دعوت اسلامی

آداب گفتار در آیینه قرآن و حدیث و کلام بزرگان

یکی از ارکان ایمان، اقرار زبانی بە وجود خدا و پیامبرش است کە شهادتین نام دارد. این مهم بیانگر التزام زبان بە تسلیم شدن است در برابر خالق. پس زبان به عنوان یکی از اندام‌های حسی، وظیفه سترگ و ملموسی در پیکر یک انسان دارد.

اما هدف از بحث ما در این مقاله، ادب گفتاریست که خداوند عزوجل از بندگان خود فراخوانده. ادبیات قرآنی بارزترین وجه شاخص و معرف این کلام بی نظیر است که الزاماً مؤمنان نیز باید توجه ویژه ای به این پیام رسا داشته باشند. رسوخ بودن و متانت کلام الله یکی از عوامل انقلاب در درون در خردمندان بوده است، لذا این مقوله متوجه کلام انبیا و صالحان بوده است و نهایتاً به بندگان عادی نیز سرایت نمود است.

ماهیت قرآن در گفتار مبحثی علمی تر می طلبد، اما سفارشات شیوای آن برای همگان تفهیم و قابل استفاده است.

معیارهای ادب گفتار عبارتند از:

1- عقلانیت و اندیشه و خردورزی

خداوند در سوره نحل آیه (125) چنین می‌فرماید:

«ادْعُ إِلِى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُم بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ»
یعنی: با حكمت و اندرز نيكو به راه پروردگارت دعوت كن و با آنان به [شيوه‏ اى] كه نيكوتر است مجادله نما. با حكمت و اندرز نيكو به سوی راه پروردگارت دعوت نما و با آنها به طريقی كه نيكوتر است استدلال و مناظره کن.

تفکر، لازمه ی عقل سلیم و در بیانات اثر گذاری مثبتی دارد که لازمه و معرف انسان، کلام و زبان فرد است.

2- علم و آگاهی کافی

خداوند در سوره انعام آیه 152 می‌فرماید:
«وَإِذَا قُلْتُمْ فَاعْدِلُواْ وَلَوْ كَانَ ذَا قُرْبَى»یعنی: و هنگامی كه سخنی می گویید، عدالت را رعایت کنید.

بدون علم کافی و آگاهی وافی به موضوع مورد نظر، نمی‌توان رأی صحیح داد و قضاوت ناآگاهانه در هیچ دین و آیینی مورد پسند نیست و موجب مناقشه و منازعه می شود.

3- عمل

خداوند در آیه 2 سوره مبارکه صف خطاب به اهل ایمان می‌فرمایند:

«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ» یعنی: هان ای کسانی که ایمان آوردید! چرا چیزی می‌گویید که (آن را) انجام نمی‌دهید.

تشخیص میزان عملگرایی یک شخصیت در عملکرد خود شخص تاثیر دارد. هرگاه گوینده یک عمل کننده فعال و آگاه باشد، مقابلا یک داعی یا مشوق متعادل معنوی نیز خواهد بود.
از بیانات یا واکنش های غیرمنطقی چشم پوشی نمی‌کند، بلکه خویش را مستلزم دفاع از حقانیت می داند.
بهره وری عملی هنگامی به سرانجام مطلوبی می رسد که تأثیرات و بازتاب آن را مشاهده نموده و مقبول عام باشد.

5- حقگویی و استواری در کلام

گوینده تحت هیچ شرایطی از موضع خویش دست بر نخواهد داشت و در معارضه ناحق ایستادگی نشان داده و استوار قدم خواهد ماند. از بیانات یا واکنش های غیر منطنقی چشم پوشی نمی‌کند، بلکه خویش را مستلزم دفاع از حقانیت می داند.
هر چند مخاطب وی شخص یا شخصیتی اجتماعی دینی و غیره… باشد. او با نهایت رعایت ادب در گفتار از بیان حق هراسی ندارد.

6- رعایت ادب

مهمترین بخش از مورد نظر ما مصداق آیه (۱و۲) سوره حجرات است که الله در سفارش بە برخورد با رسول خود و همچنیان تمامی خوانندگان مسلمان و مؤمنان است که می‌فرماید:

۱- «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيِ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ»
یعنی: ای کسانی که ایمان آورده اید، بر خدا و پیامبر او پیشی مگیرید و از خدابترسید، زیرا خدا شنوا و داناست.

۲- «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَرْفَعُوا أَصْوَاتَكُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِيِّ وَلَا تَجْهَرُوا لَهُ بِالْقَوْلِ كَجَهْرِ بَعْضِكُمْ لِبَعْضٍ أَن تَحْبَطَ أَعْمَالُكُمْ وَأَنتُمْ لَا تَشْعُرُونَ»
یعنی: ای کسانی که ایمان آورده اید، صدای خود را از صدای پیامبر بلندتر مکنید و همچنان که با یکدیگر بلند سخن می گویید، با او به آواز بلند سخن مگویید، که اعمالتان تباه شود و آگاه نشوید.

وَقَضَىٰ رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا ۚ إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِندَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلَاهُمَا فَلَا تَقُل لَّهُمَا أُفٍّ وَلَا تَنْهَرْهُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوْلًا كَرِيمًا
یعنی: و پروردگار تو مقرر كرد كه جز او را مپرستيد و به پدر و مادر [خود] احسان كنيد اگر يكى از آن دو، يا هر دو در كنار تو به سالخوردگى رسيدند، به آنها [حتى] اوف مگو و به آنان پرخاش مكن و با آنها سخنى شايسته بگوى. (23 اسراء)

این تنها خطاب به پیامبر نیست، بلکه به تمام بزرگان و اساتید و علما و کسانی که پرچمدار هدفی بزرگ و راهی مقدس هستند و از دایره حقدوستی و اخلاص بیرون نرفته و پایبند دستورات الهی هستند، می‌شود.

همچنین بە پیامبر موسی(علیه سلام) می‌فرماید: «فَقُولَا لَهُ قَوْلًا لَّيِّنًا لَّعَلَّهُ يَتَذَكَّرُ‌ أَوْ يَخْشَىٰ»
یعنی: پس بر او (فرعون) سخنی نرم بگویید، شاید تذکر یابد یا بهراسد.

ترجمه ی خرم دل: سپس به نرمی با او (درباره‌ی ایمان) سخن بگوئید، شاید (غفلت خود و عظمت خدا را) یاد کند و (از عاقبت کفر و طغیان خویش و عذاب دوزخ) بهراسد. با نرمی سخن بە میان آور کە شاید در نهان وی اثر گذار باشد.

و در تأکید بە ادب و احترام بە والدین نیز زیباترین نمونە را فراروی ما ترسیم نمودە است: «اوف نگوید» یک کلام، اما به وسعت دریایی بی انتها واضح و آشکار است.
ادبیات قرآنی و حدیث بسیار غنی و پربار و کامل ترین راهنما و مدرس برای آنانکه دنبال کسب فیض هستند.

پیامبر عظیم الشأن در فرمایشات علمی و تربیتی که امروزه می توان در مباحث روان شناسی و تربیتی از آن بهره جست می فرمایند: با هر کس به میزان گیرایی یا فهم آن صحبت کن که می توان بارزترین مثال کودکان و پیرسالان باشند ؛ چه بسا روحیه لطیف آنان در این امر برای توجه سزاوارتر است.

همچنین ادب گفتار در برادر نامحرم که نشانگر شأن یک انسان است، مانند عمل و عکس العمل است که هرچقدر وقار و متانت در کلام و عفت رعایت شود، به همان میزان رتبه بندی شخصیتی در دیدگاه مخاطب به مراتب بیشتر است.
ظرافت در ادبیات قرآن بسیار در سطح بالا و وسیعی قرار دارد که حاوی مطالب تربیتی و عقیدتی است.

نویسنده: شیدا محمودی
منبع: قرآن مجید
سوزی میحراب

از طريق
شیدا محمودی
منبع
https://sozimihrab.org/
نمایش بیشتر

شیدا محمودی

@ استان آذربایجان غربی - اشنویه @@ نویسنده ، شاعر و مترجم @ فعال مدنی و اجتماعی

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

همچنین ببینید
بستن
دکمه بازگشت به بالا