آشنایی با زندگی و شخصیت مرحوم حاج ملا سید محمد واژی (بخش دوم)

آثار ماموستا ملا سید محمد واژی که بیشتر به صورت رساله می باشند عبارتند از: 

1-تعریف و توضیحی از ارکان ایمان و اسلام به زبان فارسی

2-زندگی نامه چهار امام اهل سنت، که متاسفانه، مفقود شده و در دسترس نیست.

3-رساله ای در باره نماز قضاء، زیارت قبور، ثواب قرائت فاتحه و قرآن برای میت که از نُه منبع؛ استفاده نموده است.

٤ـ مقاله علمی در باب خرافات اجتماعی (چاپ و ارائه در همایش علمی تحقیقی ادیان و مذاهب اسلامی سال ۱۳٨۰) منطقه آزاد چابهار

وفات حاج ماموستا ملا سید محمد واژی

مرحوم ماموستا سید محمد واژی، پس از عمری پر خیر و برکت و سرشار از دیانت، تدریس و تربیت دهها طلبه علوم دینی، سرانجام در یازدهم اسفندماه سال 1386 شمسی و در شهرستان پیرانشهر در سنّ ۹۴ سالگی دار فانی را وداع گفت و در (آرامگاه فەقێ شاڵی) روستای “سِنگان” نزدیک اشنویه؛ به خاک سپرده شد.

لازم به ذکر است که ایشان، پیشتر وصیت کرده‌ بودند، در صورت امکان، در یکی از آرامگاه های شیخ بُرهان و یا در قبرستان مشهور «فەقێ شاڵ» روستای سِنگان، واقع در 2 کیلومتری جنوب شهرستان اشنویه؛ وی را به ‌خاک بسپارند .

مرحوم پدرم بسیاری از اوقات؛ این دو بیت مولانا خالد نقشبندی را زمزمه می کردند؛ که بر سنگ مزارش حکّ گردیده است:

غریب و بی‌کسم بر من ببخشای  که کس مشکل‌گشا نَبوَد، تو بگشای

دری بگشای از خشنودی خویش  بر این سرگشته‌ي مهجور دل‌ریش.

 روحش شاد و راهش پر رهرو باد.

بیوگرافی مختصری از اساتید مرحوم ماموستا ملا سید محمد واژی :

 مرحوم ماموستا واژی، برای اساتیدی که در ذیل از آنها نام می‌بریم؛ احترام خاصی قائل بود و همواره برای آنان، دعای خیر می‌‌کرد:

1-علّامه ماموستا ملا سید حسن واژی، فرزند عالم و مجاهد سید عبدالله (کەوڵ زەرد)، ایشان در سال  1266 شمسی، که بیوگرافی مختصری از ایشان به شرح زیر است : وی در روستای «سویناس» منطقه گَورگِ» مهاباد، متولد شدهاست … تعدادی از اساتید؛ ایشان عبارت بودند از: 1- استاد ملا عبدالله برهانی(مدرس مطلق). 2- شیخ محمد شمس الدینی (برهانی). 3- و در پایان نزد «ملا سعید سِلَکَه»، به دریافت اجازه تدریس و افتاء، نائل آمدند.

 استاد ملا سید حسن، در روستاهای زیر؛ ادای وظیفه نموده:

 «ریک آباد»، «جلدیان»، «سیلوه»، پیرانشهر و «نالوس» و «سِنگان» اشنویە.

 برخی از آثار آن مرحوم؛ عبارتند از:

1- لبّ الکلام، در زمینە علم کلام. 2- الشمائل النبویه(ص) در سیره پیامبر(ص). 3- التجوید، در قواعد تجوید.

 ایشان بعد از 63 سال خدمت و ارشاد، در سال1329 شمسی وفات نموده و در گورستان «فەقێ شاڵی» روستای «سِنگان» اشنویه، به خاک سپرده شد. 

2-علّامه ماموستا ملا صالح مدرسی که بخشی از تاریخ زندگانی ایشان عبارت است :

 مشارالیه در «جوله میرگ» کردستان ترکیه، در خانواده ادیب، اصیل، بنام خانواده «خانی» به دنیا آمده است. ایشان از نوادگان شاعر کُرد «خانی» است، استاد، بعد از سال ها سعی و تلاش، در حجره ها و مساجد، از طرف آخرین استادش؛ یعنی: استاد «ملا محمد جلی زاده»، معروف به (مەلای گەوره) در شهر «کۆیە»ی عراق و در خدمت آن فرید الدهر، موفق به دریافت، گواهی افتاء و تدریس(اجازه نامه) شد. ایشان به مدت سی و چند سال، در دو روستای؛ جلدیان و پسوه، از توابع پیرانشهر به تدریس و تبلیغ دین مبین اسلام، پرداختند. پس از یک عمر زندگانی با عزت و خدمت، در سال 1344 شمی دار فانی را وداع گفت. ایشان صاحب فرزندان عالم و فرهیخته ای می باشند؛ از جمله: مترجم و محقق: «استاد ملا کمال مدرسی»، و «استاد ملا عبدالسلام مدرس». [منبع: تاریخ و فرهنگ پیرانشهر، ص 211 تحقیق و تالیف، کمال روحانی. با تلخیص. از راهنمایی های استاد کمال مدرسی نیز در این زمینه؛ بسیار متشکرم].

3- علّامه شیخ محمد شمس الدین برهان که شمه ای از سرگذشت آن شیخ عزیز را در سطور زیر مطالعه خواهید نمود.. ایشان، چهارمین فرزند حضرت شیخ شمس الدین برهانی است. در فاصله سال های 1300- 1303 هجری قمری متولد شده است. ایشان پس از اینکه به سنّ تحصیل رسیده ، قرائت قرآن را پیش قاریان مجرّب، در خانقاه فرا گرفت. سپس مقدمات صرف و نحو عربی را در همانجا، آموخت. برای تکمیل معلومات خود، به عادت طلاب، به دیگر نقاط، سفر کرد؛ از جمله: روستای «گۆڕەمەڕ»، در چهار کیلومتری شمال غربی «میرآباد» کنونی، کە حدود یک سال، نزد عالم ربانی، «ملا عبدالله گورعمری»، پدر دانشمند و فقیه مجاهد، «ملا خلیل گورعمری» به تحصیل ادامه داد. بعد از آن، بە روستای «انبار» بوکان رفت و نزد «ملا شفیع انباری»، به فراگیری دانش پرداخت. بعد ازآن، به مسجد قاضی در مهاباد، نزد علامه «ملا وسیم سردشتی»؛ به تحصیل ادامه داد و بعد از آن، مدتی در مسجد رستم بیگ مهاباد، نزد «ملا حسین سقزی»، بوده است. در پایان تحصیل، نزد (قاضی علی) به مسجد قاضی مهاباد می رود و در آنجا موفق به اخذ (اجازه نامه) می شود و بعد اخذ اجازه نامه؛ تا پایان عمر، در خانقاه شیخ برهان، به تدریس و تبلیغ مشغول بوده است. در سال 1347 شمسی، دار فانی را وداع گفت و در فاصله پنجاه متری آرامگاه شیخ برهان به خاک سپرده شد. [ منبع: زندگی نامه عارف ربانی حضرت شیخ شمس الدین برهانی، تالیف ابوبکر سپهرالدین، ص239]. [با تلخیص].   

4-ماموستا ملا احمد پورعثمان (اسکی بغدادی) که برای شناخت ایشان گوشه ای از زندگی آن بزرگوار را برایتان بیان می کنم.. ایشان در سال 1328 هجری قمری، دیده به جهان گشود. مشار الیه‌، از منطقه بوکان، به منطقه پیرانشهر می آید. برخی از اساتید وی؛ عبارتند از: 1- استاد ملا طه شامخی. 2- استاد ملا سید حسن واژی. 3- استاد ملا عبدالله ابن البرهانی. 4- و آخرین استاد وی، استاد ملا صالح مدرسی و در نزد ایشان مدرک افتاء و تدریس (اجازه نامه) را گرفته است. حدود چهل سال، در روستای؛«گردکسپیان» پیرانشهر، به تدریس و تبلیغ دین مقدس اسلام، پرداختە است. سرانجام، در سال 1360 شمسی، در همان روستا، دار فانی را وداع، و پیکر مبارکش – که قبلاً وصیت کرده بود – در گورستان روستای اندیزه و در جوار استاد ملا اسماعیل اندیزه(محصلی)؛ به خاک سپرده شدە. [منبع: تاریخ و فرهنگ پیرانشهر، ص 215 تحقیق و تالیف کمال روحانی. با تلخیص]. [جناب ماموستا ملا رحمان پور عثمان نیز؛ در این زمینه، مرا راهنمایی کردند که ایشان را سپاسگزارم].   

5- ماموستا ملا ابراهیم هدایت(هورامی) که بیوگرافی ایشان به طور فشرده به شرح زیر است : تولد 1276 شمسی، در روستای «رضاو» از توابع شهرستان مریوان متولد شده است. ایشان برای ادامه تحصیل به شهرستان اشنویه رفتە و در محضر استاد «قاضی خضری»، موفق به دریافت کسب اجازه شد و در روستاهای «کلیچ» و «شین آباد» پیرانشهر به تدریس و امامت جماعت مشغول بود و در سال 1360 دار فانی را وداع گفت. [منبع: تاریخ و فرهنگ پیرانشهر، ص 222 تحقیق و تالیف کمال روحانی]. [با تلخیص].

6-ماموستا ملا حسین (ژیی)…  بیوگرافی ایشان :

بسم الله الرحمن الرحیم اخیراً جناب فاضل “ملا سید محمد امین واژی”؛ طیّ تماسی با بنده “عبدالسلام برهانی”، اظهار نمودند که در نظر دارند، زندگینامه پدرش، «ملا سید محمد واژی» را به رشته تحریر درآورد و چون یکی از اساتید والدش «ماموستا ملا حسین ژی» بوده، اظهار داشتند، اطلاعی چندانی در باره شخصیت وی ندارم، و درخواست نمودند از پدرم «حاج ماموستا ملا رشید برهانی» که گویا در حجره ماموستا «ملاحسین» طلبه بوده، درباره شخصیت علمی و زندگی استاد، اطلاعاتی را اخذ و برایم ارسال نمائید؛ تا ضمن زندگینامه، خلاصه ای از زندگی اساتید پدرم، نیز منتشر نمایم. حقیر، امتثال امر نموده و از محضر والدم؛ درباره «استاد ملاحسین ژی» سؤال کردم، که پدرم فرمودند: «سقطت علی خبیر» و مطالب زیر مختصر فرمایشات و گفته های وی، در باره استاد ملاحسین می باشد. پدرم فرمود: در سال ۱۳۲۴ هجری شمسی، که طلبه ای نوجوان بودم؛ جهت ادامه تحصیل، به روستای «ماوانه» از توابع ارومیه در منطقه ترگور رفتم. بعد از سکونت در حجره، بمحض اینکه استاد ملاحسین متوجه شدند که بنده پسر «ملاسعیدی برهانی نالوس» هستم؛ فرمودند: ماموستا ملا سعید، استاد بنده بوده و از محضر ایشان استفاده ها نموده ام و بنده را بسیار مورد تفقّد قرار داده و فرمودند: ” که باید به منزل ما بیائید و بجای حجره با پسرم «طیب» در خانه ما باشید” و بدین وسیله؛ شش الی هفت ماه، در منزل این استاد مهربان بودم. دورانی که بنده در «ماوانه» بودم، سنّ استاد، حدود ۵۵ سال بود و بر این اساس؛ استاد می باید؛ تقریباً متولد 1269 هجری شمسی باشد. وی اصالتاً از عشیره «دوستکی» و اهل مناطقی در کردستان ترکیه بود و دوران تحصیلات را نزد علمای بزرگ کردستان ترکیه و اکثراً در محضر علّامه استاد «ملا مجید سوره بان» از تلامیذ بنام حضرت استاد علّامه «ملا سعید بدیع الزمان» (نورسی) و از مریدان مقرّب شیخ «شمس الدین برهانی» کسب فیض و علم نموده است. مدتی نیز در محضر والدم «ملا سعید برهانی نالوس»؛ که ازعلماء مبرز اشنویه بوده، در روستای نالوس تحصیل نموده است. استاد ملا مجید، که ملا حسین را طلبه ای بسیار با استعداد و ساعی و با معلومات یافته؛ دختر خود را به عقد وی در آورده و اجازه افتاء و تدریس را نیز به وی اعطا نموده. اما عطش وی؛ به پیشرفت‌ علمی و علاقه به کسب فلسفه و حکمت مشاء و اشراق، و شهرت فراوان استاد «ملاعبدالله مدرس مطلق»، والد مرحوم «ملا حسن مدرس مطلق»، در علوم عقلیه وی را به مهاباد کشانیده و در محضر استاد «ملاعبدالله» زانوی تلمذ زده و از محضر این علامه دهر، در مسجد عباس آقا (محل و مسجدی که هم اکنون ملا سید محمد امین واژی امام جماعت و مبلغ دینی آن می‌باشد)  بهره‌ها برده و در همان محل، از دستان مبارک وی  نیز اجازه علمی و تدریس دریافت نموده و برای تدریس و خدمت به مناطق «بادینی»؛ از جمله: روستای «ماوانه» آمده است. حجره وی، همواره، محل تحصیل بهترین طلبه های دوران خود؛ از جمله:  «ماموستا ملا سید محمد واژی» ، «ماموستا ملا سید رحمن اطهری» و «ماموستا ملا محمد ارگوشی عراقی» و «ماموستا ملا قسیم شهید (حکیمی)» و غیره بوده است. نامبرده بعد از چند سال؛ در مناطق «بادینی» اطراف ارومیه و روستای «ماوانه»؛ به دعوت عشیره و اقوام خود به کردستان ترکیه بازگشته و به عنوان قاضی منطقه گَوَر(جوله میرگ) [یوک سکاوا، نزدیک مرز سرو] منصوب شده و در همان جا دار فانی را وداع گفته است. استاد «ملاحسین»، در دورانی که در ایران و در روستای «ماوانه» بوده؛ بسیار معروف و به عنوان اعلم علمای منطقه، مطرح بوده. و حتی بنده خود بارها از وی شنیده ام؛ که می فرمود: «کاش فرصتی پیش می آمد تا با جناب «ملا محمد جلیزاده» (مەلای گەورەی کۆیە) ملاقات می کردم؛ تا بدانم، تعریف و توصیف وی، مطابق واقع است یا خیر»! یک بار، استاد «ملاحسین»، در سفری که به تبریز داشته، با عده ای از علمای آنجا مباحثه ای علمی داشته اند، که همگی به فضل و دانش وی اعتراف و علم او را تائید نموده اند. بطوریکه، مصرّانه از وی خواسته اند؛ تا برای تدریس به تبریز بیاید. اما استاد تدریس در حجره های کردستان را ترجیح دادند.

7-ماموستا ملا سلیم ژیی…. ایشان را بیشتر بشناسید … ماموستا ملا سلیم ژیی: ماموستا ملا سلیم از کُردهای «وان» ترکیه و از منسوبین حضرت شمس الدین برهانی؛ بوده و در اواخر، در مسجد جامع مهاباد (سوور) به پیشنمازی و تمشیت امور دینی مشغول بوده است. برادرش هم روحانی بوده که شیخ محمد او را «مەلابەز» خوانده است، او زن و فرزند نداشته و ساکن خانقاه بوده است. ملا سلیم زمانی که در مسجد سوور فوت کرده است. از ملا سلیم یک پسر به نام «محمد جلال» و دو دختر به جا مانده است. [منبع: حاج ماموستا ملا شفیع برهانی، مهاباد]. در ضمن ملا سید عبدالله(کەوڵ زەرد) واژی، دو دختر داشته به نام های: «فاطمه» که در عراق ازدواج کرده و دیگری «حلیمه» که به عقد ملا سلیم در آورده؛ ملا سلیم داماد مرحوم ملا سید عبدالله (کەوڵ زەرد) واژی بوده. (ژێ): کنایە بوده، برای ماموستاهای که از کردستان ترکیه، به کردستان ایران می آمدند. ماموستا هه ژار می گوید: « ژێ: کنایه از دارندگان لهجه شمالی» هه نبانه بورینه.

8- ماموستا ملا عبدالله یالاویی (نالوس). متولد حدود 1290 شمسی، محل تولد ایشان، روستای «سنجاق» مهاباد می باشد. نام پدرش: مرحوم «ملا احمد یادآبادی(یالاویی)» که در روستای «یادآباد» مهاباد متولد شده است. ایشان اصالتا اهل یالی آباد بوده است.  اساتید ایشان؛ عبارت بودند از: 1- ماموستا ملا صالح مدرسی. 2- ماموستا ملا عبدالله ابن البرهان پدر ماموستا ملا حسن مدرس مطلق. 3- ماموستا ملا سید حسن واژی. در پایان، در خدمت ماموستا ملا صالح مدرسی موفق به دریافت (اجازه نامه) شد. مرحوم ماموستا ملا عبدالله، در این روستاها؛ مشغول به تدریس و تبلیغ بوده است: 1- روستای «بالقچی» نقده. 2- روستای «آرنا» نقده. 3- روستای «شین آباد» پیرانشهر. 4- روستای «بیلاسم» مرگور ارومیه. 5- و در پایان، تا آخر عمر در شهر «نالوس» اشنویه سکونت داشته است. ماموستا در سال 1370 شمسی، در همان روستا فوت کرده است. [منبع: حاج ماموستا ملا محمدامین عزیزی امام جماعت شهر نالوس و فرزند مرحوم ماموستا ملا عبدالله عزیزی) تشکر فراوانی از ماموستا ملا محمد امین دارم که بصورت تلفنی این اطلاعات را در اختیار بنده قرار داد.

9-ماموستا ملا اسماعیل اندیزه….. سال تولدش، دقیق مشخص نیست ؛ ولی احتمالا سال 1290 شمسی باشد. نام پدر ایشان: «احمد» و در روستای «لیک بن» پیرانشهر دیده به جهان گشوده است. اساتید ایشان: «ملا سید حسن واژی»، «ملا خلیل گورمر»، و در پایان نزد «ملا عبدالله ابن البرهان» (مهاباد)ی و در روستای پسوه موفق به دریافت اجازه نامه شد. هنگام مراسم اجازه نامه، ماموستا عبدالله به قرنی آقای مامش می گوید: « جای افتخار است، چنین طلبه ای در لایجان (پیرانشهر) اجازه افتاء و تدریس،؛ می گیرد و امید است، در آینده، مدرس و عالم توانمند باشد. این استعداد را در ایشان می بینم.» قرنی آغا مامش” با احترام خاصی، از وجود این طلبه جوان در منطقه پیرانشهر افتخار می کند چون اکثر مدرسین بنام این منطقه، غیر بومی بودند؛ از جمله: ماموستا سید حسن واژی (در اصل اهل مهاباد)، ماموستا ملا صالح (اهل کردستان ترکیه) و ماموستا ملا عبدالله ابن البرهان (مهابادی) بوده است و تا نیازی نباشد، از مناطق دیگر، عالمانی، به این منطقه فرا خوانده شوند. ماموستا ملا اسماعیل خط بسیار زیبای داشت. [منبع: ماموستا ملا رحمان محصلی امام جمعه و جماعت سابق روستای دربکه پیرانشهر و فرزند مرحوم ماموستا ملا اسماعیل. تشکر فراوانی دارم از اینکه ماموستا ملا رحمن، در تماس تلفنی این اطلاعات را در اختیار بنده قرار دادند}.

10-ماموستا ملا رحمان پیرانی…. متاسفانه در باره زندگی و شخصیت این استاد فرهیخته، هیچگونه اطلاعاتی را کسب نکردم، تنها در تماس با تعدادی از اساتید؛ از جمله: حاج ماموستا رشید برهانی، که فرمودند: «ایشان در جلدیان پیرانشهر، مدرس و عالم فرهیخته ای بودند» و حاج ماموستا ملا شفیع برهانی نیز؛ فرمودند: «ماموستا ملا رحمان بسیار متدین و از اهالی منطق پیران بوده».

مکاتبات و مراسلات  مرحوم ماموستا محمد واژی بیشتر با این اساتید بوده است:

۱ـ استاد ماموستا ملا صالح مدرسی (پسوە). ۲ـ استاد ماموستا قاضی خضری اشنویه (وفات 1377)، ۳ـ استاد ماموستا ملا احمد پورعثمان(اسکی بغدادی).٤ـ استاد ماموستا ملا محمد بوداقی (1297-1388)، ٥ـ استاد ماموستا ملا محمد عزیزی (1303- 1383). ۶ـ استاد ماموستا ملا سید نورالدین واژی و ۷ـ استاد ماموستا ملا ابوبکر محمد کریمی .

 تعداد نامه ها زیاد می باشند كه اگر فرصتی پیش بیاید و عمر وفا کند؛ قصد دارم، آنها را منتشر و در اختیار عزیزان قرار دهم .

آشنایی با تعدادی از طلبه های که هم کلاس مرحوم ملا سید محمد واژی بوده اند:

1-ماموستا ملاعلی محصلی(دربکە)….. ایشان  متولد سال 1298 شمسی. محل تولد؛ روستای «گرده بن» پیرانشهر. فرزند مرحوم «حاج حسن الله موریک». در روستاهای «قروچاوه» و «دربکه» پیرانشهر، امام جمعه و جماعت بوده، مشارالیه، هم مدرس و هم مجیز بوده است. مرحوم ماموستا، سه ماه در دوران حکومت شاه، بخاطر مسائل سیاسی، در تهران زندانی بوده است . نام خانوادگی ایشان در اصل «محمدزاده اقدم» بوده؛ ولی بخاطر مشکلات سیاسی که برای آن، بزرگوار پیش آمده، آن را به «محصلی» تغییر داده است. ایشان در خدمت ماموستا «ملا صالح مدرسی» و در روستای «جلدیان»؛ موفق به دریافت اجازه نامه شده. [منبع: حاج ماموستا ملا وسیم محصلی. فرزند مرحوم ماموستا ملا علی، امام جماعت مسجد فرهنگ پیرانشهر. تشکر فراوان از ماموستا وسیم که این اطلاعات را اختیار این جانب قرار دادند].

2-ماموستا ملا عابد……….. ایشان اهل روستای «گوجار» ودر حدود سال 1300 شمسی متولد شده. سپس به همراه برادرانش، به روستای «راژان» می آید. ماموستا ملا عابد؛ دایی ماموستا ملا عبدالقادر بیضاوی امام جمعه اهل سنت ارومیه بودە است. زمانی که ماموستا سید رحمان اندیزه، در «ماوانه» بوده، نامبرده را به تحصیل علوم دینی تشویق می کند. اساتید مرحوم ماموستا ملا عابد؛ عبارت بودند از: 1- شیخ محمد شمس برهان. 2- ماموستا ملا سید حسن واژی. 3- ماموستا ملا صالح پسوه. ماموستا عابد از منسوبین حضرت شیخ شمس الدین برهان بوده است. ماموستا عابد، هم سیمایی نورانی داشتە و هم حافظه عجیبی داشتە است. ایشان در روستای «گجین» ارومیه، خطیب بوده [نام خانوادگی ایشان «حاجی زاده» است ولی بخاطر علاقه فراوان به شیخ برهان؛ آن را به «شمس الدینی» تغییرداده است]. ماموستا ملا عابد، در پایان عمر، در خانقاه شیخ برهان، ماند و در سال 1381 در همانجا فوت کرد. در گورستان خانقاه، در جوار شیخ محمد، به خاک سپرده شد. [منبع: حاج ماموستا ملا شفیع برهانی که این اطلاعات را در اختیار این جانب قرار دادند].

3-کاک ابراهیم کانی اشکوت ….. ایشان از ارباب و مالکین روستای «کانی اشکوت» نزدیک پسوه بوده است. نزد ماموستا ملا صالح مدرسی، درس خواندە و نزد همان استاد موفق ابە اخذ مدرک افتاء و تدریس (اجازه نامه) می شود. به قول همکلاسی هایش؛ ایشان از بهترین؛ مستعدّ «ماموستا ملا صالح مدرسی» بوده است. کار تبلیغ و ارشاد (مه لایه تی) را به عهده نگرفته؛ ولی اقوام ایشان، در روستای «کێلێ سەرشاخان» پیرانشهر، حجره ای را با هزینه خودشان برای آن مرحوم درست کردە و هزینه طلاب را نیز تقبّل نموده اند وایشان را برای تدریس بە آنجا دعوت می کنند و در آنجا به کار تدریس مشغول می شود.

نویسندە: سید محمد امین واژی امام جماعت مسجد عباس آقا مهاباد

ادامە دارد…