چتری برای بی اخلاقی اطلاعاتی

در چنین فضای آشفته ای و با وجود چنین ریزش اطلاعاتی از بالا و پایین و راست و چپ باید چتری بر افراشت و داده ها را برای اذهان پالایش نمود.
مغز آدمی بسان معده که از طریق یک رژیم غذایی مناسب می توان برایش سلامتی به ارمغان آورد و از این طریق سلامت جسم را نیز بیمه کرد نیازمند نوعی رژیم صحیح اطلاعاتی است تا در سایه ی آن از حالت انفعالی به فعال و از فعال به خلاق در برخورد با داده ها تبدیل شود. فرد در سایه ی سواد رسانه ای باید یاد بگیرد که محصول نهایی یک رسانه حقیقت محض نیست که با خوش بینی همه ی اطلاعات آن را پذیرفت و در برابر آن حالت خضوع و تواضع به خویشتن گرفت.
محصول یک رسانه ممکن است بخشی از حقایق جهان، شکل تحریف شده ی آن و یا بازتابی از یک جهان ناموفق باشد که در خدمت تثبیت یک جریان، گروه و یا طبقه ی خاصی است که الزاما عدالت جو، رهایی بخش و آزادی خواه نیستند.
در عصر حاضر همچنان چه یک رژیم غذایی مناسب نوع مواد غذایی مفید برای سلامتی جسمی آدمی و مقدار و اندازه مواد مغذی لازم برای رشد و سلامتی فردی، را تجویز می کند و مواد غذایی مضر برای فرد را تعیین می نماید یک رژیم‌اطلاعاتی مناسب در سایه ی سواد رسانه ای اطلاعات مفیدی را برای ذهن آدمی مهیا می کند تا فرد با جسم و روحی سالم در خانواده و اجتماع به ایفای نقش بپردازد. به همین دلیل فاقدان سواد رسانه ای طعمه های اصلی فضای رسانه ای بوده و اولین قربانیان اهداف پنهان مجریان رسانه ها در راستای پیشبرد این اهداف ناپیدا هستند.
بنابراین سواد رسانه ای media liateracy را مجموعه ای از مهارت های قابل یادگیری تعریف کرده اند که به توانایی دسترسی، تجزیه و تحلیل و ایجاد انواع پیام‌های رسانه جهت درک بهتر پیام ها اشاره دارد که از طریق فرایند استدلال، تحلیل، ارتباط بر پایه تفاهم باعث ارتقای خود رهبری فردی می شود و از این طریق فرد نه تنها اسیر محصولات فراوان رسانه ای نمی شود بلکه به قضاوت های صحیح تری از محیط پیرامون خویش دست می یابد، و نسبت به اطلاعات غلط، تعصبات و دروغ پردازی های رسانه ای اشراف پیدا می کند تا از حالت انفعال و مصرفی صرف خارج گشته و به معادله ی فعالانه ای وارد شود و از این طریق از سفره ی رسانه به صورت کاملا هوشمندانه بهره بگیرد.
این سیلاب اطلاعاتی که از سوی رسانه ها ایجاد شده و احاد جامعه را با خویشتن همراه و هم نوا نموده است برای کسانی که دارای تکیه گاهی هستند تا بدان بیاویزند و از این سیلابی که درصدد است اذهان را غرق خویش نماید به سان شناگر ماهری است که اسیر امواج نمی شود و می تواند خویشتن را به سرمنزل مقصود و ساحل نجات برساند.
آموزه های دینی و گزاره های قرآن و سنت در ارتقای سطح سواد رسانه ای افراد می تواند نقش چشمگیری ایفا نماید. بایستی اذعان کرد که متون دینی نه تنها مخالف دریافت اطلاعات و داده های مختلف نیست بلکه از آن استقبال می کند و مرز بین خردمندی و هدایت یافتگی و بی خردی و ضلالت را در دریافت داده های مختلف و تبعیت از بهترین ها انها می داند؛
الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ ۚ أُولَٰئِکَ الَّذِینَ هَدَاهُمُ اللَّهُ ۖ وَأُولَٰئِکَ هُمْ أُولُو الْأَلْبَابِ
آن کسانی که به همه‌ی سخنان گوش فرا می‌دهند و از نیکوترین و زیباترین آنها پیروی می‌کنند. آنان کسانیند که خدا هدایتشان بخشیده است، و ایشان واقعاً خردمندند. سوره زمر آیه ۱۸
تک منیعی و ارتزاق از رسانه های خاص با اهداف خاص افراد را به گونه ای متعصب و دگم پرورش می دهد که یگانه راه کسب حقیقت را در انحصار همان رسانه ها دانسته و استراتژی و رفتار خویش را بر همان حقیقت کذایی طرح ریزی می کند در حالی که مبنای خردمندی و هدایت یافتگی از نگاه خداوند بر تکثر و تنوع اطلاعات بنا شده است هرچند همه اطلاعات و داده ها هم برای اذهان ادمی مفید و کارساز نیستند؛
أَلَمْ تَرَ کَیْفَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا کَلِمَهً طَیِّبَهً کَشَجَرَهٍ طَیِّبَهٍ أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَفَرْعُهَا فِی السَّمَاءِ
بنگر که خدا چگونه مثل می‌زند: سخن خوب به درخت خوبی می‌ماند که تنه‌ی آن (در زمین) استوار و شاخه‌هایش در فضا (پراکنده) باشد. سوره ابراهیم آیه ۲۴
تُؤْتِی أُکُلَهَا کُلَّ حِینٍ بِإِذْنِ رَبِّهَا ۗ وَیَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَذَکَّرُونَ
بنا به اراده و خواست خدا هر زمانی میوه‌ی خود را بدهد (و دائماً به بارنشسته و سرسبز و خرّم باشد). خداوند برای مردم مثلها می‌زند تا متذکّر گردند (و پند گیرند). سوره ابراهیم آیه ۲۵
وَمَثَلُ کَلِمَهٍ خَبِیثَهٍ کَشَجَرَهٍ خَبِیثَهٍ اجْتُثَّتْ مِن فَوْقِ الْأَرْضِ مَا لَهَا مِن قَرَارٍ
و سخن بد به درخت بدی می‌ماند که از سطح زمین کنده شده باشد (و در برابر وزش طوفانها هر روز به گوشه‌ای پرتاب گردد و ثبات و) قراری نداشته باشد. سوره ابراهیم آیه ۲۶

نکته مهم دیگر در سواد رسانه ای عدم اعتماد به همه داده ها و اطلاعات و با دیده تردید نگریستن بدان ها و عدم خوش باوری محض است. وقتی که قرآن مسلمانان را دعوت به تحقیق در مورد یک خبر می کند به طور حتم تحقیق و بررسی، درنگ‌نمودن و شتاب نکردن در تصمیم گیری و مطالعه و نگرش در اطلاعات فراوان فضای مجازی بایستی سرلوحه ی زندگی یک مسلمان قرار گیرد؛
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِن جَاءَکُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَیَّنُوا أَن تُصِیبُوا قَوْمًا بِجَهَالَهٍ فَتُصْبِحُوا عَلَىٰ مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِینَ
ای کسانی که ایمان آورده‌اید! اگر شخص فاسقی خبری را به شما رسانید درباره‌ی آن تحقیق کنید، مبادا به گروهی – بدون آگاهی (از حال و احوالشان و شناخت راستین ایشان -)آسیب برسانید، و از کرده‌ی خود پشیمان شوید. سوره حجرات آیه ۶
متاسفانه در قضایا و رویدادهای مختلف افراد و گروه های بی شماری در سایه ی اطلاعات غلط رسانه ای و جعل و تحریف از سوی افرادی کاملا مجهول الهویه هتک حرمت می شوند و به شخصیت حقیقی و حقوقی ایشان لطمات جبران ناپذیری وارد می شود. به عنوان مثال جماعت اخوان المسلمین و دعوت و اصلاح به صورت کاملا ناجوانمردانه در سایه ی همین اطلاعات رسانه ای مورد همه نوع اتهام واقع شده و آحاد جامعه از عوام و خواص اسیر جو سازی رسانه ای و اطلاعات غلطی می شوند که آگاهانه و نااگاهانه از سوی عده ای خاص پخش می شود. متاسفانه در این بین کسانی بیشترین نقش را در هتک حرمت ها دارند که داعیه دار تبعیت از قران و سنت هستند در حالی که خداوند در این آیه به روشنی همه ی مومنان را به تحقیق و تفحص در مورد یک خبر که ممکن است از سوی یک فاسق پخش شود دعوت می نماید، برخورد با اخبار و هجمه ی تبلیغی رسانه های مختلف دیداری، شنیداری و نوشتاری که در بسیاری مواقع نه گردانندگان و مجریان آن و نه اهداف و مقاصدشان معلوم است حساسیت صد چندان را از سوی مومنان می طلبد تا مبادا آبروی ریخته نشود و آسیبی متوجه افراد و یا گروه هایی نگردد.
پیامبر ص می فرمایند؛
” کَفَى بِالْمَرْءِ کَذِبًا أَنْ یُحَدِّثَ بِکُلِّ مَا سَمِعَ: برای دروغگو بودن [یا شدن] یک انسان همین اندازه کافیست که در مورد هرآنچه می‌شنود سخن بگوید.” [ صحیح مسلم، حدیث شماره ۵ ]
راه مهم دیگر در ارزیابی محصولات رسانه ها میزان نزدیکی و قرابت این محصولات با عدالت و در نظر گرفتن آن است. عدالتی که اساس دعوت پیامبران ع بر آن استوار بوده و همه ی انبیا مردم را به سوی آن فراخوانده اند.
لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَیِّنَاتِ وَأَنزَلْنَا مَعَهُمُ الْکِتَابَ وَالْمِیزَانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ
ما پیغمبران خود را همراه با دلائل متقن و معجزات روشن (به میان مردم) روانه کرده‌ایم، و با آنان کتابهای (آسمانی و قوانین) و موازین (شناسائی حق و عدالت) نازل نموده‌ایم تا مردمان (برابر آن در میان خود) دادگرانه رفتار کنند.
سوره حدید آیه ۲۵
چنین عدالتی از سوی رسانه های مختلف بایستی چنان فراگیر باشد که چتر حمایتی آن دشمنان را نیز در بر بگیرد؛
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُونُوا قَوَّامِینَ لِلَّهِ شُهَدَاءَ بِالْقِسْطِ ۖ وَلَا یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَىٰ أَلَّا تَعْدِلُوا ۚ اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَىٰ ۖ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۚ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ
ای مؤمنان! بر ادای واجبات خدا مواظبت داشته باشید و از روی دادگری گواهی دهید، و دشمنانگی قومی شما را بر آن ندارد که (با ایشان) دادگری نکنید. دادگری کنید که دادگری (به ویژه با دشمنان) به پرهیزگاری نزدیکتر (و کوتاه‌ترین راه به تقوا و بهترین وسیله برای دوری از خشم خدا) است. از خدا بترسید که خدا آگاه از هر آن چیزی است که انجام می‌دهید.سوره مائده آیه۸
هر اندازه داده ها و اطلاعات یک رسانه به عدالت نزدیک تر باشد به همان اندازه بایستی محصولات آن رسانه مورد اعتماد و اطمینان مخاطبان واقع گردد و زاویه پیدا کردن محصولات آن رسانه با عدالت باعث تشکیک در رسانه و مجریان و دستندرکاران آن خواهد گشت.

یوسف سلیمان زاده – سقز