثُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَاللّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ }آل عمران۱۸۰)
واته: لهئهبوو هورهیرهوه رهزاى خواى لێ بێت پێغهمبهر ( دروودی خوای لهسهر بێت ) دهفهرموێت: ئهوکهسهى خوا ماڵى بداتێ و زهکاتهکهى نهدا، رۆژى قیامهت ماڵهکهى دهبێته نێره مارێکى کهچهڵى تهمهن درێژى زۆر پیس و دهم پرِ لهژار، کهدوو خاڵى رهش بهسهر چاوهکانیهوهیهو لهکابرا دهئاڵێ و ئینجا ههردوو لغاوهى دهگرێ و دهى گهزێ و پێى دهڵێ: من ماڵهکهتم، من گهنجینهو خهزنهکهتم، پاشان پێغهمبهر ( دروودی خوای لهسهر بێت ) ، ئهم ئایهتهى خوێندهوه {وَلاَ یَحْسَبَنَّ الَّذِینَ یَبْخَلُونَ بِمَا آتَاهُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ هُوَ خَیْراً لَّهُمْ بَلْ هُوَ شَرٌّ لَّهُمْ سَیُطَوَّقُونَ مَا بَخِلُواْ بِهِ یَوْمَ الْقِیَامَهِ وَلِلّهِ مِیرَاثُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَاللّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ }آل عمران۱۸۰)
واته: خاوهن ماڵ و چروک و رژدهکان واگومان نهبهن که …..هتد. ئهم فهرمودهیه بوخارى موسلیم و نهسانى گێرِاویانهتهوه.
وعن بریده رضی الله عنه قال: قال رسول الله صلی الله علیه وسل: (مامنع قوم الزکاه الا ابتلاهم الله بالسنین) رواه الطبرانی. فی الاوسط ورواته ثقات والحاکم والبیهقی فی حدیث الا انهما قالا: ولا منع قوم الزکاه الا حبس الله عنهم القطر. وقال الحاکم: صحیح على شرط مسلم۴
واته: بورهیدا رهزاى خواى لێ بێت وتى: پێغهمبهر ( دروودی خوای لهسهر بێت ) دهفهرموێت: ههر کۆمهڵێک زهکات نهدهن، بێ گومان خواى گهوره توشى رهشه ساڵ و قات و قرِیان دهکات، ئهم فهرمودهیه طهبهرانى لهکتێبى (الاوسط) ى گێرِاویهتیهوه ئهوانهى گێرِاویانهتهوه برِوا پێکراون، وهحاکم بهههیقیش لهفهرمودهیهکدا گێرِاویانهتهوه، بهلاَم بهم شێوهیه:(ولا منع قوم الزکاه الا حبس الله عنهم القطر) واته: ههرکۆمهڵێک زهکات نهدهن خواى گهوره بارانیان لێ ئهگرێتهوهو، تووشى قات و قرِیان دهکات. حاکم دهفهرموێت: ئهم فهرمودهیه راسته، بهپێى مهرجى مسلم.
ورواه ابن ماجه۵ والبراز والبیهقى من حدیث ابن العمر۶ ، ولفظ البیهقی ان رسول الله `j1 قال : یامعشر المهاجرین، حصال خمس ان أبتلیتم بهن ونزلن بکم اعوذ باالله ان تدرکوهن: لم تظهر الفاحشه فی قوم قط حتى یعلنوا کبها الا فشا فیهم الاوجاع التی لم تکن فی اسلافهم ، ولم ینقصوا المیکال والمیزان الا أخذوا بالسنین وشده المؤنه: وجور السلطان ولم یمنعوا زکاه اموالهم الا منعوا القطر من السماء، ولولا البهائم لم یمطروا ولا نقضوا عهد الله وعهد رسول الا سلط علیهم عدوا من غیرهم فیأخذ بعض مافی أیدیهم مالم تحکم أئمتهم بکتاب الله الا جعل بأسهم بینهم۷
واته: ئیبن ماجهو بهررازو بهیههقى لهفهرمودهیهکدا کهلهئیبن عومهرهوه، وهبێژهکهى بهیههقیش بهم شێوهیه دهڵێ که: پێغهمبهر ( دروودی خوای لهسهر بێت )، دهفهرموێت: ئهى کۆمهڵى کۆچ کهران بێدار بن، پێنچ رهوشتى گهلێ بهدو خراپ ههن، پهنا بهخواى گهوره ئهگرم که ئێوه بیانگرنه خۆ، ئهگهر لهکاتى ژیانى ئێوهدا روویانداو ئێقهیان پێ گرتن، قهت نهبوه کهلههیچ گهل و کۆمهڵێکدا داوێن پیسى دهرکهوێت، بهرِادهیهک کهخۆیان ئاشکراى بکهن و رِاى بگهیهنن بێ گومان جۆره دهردو ئازارێکیان تووش هاتوه کهلهپێشینهکاندا رووى نهداوه، کهلهپێوان و کێشاندا دزیان کردبێت، ئهوا توشى سالاَنى سهخت و گرانى و زۆرو ستهمى کاربهدهست بوون، وهکهلهدهرکردنى زهکاتى سامانهکهیان نکۆڵیان کردبێ و نهیاندابێ ئهوا تووشى قات و قرِى و وشکه ساڵى بون، ئهگهر ئاژهڵى بێ زمان نهبوایه بارانیان بۆ نهدهبارى، وهکاتێ بهڵێن و پهیمانى خواو پێغهمبهرى خوایان شکاندبێ ئهوسا دوژمنێکى بیانى بهسهریاندا زاڵ بوهو ئهو شتهکهمهى کهلهدهستیانا بووبێ ئهویش لێى زهوت کردوون، وهههرکات پێشهواکانیان بهرنامهى خواى گهورهیان پێ کارو پیاده نهکردبێ ئهوا تووشى خۆخۆرىء براکوژى ناوخۆى بوون.
وعن الاحنف بن قیس رضی الله عنه قال:جلست الى ملا من قریش، فجاء رجل خشن الشعر والثیاب والهیئه حتى قام علیهم فسلم، ثم قال: بشر الکانزین برضف یحمی علیه فی نار جهنم، ثم یوضع على حلمه ثدی احدهم حتى یخرج من نفض کتفه، ویوضع على نفض کتیفیه حتى یخرد من حمله الثدیه، فیتزلزل، ثم ولى فجلس الى ساریه، وتبعته وجلست الیه، وانا لاأدری من هو، فقلت له: لا ارى القوم الا قد کرهوا الذی قلت، قال: انهم لایعقلون شیئا، قال: خلیلی، قلت من خلیلک؟ قال: النبی `j1 قال یا ابا ذر: أتبصر أحدا؟ قال: فنظرت الى الشمس مابقی من النهار. وانا أرى أن رسول الله `j1یرسلنی فی حاجه له قلت: نعم، قل: ما أحب أن لی مثل أحد ذهبا أنفقه کله الا ثلاث دنانیر. وان هؤلاء لایعقلون، انما یجمعون الدنیا. لا والله أسألهم دنیا، ولا أستفتیهم عن دین حتى ألقی الله عزوجل. رواه بخاری ومسلم.
واته: لهئهحنهفى کورِى قهیسهوه(رهزاى خواى لێ بێت) ئهگێرِنهوه کهوتى: جارێکیان لهگهڵ کۆمهڵێک لهگهڵ پیاو ماقولاَنى قورِهیش دانیشتبووم، پیاوێکى موو گرژى دیمهن و بهرگ زبر هات و بهدیاریانهوه وهستاو سهلامى کردو ئینجا وتى: موژده لهخاوهن غهزنهو دهوڵهمهندهکان(ئهوانهى کهمافى شهرعى زهکات نادهن) بهبهردێ (نصف) کهلهئاگرى دۆزهخ گهرم ئهکرێت و سور ئهبێتهوه، ئینجا ئهخرێته سهر گۆى مههکى ههریهکێکیان واى ئهسوتێنێ ههتا لهقرتێنهى.
نووسینى / پڕۆفیسۆر عەلى قەرەداغى