توضیحاتی پیرامون آداب تجهیز کسانی که بر اثر ابتلا به بیماری “کرونا” جان میسپارند.
در توضیح احکام مربوط به این دسته از اموات باید ابتدا مقدمهای کوتاه بیان نماییم:
بدون تردید خداوند علیم حکیم در طول تاریخ عمر بشریت بر این کره خاکی، آیین و شرایع خود را برای ادای مسٶلیت سترگ جانشینی خویش و تامین سعادت و خوشبختی دنیوی و اخروی آدمیان فروفرستاده است.
نکته حایز اهمیت در این زمینه اینکه: زندگی آدمیان همواره یکسان و یکنواخت نیست بلکه ممکن است پستی و بلندی و حالات عادی و اضطراری زیادی برایشان پیش آید، لذا خداوند حکیم برنامههای زندگی خود را طوری تدوین و ترسیم نموده که با حالات گوناگون همخوانی داشته باشد و عسر و حرج و تنگایی ایشان را از دستیابی به کمالات و فاصله گرفتن از نقایص و رذایل ـ که این نیز معنا و مغزای اصلی و راستین “حمد” و “تسبیح” است ـ، بازندارد؛ زیرا هدف از ارسال رسل و فرستادن شرایع تربیت و پرورش همه جانبه انسانهاست نه اذیت و آزار فراهم نمودن برایشان. پس از این مقدمه مختصر میگوییم:
انجام چهار وظیفه اصلی پیرامون مردگان جامعه اسلامی ـ غسل، تکفین، نماز و تدفین ـ همچون سایر شعایر عبادی تابع شرایط پیش آمده است، یعنی اگر حالت عمومی و حاکم بر جامعه یا فردی خاص، عادی است، احکام و آداب مورد نظر شارع به طور طبیعی و با همان کیفیت و چارچوب تعیین شده انجام میپذیرد؛ ولی اگر شرایطی خاص حاکم بود مسلما احکام نیز دستخوش تغییرات به وجود آمده میگردد.
به عنوان مثال: نماز که جزو مهمترین ارکان و شعایر عبادی روزمره مٶمنان به شمار میرود، برای شخصی که در حالت عادی و طبیعی به سر میبرد ـ یعنی در حالت سفر، بیماری، جنگ، اسارت و… نیست ـ لازم است با همان چارچوب مورد نظر شریعت اقامه گردد، ولی اگر قرار گرفتن در یکی از شرایط مزبور عسر و تنگنایی برای نمازگزار به وجود آورد لازم نیست کیفیت شرایط عادی رعایت گردد، و همچنین سایر شعایر عبادی.
بنابراین اگر ادای این تکالیف چهارگانه یا یکی از آنها که بر عهده جامعه اسلامی است، مشکل و محظوری برای کسی یا کسانی به وجود آورد بدون تردید حکم اصلیاش نیز تغییر مییابد به ویژه اگر جان اطرافیان ـ که حفظ جان یکی از اهداف و مقاصد مهم دین است ـ را به خطر انداخت، زیرا قواعدی اساسی و فرازمانی و فرامکانی در دین خدا مقرر است که باید همواره چراغ فروزان فرارویمان باشد، از جمله: “لا یکلف الله نفساً ٳلا وسعها”، “یرید الله بکم الیسر و لا یرید بکم العسر”، “و ما جعل علیکم فی الدین من حرج”، “الضرورات تبیح المحظورات”، “ٳذا ضاق الٲمر ٳتسع” و اصول و قواعد زرین دیگری که بیانگر پویایی و همخوانی دین با فطرت و ظرفیتهای انسان است.
لذا در این چارچوب باید متذکر شد که انجام وظایف فوقالذکر در حق مردگان مهمتر از تکالیف حیاتی همچون نماز، روزه، حج و … نیست که گاهی اوقات تغییر حکم داده و یا به کلی مرتفع میگردد؛ مهمتر از اقامه شعیره جمعه نیست که این روزها بخاطر شیوع بیماری واگیر “کرونا” و به منظور حفظ حیات و جان نمازگزاران تعطیل شده است و بالاخره مهمتر از طواف خانه خدا نیست که با کمال تاسف اخیرا دیدیم خالی از عاشقان و شیفتگان بود و دل هر مٶمنی را به شدت میآزرد.
از این رو اگر واقعا غسل اجساد مردگان کرونایی موجبات هرچه بیشتر انتشار ویروس را فراهم میسازد بدون شک حکم وجوب غسل منتفی گشته و تیمم جایگزین میشود، اگر تیمم جسد نیز امکان نداشت روی کاور و یا تابوت تیمم گردد و حتی اگر این نیز امکان نداشت تکلیف غسل برداشته میشود. و اما نسبت به سایر وظایف همچون نماز و دفن که ظاهرا مشکلی نیست به ویژه نماز ـ چون نماز غایب هم بر میت جایز میباشد ـ، بر ما واجب است در حد مقدور بدانها مبادرت ورزیم.
در پایان مایلم نکتهای دیگر را در رابطه با غسل میت یادآور شوم و آن اینکه: از دیدگاه برخی از فقهای مالکی مذهب غسل جسد میت سنت است نه واجب، این رای مورد تایید ابن الحاجب و عدهای دیگر از علمای پیرو این مذهب ـ رحمهم الله ـ میباشد.
به باور حقیر اگر در موارد ضروری ـ همچون شرایط پیشآمده ـ این رای را پذیرفته و خود را تقلید آن نماییم اشکالی ندارد، چنانچه در موارد بسیار دیگری که گاهی به مراتب کم اهمیتتر از شرایط کنونی است، از مذهب متبوع خود صرف نظر کرده و به سایر آراء و مذاهب روی میآوریم.
والله الموفق للصواب
احمد عباسی ــ بانه ـ ۲۰ / ۱۲ / ۱۳۹٨