سوال5) آیا جواب خشونت با ماهیت دینی را باید باخشونت داد؟ نظر دین در این رابطه چیست؟
پاسخ : در دین اسلام اصل بر گذشت و آشتی و برادری است، اگر طرف مقابل (که ممکن است گروه ،احزاب یا اشخاصی باشند) رفتار ناصحیح از خود بروز دادند مسلمانان موظف و مکلفند از در نصیحت و گفتمان با او وارد شوند. همانگونه که قرآن نیز می فرماید: ((یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُونُوا قَوَّامِینَ لِلَّـهِ شُهَدَاءَ بِالْقِسْطِ وَلَا یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَىٰ أَلَّا تَعْدِلُوا اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَىٰ وَاتَّقُوا اللَّـهَ إِنَّ اللَّـهَ خَبِیرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ)) مائده:۸
« اى کسانى که ایمان آورده‌اید! بسیار قیام کننده براى خوشنودی خدا و شاهدان به عدل و داد باشید. و البته نباید دشمنى عده‌اى شما را بر آن دارد که به عدالت رفتار نکنید. دادگرى کنید که به تقوا نزدیک‌تر است، و از خدا بترسید که خدا به آنچه انجام مى‌دهید آگاه است.»
رفتار پیامبر (ص) در سیره خود گواه این نوع رفتار است. که در جای جای سیره می خوانیم که پیامبر به بهترین شیوه با مخالفان خود برخورد می نمودند که این خود راهنمایی است برای مسلمانان که وقتی با خشونت دیگران مواجه شدند پاسخ آنها نیز خشونت آمیز نباشد.
همانگونه که قرآن می فرماید:
((وَلَا تَسْتَوِی الْحَسَنَهُ وَلَا السَّیِّئَهُ ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِی بَیْنَکَ وَبَیْنَهُ عَدَاوَهٌ کَأَنَّهُ وَلِیٌّ حَمِیم)) فصلت: ۳۴
« و نیکى با بدى یکسان نیست، (بدى را) با آنچه نیکوتر است دفع کن که ناگاه (خواهى دید)همان کسى که میان تو و او دشمنى بود، چون دوستى صمیمى گشته است.»
گلاور بر این باور است که مهم ترین عامل در جشنواره قساوت و سنگدلی بی رحمانه از بین رفتن منابع اخلاق و فرسایش هویت اخلاقی است ،ارتباط این نظر با بروز خشونت دینی چیست؟
پیامبر اکرم (ص)در یکی از فرموده هایشان می فرمایند:((بعثت لاتمّم مکارم الأخلاق))
«مبعوث شده ام تا ارزش های والای اخلاقی را به کمال برسانم.»
به طور کلی باورهای ایمانی، عبادات، احکام و دستورات و باید و نبایدهای دینی در مجموع برای آن است که انسان از اخلاق و رفتار پسندیده و درست در برخورد با دیگران برخوردار شود. هنگامی که اساس تعامل یک فرد با فرد دیگر یا حکومت با افراد و یا…بر مبنای خشونت و تندرویی باشد به مرور زمان جایی برای ارزش های اخلاقی باقی نمی ماند و بیش از هر چیز این نوع برخوردها نشانه ضعف اخلاقی آنهایی است که از آن روش استفاده می کنند.
امّا گاهی توقع ما از برخی انسان ها بیش از حد انتظار است و اگر رفتار نادرستی را از شخصی یا گروهی یا… که به عنوان مسلمان شناخته شده اند ببینیم، تنها نیمه خالی لیوان را می بینیم و دیگر جوانب مثبت شخصیت و رفتار آنها را در نظر نمی گیریم و زمینه های بروز رفتار افراطی آنان را مورد بررسی قرار نمی دهیم. چه بسا این شخص یا گروه و جماعت در سایر زمینه ها رفتار درست و سنجیده ای داشته باشند.
این نوع داوری های نادرست در مورد آن شخص یا گروه یا… باعث واکنش ها و رفتار مقابله به مثل می شود و زمینه را برای افزایش رفتار خشونت آمیز به وجود می آورد.
بحث ما بر سر این است افرادی که دین دارند و برایشان مهم است که نتیجه نماز و عبادات آنها خصلت های مثبت و آرامش و امنیت برای دیگران باشد، باید مراقب باشند که با حفظ این ارزش های دینی و اخلاقی است که می توانند به عزت و کرامت واقعی برسند و زندانی شدن و تحقیر و توهین به آنها نشانه ضعف دین و هویت آنها نیست بلکه نشانه ضعف و خواری و درماندگی طرف مقابل است زیرا آنانند که ارزش های ایمانی، اخلاقی و یا قانونی خود را رعایت نکرده اند
البته اخلاقی که دین به آن سفارش می کند تنها محدود به اخلاق فردی نمی شود بلکه اخلاق اجتماعی، اخلاق رسانه ای، اخلاق سیاسی، اخلاق اقتصادی و…را نیز در بر می گیرد، و نباید تنها از مسئولت افراد صحبت کرد و رفتار کاربدستان و دیگران را نادیده گرفت.
هر انسانی دارای شخصیت ، هویت و احترام است و حفظ این هویت ها و حرمت ها یک طرفه ممکن نیست و باید کل جامعه به ویژه دولت ها به اررش های اخلاقی و آداب اجتماعی و مراعات دادگری نسبت به شهروندانشان پایبند باشند.
سوال6)اسلام دین کاملی است و بذاته عیبی ندارد،اما چرا پیروان دین اسلام گاهاً دست به خشونت می زنند؟
پاسخ : برای یک فرد مسلمان احترام به باورها و اعتقاداتش بسیار مهم است چرا که زندگی و خیر و سربلندی و سعادت خود را مدیون آن اعتقادات می داند، اگر ببیند که دین و باورهایش مورد تمسخر و اهانت واقع شده او هم مقابله به مثل می کند و از خود رفتار خشونت آمیز بروز می دهد.
دفاع از هویّت و ارزش های پذیرفته شده افراد و گروه و جامعه ها امری طبیعی است و از سنت های خداوند متعال است و در جهان جانداران کاملاً مشاهده می شود، امّا باید این نوع دفاع دارای قانون و ضابطه باشد ولی همانطور که اشاره کردیم گاهی ضعف در تعلیم و تربیت فردی که به او تعرض شده است باعث می شود که بدون ضابطه به خشونت متوسل شود.
سوال7)باتوجه به مشکل دگرپذیر نبودن در میان اقلیت ها و به تبع آن بروز افراط گرایی و خشونت و با توجه به حساس بودن سن جوانی در تحت تاثیر این افکار قرار گرفتن، وظایف داعیان دینی در قبال این مسله در ارتباط با جوانان چیست؟
پاسخ : فرایند اصلاح، تریبت و رشد ایمانی و اخلاقی انسان دارای سه مرحله است،
مرحله اوّل: آموزش و اخذ دانش و معلومات است.
مرحله دوّم: این است که آن معلومات و مفاهیم را به مرور زمان با استفاده از راهکار عبادات به ویژه نماز به صورت ایمان، اخلاق و کردار و رفتار شایسته در آورد و آنها را به صورت مناسب با عبادت و محاسبه نفس را آبیاری کرد تا درخت ایمان میوه اخلاق و کردار شایسته بدهد.
مرحله سوّم آن است که با آنگونه باورها و رفتار و کردارهای شایسته و پسندیده دیگران را به دین خالص خداوند فرا خواند و به مرور زمان الگویی مناسب برای دیگران شد.
یعنی یکی از مهم ترین وظایف مسلمان در هر زمینه ای این است که با رفتار و عمل خود الگویی مناسب برای دیگران باشد و دین خداوند متعال زمانی می تواند در زندگی دیندار اثر گذار باشد که فرآیند و سیستم تعلیم و تربیت آن برای جامعه و شخص مسلمان مشخص و واضح باشد، و تنها به دانش اکتفا نشود.
سوال8) همواره پیشگیری بهتر از درمان است،برای پیشگیری از بروز خشونت دینی چه راهکارهایی را پیشنهاد می دهید؟
پاسخ :عوامل بسیاری هستند که می توان به آنها اشاره نمود، امّا به طور کلی پایه و اساس تعامل و رفتار هر فردی در هر شرایط و مقامی که هست با دیگران باید اخلاق مدارانه و ارزشی باشد تا بتوان زمینه های خشونت را کم کرد ؛ البته باید این را در نظر گرفت که مهار و کاستن از خشونت ممکن است امّا ریشه کن نمودن آن خیر، زیرا این خصلتی است که در وجود انسان هست و منتظر زمینه ایست که برایش فراهم شود که سیاست گذاران و کاربدستان اجتماعی با تسامح و دادگری و احترام به انسان صرف نظر از دین، نژاد و قومیتشان باید مانع فراهم شدن آن زمینه ها بشوند.
سوال 9)حقیقت امر این است که امروزه جامعه مسلمان دچار خشونت ، آن هم با ماهیت دینی شده است،حال به نظر شما درمان چیست؟و چه باید کرد؟
پاسخ :برای درمان این امر باید به این مسأله توجه کرد که رفتار خشن براساس باورهای دینی و خشونت دینی بعنوان یک بیماری تلقی شود و کسی که رفتار خشونت آمیز دارد جامعه او را طرد نکند و به دنبال چاره جویی برای معالجه اش باشد.
یکی از مهم ترین راهکارهای معالجه اش آن است که فراموش نکنیم انسان دشمنی دیرینه و قسم خورده به نام شیطان دارند و به عزت خداوند قسم خورده است که به هر طریق ممکن انسان ها را گمراه کند، و یکی از زمینه هایی که شیطان در باره آن بسیار تلاش می کند، ایجاد دشمنی بین انسان ها به وسیله تعصبات مذهبی و نژادی و…است، همانطور که قران می فرماید:
(( انّما یرید الشیطان ان یوقع بینکم العداوه و البغضاء…))
« شیطان تنها در پی آن است که میان شما دشمنی و خشم و خشونت به وجود آورد.»
سوال10) سخن آخر اینکه توصیه تان به خوانندگان این مطلب چیست؟
پاسخ :توصیه من بعنوان برادری مسلمان به دیگر برادران و خواهران اهل ایمان و انسان محور و بشردوست این است که :
در رفتار و داوری خود با دیگران قرآن را برنامه و پیامبر گرامی(ص)را اسوه و الگوی خود قرار دهند.
@همه سعی کنیم با ذکر و عبادت آگاهانه، فروتنانه و تلاش برای احساس حضور و نظارت خداوند نفس و شیطان های پیدا و پنهان را با مرور زمان مهار کنیم تا از تله هایی که برایمان قرار می دهند در امان بمانیم ؛ چرا که شیطان دشمن قسم خورده انسان است و برای گمراهی اش لحظه ای از پای نمی نشیند.
@توصیه دیگرم این است که از روش اعتدال و میانه روی پیروی کنند، چرا که دین خدا دین اعتدال و میانه روی است و آن را راهکار و برنامه زندگی فردی و اجتماعی خود قرار دهند.
@همچنین اگر در باره باوری و موضوعی دینی ، سیاسی و… دچار شک و تردید شدند از افراد کارشناس کمک بگیرند.
@در برخورد و تعامل با خشونت دیگران راه صبر و بردباری را پیش گیرند، چرا که صبر نشانه آرامش درونی و عزت نفس است، و بدان معناست که انسان در تعامل با این اینگونه رفتارها برخوردی ایمانی دارد نه انفعالی و نسنجیده.
@جهاد را – که یکی از احکام مورد اتفاق اسلام است- به قتال و جنگ که شرط و شروط خاص خود را دارد، محدود نکنند، بلکه دانشجویی، کار، خدمت، نوشتن، گفتن، کار اقتصادی ضابطه مند، و تلاش برای پیشرفت های فکری ، فرهنگی ، اقتصادی و صنعتی را نیز جهاد کفایی تصور کنند.
-در آخر از استاد بزرگوار کمال تشکر و قدردانی را دارم که وقت گرانبهایشان را در اختیار ما گذاشتند ، با آرزوی موفقیت و کامیابی برای ایشان. جزاکم الله خیرا کثیرا.
-من هم از شما کمال تقدیر و تشکر را دارم و برایتان آرزوی موفقیت می نمایم.
مصاحبه کنندگان: یسری کریمی و نسیبه امینی.
