شبهاتفقه

احکام و فلسفه‌ی تعدّد زوجات( چندهمسری) در اسلام

چندهمسری

قبل از طلوع خورشید اسلام چند همسری درمیان ملت‌های قدیم شایع و مرسوم بود و محدودیتی نداشت ومردانی هرگاه می‌خواستند با زنان متعدد ، ازدواج می کردند و هرگاه می خواستند، آنها را طلاق می‌دادند و زنان دیگر را به عقد خود، در می آوردند.

در قوانین این ملت‌ها هیچ گونه عامل بازدارنده‌ای نبود که از آن جلوگیری کند. پس از ظهور اسلام راه حل حکیمانه‌ای برای حل این موضوع مقرر شد..

اگرچه تعدد زوجات را منع نکرد؛ ولی آن را محدود و مقید به قیود و شرایطی کرد که بعدها مورد تحسین دانشمندان قرار گرفت؛برخلاف ادعای عده‌ی از دشمنان اسلام و مبلغان مسیحی که تعدد زوجات را ساخته و پرداخته اسلام می‌دانند و انگار چند همسری از دیدگاه اسلام یکی از عبادات و شعایر یا واجبات و دست کم یکی ازمستحبات است!!

آنان با توسل به این حربه در واقع می‌خواهند ذهن مردم را درمورد تعالیم اسلام دچار گمراهی و سردرگمی نمایند!

در حالی که اسلام تک همسری یا وحدت زوجه را اصل قرار داده و تعدد زوجات و چند همسری را امر نادر و استثنایی و خلاف اصل شمرده است و به آن عمل نباید شود مگر در صورت احتیاج و ضرورت، زیرا حقوق اسلام آن را واجب و یا سنت نگردانیده است و تنها یک امر مباح و جایز می باشد.

بنا بر این با ظهور اسلام رسم تعدد زوجات از بین نرفت، بلکه اسلام شکل انحرافی و بدون حد و حصر آن را اصلاح کرد و آن را محدود به چهار زن نمود.

چنانچه در مورد مشروعیت آن خداوند متعال می فرماید:« وَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تُقْسِطُوا فِی الْیَتَامَى فَانکِحُوا مَا طَابَ لَکُمْ مِنَ النِّسَاءِ مَثْنَى وَثُلاثَ وَرُبَاعَ»(النساء/۳) (و اگر ترسیدید که درباره یتیمان نتوانید دادگری کنید ( و دچار گناه بزرگ شوید، از این هم بترسید که نتوانید میان زنان متعدّد خود دادگری کنید و از این بابت هم دچار گناه بزرگ شوید ولی وقتی که به خود اطمینان داشتید که می‌توانید میان زنان دادگری کنید و شرائط و ظروف خاصّ تعدّد ازواج مهیّا بود ) با زنان دیگری که برای شما حلالند و دوست دارید، با دو یا سه یا چهار تا ازدواج کنید).

در حدیثی ازحضرت عمر رضی الله عنه روایت است که گفت:« وقتی غیلان ثقفی مسلمان شد ده زن داشت پیامبر اکرم (صلی الله علیه وسلم) به او فرمودند:« اختر منهن اربعاً و فاروق سائر هنَّ» ( چهارتن از آنها را برگزین و بقیه را طلاق ده)  همچنین از نوفل بن معاویه روایت شده که وی مسلمان شد و در قید نکاح خود پنج زن داشت پیامبراکرم(صلی الله علیه وسلم) به وی فرمودند:« اِمسک اربعاً و فاروق الاخر» ( چهار تن را نگاه دار و دیگری را طلاق ده)

از نصوص فوق به صراحت معلوم شد که چند همسری محدود به چهار زن است و بیش از آن جایز نیست مگر اینکه یکی از زنان را طلاق دهد ویا قید حیات نباشد که از ازدواج با زن پنجم مجاز خواهد بود.

شاید برای برخی این سوال پیش آید که به چه دلیل رسول خدا(صلی الله علیه وسلم) دارای نه همسر بوده‌اند؟ در پاسخ باید گفت: که این ویژگی خاص ایشان بوده و در راستای مصلحت گسترش دعوت اسلامی در میان قبایل عرب؛ یا حل مشکل بوده است.

لازم به یاد آوری است که رسول خدا(صلی الله علیه وسلم) در مرحله‌ی جوانی و میانسالی یعنی تا عمر ۵۳ سالگی تنها با حضرت خدیجه زندگی مشترک می کرده اند.

پس معلوم است که ازدواج‌های متعدد آن حضرت از روی هوا و هوس و خواهشات نفسانی نبوده؛ مثل عده‌ی از مردم که جهت عیاشی و از روی هوا هوس هرچند دارای همسر و اولاد هستند وقتی که ثروتمند می شوند با همسر دومی و سومی ازدواج می‌کنند!!

 شروطی که اسلام برای چند همسری وضع نموده است عبارتند از:

شرط اول:_ رعایت عدالت میان زوجات:

شرط اول از شرایط اباحت تعدد زوجات برخورداری مرد از توانایی ایمانی و اخلاقی برای رعایت عدالت و دادگری در بین زنان ، در بستر، مسکن، خوراک و لباس است؛ زیرا خداوند می فرماید:« فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تَعْدِلُوا فَوَاحِدَهً»(النسا/۳)( اگر هم می‌ترسید که نتوانید میان زنان دادگری را مراعات دارید ، به یک زن اکتفاء کنید).

البته تمایل قلبی وعلاقۀ بیشتر درونی به یکی از آنها موضوعی طبیعی است و چنانچه در رفتار و تهیه مخارج زندگی تأثیرنگذارد مانعی ندارد، زیرا رسول خدا (صلی الله علیه وسلم) نسبت به حضرت عایشه محبت و علاقه بیشتری داشتند؛ اما بطور کامل در عمل میان همسرانش عدالت را مراعات می‌کردند و می فرمودند:« خداوندا این کار است که از دست من برمی‌آید از تو می‌خواهم در مورد آنچه در اختیارم نیست مرا مورد ملامت قرار ندهی»! (امام احمد)

اسلام ستم و بدرفتاری وترک عدالت را با همسران حرام گردانیده و در این رابطه رسول خدا(صلی الله علیه وسلم) می‌فرمایند:« مردی که دارای دو همسر باشد و حق یکی از آن ها را بخاطر دیگری ضایع نماید و میان آنها به عدالت رفتار نکند، روز قیامت وقتی که برانگیخته می‌شود، یک طرف بدنش کج وفلج می شود». (امام احمد)

بنابراین فقها وجوب مساوات درمسایل زناشویی بین زنان را لازم دانسته‌اند، زیرا ترک مساوات و برابری در رفتار موجب نافرمانی خداست و باید آن را مراعات کند .

البته علما گفته‌اند: وجوب مساوات در اجرای نوبت همخوابگی و شب است نه نزدیکی و مقاربت، زیرا مقاربت بر اساس نشاط ومیل قلبی است و این به اختیار مرد نیست. بنا بر این هرگاه مرد با یک زنی باکره ازدواج کرد ودارای همسر یا همسران دیگری بود بر وی لازم است که هفت شب را به همسر جدید اختصاص داده وسپس تقسیم را شروع و آن هفت شب را به حساب نیاورد و اگر بازنی بیوه ازدواج کرد می‌تواند سه شب را به همسر جدیدش اختصاص دهد وسپس تقسیم را با عدالت بین همسران شروع کند.

حضرت انس از پیامبر اکرم(صلی الله علیه وسلم) روایت می‌کند که فرمودند:« اگر شخصی با دوشیزه ازدواج کرد، خارج از تقسیمات زمانی ، هفت شب و اگر با زن بیوه ازدواج کرد ، سه شب نزد او اقامت کند».

اما اگر زنی راضی بود و از سهم خود به نفع دیگری بگذرد در این صورت مرد می‌تواند نزد آن زن بماند چنانچه در حدیثی آمده که حضرت سوده بنت زمعه از سهم خود به نفع حضرت عایشه گذشته بود.

همچنان عدالت بین همسران باید در سفر نیز مراعات گردد چنانچه امام بخاری از عایشه (ض) روایت می‌کند که پیامبر اکرم (صلی الله علیه وسلم) هر گاه قصد سفر می‌کرد  در بین زنان قرعه می انداخت و هرکدام از قرعه خارج می‌شد را با خود به سفر می‌برد.

شرط دوم: توانایی و تمکن مالی:

شرط دوم اباحت تعدد زوجات توانایی و تمکن مالی مرد برای تأمین نفقه آنها و جلوگیری از ستم و ظلم اقتصادی به آنان است، زیرا شخصی که نتواند زوجه‌اش را از طریق مشروع تأمین کند ازدواج او حتی با یک زن نیز حرام است .

چرا چند همسری برای مردان جایز است?

در مورد حکمت تعدد زوجات بسیار سخن گفته و مطلب نوشته شده است در این یادداشت به همین اکتفا می‌کنیم که اسلام آخرین پیام خداوند متعال برای بشریت است که به وسیله آن رسالت پیامبران خاتمه یافته است به همین خاطر قوانین و را ه و رسمی فراگیر و ماندگار با همه سرزمین ها و ملت ها و زمان ها را فرا راه بشریت قرار داده است.

یکی از مهم ترین حکمت‌ها واهداف که اسلام برای اباحت چند همسری داشته عقیم (نازا) بود ن زن است؛ زیرا وقتی زن  عقیم است ودر عین حال علاقه دارد که با شوهر خویش علاقۀ زوجیت خویش را ادامه بدهد و شوهر نیز متمایل است با او رابطۀ زوجیت خویش را منحل ننماید و در عین حال علاقه دارد فرزندی داشته باشد در چنین حالات مرد سه انتخاب دارد؛

اول اینکه مرد از داشتن فرزند که یکی از طبیعی ترین خواسته های بشر است محروم گردد و با زوجه‌اش زندگی مشترک را بدون داشتن فرزند ادامه بدهد.

دوم اینکه زوجه‌اش را صرفا به سبب عقیم بودن طلاق بدهد و با زن دومی ازدواج نماد.

سوم اینکه با کسب رضایت زوجۀ اولی و رعایت شروط تعدد زوجات با زن دومی ازدواج نماید تا از یک سو به آرزوی قلبی خویش که داشتن و فرزند است برسد و از سوی دیگر از وقوع طلاق جلوگیری به عمل آید که این انتخاب معقول و عقلانیی به نظر می‌رسد و نزدیک به انصاف است.

دومین مورد از حکمت مباح بودن تعدد زوجات

ازدیاد قدرت جنسی بعضی مردان و مصاب بودن به مرض و یا عادت ماهوار زنان است؛ زیرا بیماری ماهوار زنان و مبتلا بودن آنها به مرض صعب العلاج و خستگی از تولد فرزند و قوی بودن غریزه جنسی بعضی مردان زن و مرد را از نظر جنسی در وضعیت نامتشابهی قرار داده و سبب گردیده است که مرد کم و بیش به سوی زن دیگر روی بیآورد و یا زن سبب تشویق مرد به ازدواج دومی گردیده‌است ..

عادت ماهوار زنان و مصاب بودن آنها به امراض پدیده ای است که محدود و منحصر به اجتماعات ابتدایی نبوده؛ بلکه در عصر حاضر نیز وجود دارد.

گاهی هم تعداد زنان بیش از تعداد مردان می‌شود به ویژه زمانی که بسیاری از مردان وجوانان در آتش جنگ ها قربانی شوند پس در صورتی که تعدد زوجات مباح نباشد عدۀ کثیری از دختران آماده به ازدواج که طبیعی ترین حق آنها است محروم خواهند‌ شد.

باید افزود که با توجه به شرایط دشواری که  اسلام درباره تعدد زوجات وضع کرده است میزان تعدد زوجات در ممالک اسلامی بسیار کم است؛ چنانچه در آماری که درسال ۱۹۷۱ تهیه شده ۹۴ درصد مردان مسلمان صرفا یک همسر و فقط چهار درصد آنها داری دو همسر بوده‌اند.

خلاصه 

اگر با دقت تعدد ازواج را مورد بررسی قرار دهیم به طور قطع می‌دانیم که اسلام با ابقای تعدد زوجات و محدود کردن آن و تعیین شروط ، مشکل بزرگی از مشکلات عالم بشری را حکیمانه حل کرده است که در آموزه‌های دیگر ادیان ودر قوانین دیگر ملتها دیده نمی‌شود.

این هم به مصلحت جامعۀ انسانی است که هر انسانی طبعاً به آن میل دارد..

ازدواج با یک زن مانند: غذا و تعدد زوجات مانند دارویی است که برای معالجه بعضی از امراض اجتماعی تجویز می شود.

تهیه و ارسال به سایت: عارفه فاضلی

منابع: ۱٫ فقه خانواده درجهان معاصر/ دکتروهبه زحیلی

حقوق فامیل / عبدالعزیز سلیمی

نقش ازدواج درسلامت جامعه/ دکتر جلال جل الی‌زاده

درونمایه جامعه اسلامی/ دکتر یوسف قرضاوی

فقه جامع بانوان /کامل محمد محمد عویضه

نمایش بیشتر

ســــۆزی میــــحڕاب

سایت ســــۆزی میــــحڕاب در آذرماه 1392 با همت جمعی از اهل قلم خوشنام و گمنام تاسیس شد ســــۆزی میــــحڕاب بدون جنجال و در اوج عملگرایی به ترویج مبانی میانه روی می پردازد ســــۆزی میــــحڕاب با هیچ جریان و هیچ احدی درگیری ندارد ســــۆزی میــــحڕاب رسالتی جز همزیستی و دگرپذیری ندارد

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا