رسول خداصَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ برای ما بیان کرده که حمد و ثنای خداوند را بجا آوردن، صورتی از صورتهای ذکر خداوند است و خداوند دوست دارد که ما حمد و ثنای او را بجا آوریم.
از اسود بن سریع رضی الله عنه روایت است که گفت: به رسول خداصَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ گفتم: ای رسول خدا! آیا اشعاری را که در مدح خدا گفتهام برایت بخوانم؟ فرمود: «أما إنَّ رَبَّکَ یُحِبُّ أن یُحمَدَ»[1]یقینًا پروردگارت مدح را دوست میدارد.
از انس بن مالک رضی الله عنه روایت است که گفت: رسول خداصَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ فرمود: «مَا أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَى عَبْدٍ نِعْمَةً، فَقَالَ: الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ إِلَّا كَانَ مَا أَعْطَى أَفْضَلَ مِمَّا أَخَذَ[2]»؛هر نعمتی را که خداوند به بندهاش بدهد و او در مقابل بگوید: «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ»، آنچه را که او داده است [که گفتن الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ میباشد] بهتر از نعمتی است که دریافت کرده است.
امام قرطبی در توضیح این حدیث گفته است: هنگامی که بنده در وقت برخوردار شدن از نعمتی میگوید: «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ»، الها م شدن این حمد و ثنای خداوند به قلب او نعمتی بزرگتر از آن نعمت مادی است که خداوند به او داده است؛ زیرا پاداش گفتن «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ»، باقی میماند و از بین نمیرود، در حالی که نعمت مادی از بین میرود. و لذا گفتن «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ» از خود آن نعمت بهتر است.
اما با وجود فضیلتی که «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ» دارد، گفتن لا الهَ إلاَّ الله از آن بهتر است، برخی از علما گفتهاند که گفتن «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ»، شامل توحید به همراه حمد و ستایش است و هر دو را با هم جمع میکند اما «لا اله الاَّ الله» تنها شامل بر توحید است.
اما این سخن مردود و مرجوح است.
و قول راجح و صحیح این است که «لا اله الاَّ الله» از گفتن «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ» بهتر است؛ زیرا این جمله ایمان و کفر را از هم جدا میسازد.
و پیامبرصَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ نیز به ما خبر داده که کلمهی توحید از همه اذکار دیگر برتر است چنانکه در این حدیث از پیامبرصَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ روایت شده که فرمود: « «أَفْضَلُ مَا قُلْتُ أَنَا وَالنَّبِيُّونَ مِنْ قَبْلِي لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ [3]»؛ بهترین ذکری که من گفتهام و پیامبران قبل از من نیز گفتهاند، عبارت است از گفتن: «لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ».
الف و لامی که بر سر کلمهی «حمد» وارد شده، الف و لام استغراق میباشد که بر آن دلالت میکند همه انواع و اجناس حمد و ستایشها از آنِ خداوندی است که پروردگار جهانیان میباشد.
منبع: تفسیر ابن کثیر
ترجمه: خالد ایوبی نیا
[1] . به روایت امام احمد3/435، نسائی در الکبری :7745، و بخاری در الادب المفرد:342، و حاکم:3/614 و ذهبی آن را صحیح د انسته و نگاه شود به مجمع الزوائد:8/124.
[2] . ابن ماجه: 3805، بیهقی در «الشعب» به شماره: 4091 و این حدیث صحیح است.
[3] . بهن روایت امام مالک در «الموطأ»:1/422،423، و این حدیث مرسل است.ولی به خاطر شواهد دیگری که دارد، به درجهی حدیث حسن رسیده است از جمله حدیثی که در این خصوص امام ترمذی به شماره 3579 از عمرو بن شعیب در پدرش از جدش روایت کرده است.