در سال ۱۱۰۱ میلادی امام ابو حامد غزالی ( رح ) تالیف کتاب احیاء علوم الدین را به پایان رساند ، کتاب احیاء مشهورترین کتاب غزالی و نیز پرآوازه ترین کتاب مسلمانان در طول تاریخ نیز می باشد !
در فضل و دانش غزالی شکی نیست ، اما مردم در خصوص کتاب احیاء ، نظرات متفاوتی دارند ، بعضی تا حد مبالغه پیش رفته اند ، این رای به امام نووی منسوب است که گفته : نزدیک است احیاء همانند قرآن گردد ، هر چند من به خاطر سببی که بعدا بدان اشاره خواهد شد ، گفتن چنین سخنی را از جانب نووی بعید می دانم ، باز گفته اند : اگر تمامی کتابهای اسلام نابود شوند ، همه آنها را می توان از احیاء استخراج نمود !
برخی دیگر از مردم در مورد احیاء به حدی سختگیری کرده و غیر منصفانه قضاوت نموده اند ، که گفته اند : احیاء مملو از بدعت است !
اما رای میانه و عالمانه درباره کتاب احیاء ، همان رای امام تاج الدین السبکی و امام ابن الجوزی می باشد ، که علی رغم تمجید از احیاء به جوانب منفی آن نیز توجه داشته و اشاره نموده اند !
امام سبکی تعداد ۹۴۳ حدیث مذکور در احیاء را تخریج کرده و بدون سند می داند !
امام ابن الجوزی هم می گوید : در کتاب احیاء آفات زیادی هست که تنها علما بدان پی می برند ، کمترین آن آفات احادیث باطل و موضوع موجود در آن هستند !
بدین خاطر بود که من گفتم : بعید می دانم محدثی مثل نووی که صاحب کتاب ریاض الصالحین و نیز شارح صحیح مسلم می باشد ، در مورد احیاء چنین اظهار نظر کند : احیاء نزدیک است که برای خود قرآنی گردد !
به هر حال احیاء علی رغم کم و کاستی هایش در صورتیکه از نسخه ای که احادیث موجود در آن تخریج شده باشند استفاده شود ، کتابی ارزشمند و مفید می باشد !
مشکل غزالی در احیاء اینست ، با وجود اینکه درحوزه های علمی عدیده ای دست بالا داشته ، ولی محدث نبوده و از دانش جرح و تعدیل نیز آگاهی کافی نداشته ، اما احادیث زیادی را در آن روایت نموده است !
یکی از عجایبی که در مورد غزالی نقل می شود این بوده که گویا : در سفری که به هدف کسب دانش بیرون رفته ، ناگهان دزدها به وی حمله کرده و هر چه با خود داشت از جمله پول و نیازمندیها و حتی کیسه ای که اوراق و یاد داشت های علمیش را در آن گذاشته بود را نیز با زور از وی گرفتند ، سپس رهایش کردند که از پیش آنها برود ، ولی او همچنان بدنبال آنان راه می رفت تا اینکه رئیس دزدان بر سر وی داد کشید و او را تهدید به مرگ کرد ، اما غزالی به تهدیدات وی توجه نکرد و باز ساعتها آنان را دنبال نمود ، آنگاه سردسته دزدان علت دنبال کردن و بی توجهی غزالی به تهدیدات وی را از او جویا شد .
غزالی گفت : کیسه یاد داشتهایم را از شما می خواهم ، گفت : تنها بدین سبب ما را دنبال می کنی ؟!
غزالی گفت : آری ، پس با حالتی تحقیر آمیز کیسه را به سوی غزالی پرتاب کرد و به وی گفت : دانش و شناختی که تنها در دفاتر نگاشته شود و با از بین رفتن دفاتر آنهم نابود گردد هیچ ارزشی ندارد !
شاید قشنگترین سخنی که در طول تاریخ از زبان دزدان شنیده شده این سخن ایشان باشد !
نویسنده : ادهم شرقاوی
مترجم : امید سلیمانی ـــ بانه
