امام بخاري در صحيحش از أبو هريرة رضي الله عنه روایت کرده که پیامبر فرمود: شخصی از بنی اسرائیل از شخصی دیگر مبلغ هزار دینار قرض خواست او نیزگفت شاهدانی رابیاورتا به تو قرض دهم آن شخص گفت خدا کافی است که شاهد باشد گفت پس ضامنی را بیاور آن شخص گفت خداکافی است که ضامن باشد گفت راست می گویی سپس تا مدت معینی هزار دینار را به عنوان قرض به وی داد (زمان بازپس دادن قرض فرا رسید)مقروض وقتی که خواست قرض رابه صاحبش برگرداندبطرف دریا رفت اما وسیله ای نیافت که برآن سوار شودونزد قرض دهنده برود آنگاه قطعه چوبی را برداشت وسوراخ نمود وهزار دینار راهمراه با نامه ای در داخل آن گذاشت وبه دریا انداخت سپس روبه خدانمودوگفت: خدایا تو می دانی که من مبلغ هزار دینار را از فلانی خواستم اوشاهدانی خواست من هم تورا شاهد گرفتم وی هم قبول کرد سپس ضامنی خواست بازهم من تورا ضامن گرفتم اوهم راضی شد اکنون هم تو آگاهی که من درصدد یافتن مرکبی هستم تا این امانت را به صاحبش برگردارم که آنرا نمی یابم اکنون من آنرا به تومی سپارم آنرا به دریا انداخت وبرگشت(ازقضا)شخص قرض دهنده یعنی مالک هزار دینار چوب رابرداشت وآنرا بعنوان هیزم به خانه برد وقتی چوب را شکست هزاردینارونامه را در آن یافت بعد از مدتی شخص مقروض با هزار دینار(دیگر) نزد شخص قرض دهنده رفت وگفت به خدا سوگندخیلی تقلا نمودم تا مرکبی را جهت آوردن مالت پیداکنم اما چیزی نیافتم قرض دهنده گفت آیا پیشتر چیزی را ار سال نموده بودی شخص مقروض نیز(از اول تا آخر) داستان را برایش تعریف نمود اونیز گفت(ناراحت مباش چرا که) بی شک خدا آنچه را ارسال نموده بودی به من رسانیداین بود که شخص مقروض همراه با هزاردینار(ی که با خود برده بودشادمان وسرافراز)به خانه برگشت.
رسول اکرم باذکر این حدیث خواسته تا اهمیت امانت و وفای به آن رابرای امتش بیان سازد واین صفت نیکووزیبا را در میانشان نهادینه سازد چنانچه مدام پیروان خود را بهترین خلق وخوی وارزشمندترین سرشت واخلاقهاتربیت می نمود.
مقولةامانت در دین اسلام ازجایگاه ویژه ای برخوردار است ونزد خدانیز شأن ومقام والا وارزشمندی را به خود اختصاص داده است چنانکه درمیان مردم نیز دارای مکانتی عظیم می باشد به همین خاطر خداوند متعال به رعایت ومحقق نمودن آن فرمان داده آنجاکه می فرماید:ِإنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا وَإِذَا حَكَمْتُمْ بَيْنَ النَّاسِ أَنْ تَحْكُمُوا بِالْعَدْلِ إِنَّ اللَّهَ نِعِمَّا يَعِظُكُمْ بِهِ إِنَّ اللَّهَ كَانَ سَمِيعًا بَصِيرًاالنساء:58 یعنی:بیگمان خداوند به شما دستور میدهدکه امانتها را(اعم از آنچه خدا شما را درآن امین شمرده وچه چیزهائی که مردم آنها رابدست شما سپرده وشما را در آنها امین دانسته اند)به صاحبان امانت برسانید وهنگامی که در میان مردم به داوری نشستید اینکه دادگرانه داوری کنید(این اندرز خدا است وآن را آویزة گوش خود سازید وبدانیدکه)خداوند شما را به بهترین اندرز پند می دهد بیگمان خداوند دائماَ شنوای (سخنان و)بینا(ی کردارتان) بوده ومیباشد(ومیداند چه کسی درامانت خیانت روا می داردیا نمیدارد وچه کسی دادگری میکند یا نمی کند.) چنانچه در جای دیگری (درهمین ارتباط)می فرماید {فَإِنْ أَمِنَ بَعْضُكُمْ بَعْضًا فَلْيُؤَدِّ الَّذِي اؤْتُمِنَ أَمَانَتَهُ وَلْيَتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ بقرة:283 یعنی:اگر بعضی از شما به برخی دیگر اطمینان کرد باید کسی که امین شمرده شده است امانت او را باز پس دهدواز خدائی که پروردگار اوست بترسد.
خداوند متعال از خیانت نمودن در امانت منع فرموده است ومی فرماید:يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَخُونُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ وَتَخُونُوا أَمَانَاتِكُمْ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ الأنفال:27.ای مؤمنان!به خدا وپیغمبر خیانت مکنید ودر امانت خود نیز آگاهانه خیانت روا مدارید.
ورعایت وحفظ امانت راازجملة بزرگترین نشانه های ایمان وصفات مؤمنان قلمداد نموده آنجاکه می فرماید وَالَّذِينَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ مؤمنون:8 وکسانیند که در امانتداری خویش امین ودر عهد خودبرسرپیمانند.
مهمترین آیه در ارتباط با مکانت وجایگاه امانت ومنزلت والای آن این فرمودة قرآنی است که می فرماید:إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنْسَانُ ۖ إِنَّهُ كَانَ ظَلُومًا جَهُولًاأحزاب:72.ما امانت را برآسمان ها زمین وکوه ها عرضه کردیم همه از ژذیرش آن خود داری کردند واز آن ترسیدند وحال اینکه انسان مسئولیت آن را به دوش گرفت به راستی که انسان ظالم وجاهل بود
بنگر که چطور آسمانها وزمین وکوهها از حمل نمودن امانت حذرنمودند وازعواقب حمل آن ترسیدند چرا که(پی می بردندکه) تقصیر وکوتاهی درحق آن موجب کیفروعذاب دردناک خداوندی می شود.
امانت در سنت مطهر:
سنت نبوی نیز به تبع قرآن بیان داشته که خیانت در امانت از صفات اهل ایمان نمی باشد بلکه جزوصفات منافقان بشمار می آید چنانچه بخاري ومسلم ازأبوهريرة (رض) روایت می کنند که پیامبر فرمود:[آية المنافق ثلاث: إذا حدث كذب، وإذا وعد أخلف، وإذا اؤتمن خان]نشانة منافق سه چیز است وقتی سخن بگوید دروغ می گوید چون وعده دهد خلاف وعده می کند وچون امانتی به او داده شود در آن خیانت میکند.
در روایتی دیگر که عبدالله بن عمروروایت نموده چنین آمده:[أربعٌ من كن فيه كان منافقًا خالصًا، ومن كانت فيه خلةٌ منهن كانت فيه خلةٌ من نفاقٍ حتى يدعَها: إذا حدث كذب، وإذا عاهد غدر، وإذا وعد أخلف، وإذا خاصم فجر](متفق عليه). چهارصفت در هر کسی وجود داشته باشد منافق خالص است واگر یکی از این اوصاف در او باشددارای صفتی از نفاق است مگر اینکه آن را ترک می گوید چون امین شمرده شود خیانت کند وچون سخن گوید دروغ گوید وچون عهد وقرار ببندد بی وفایی کند وهرگاه پیکار نماید تباهکاری کند.
واز اینکه خیانت جزو اخلاق مسلمان باشدنهی فرموده اگرچه به وی نیز خیانت شود چنانچه أبو داودوترمذي ازأبو هريرة ازنبي اکرم(ص) روایت می کنند که فرموده: [أد الأمانة لمن ائتمنك ولا تخن من خانك]امانت را به کسی که تو را امین شمرده پس بده وبه کسی که به تو خیانت کرده است خیانت مکن.
وما را باخبر نموده که ازمیان رفتن ایمان مقرون با ضایع شدن امانت می باشد وبرچیده شدن دین، خیانت عهد وپیمان رادر بردارد. إمام أحمد وأبو يعلى از أنس روایت نموده اندکه هرگاه پیامبر برای ما خطبه می خواند می فرمود: [لا إيمان لمن لا أمانة له، ولا دين لمن لا عهد له کسی که امانتدار نیست ایمان ندارد وکسی که به عهدش وفا نکند دین ندارد.
گستردگی معنی امانت:
چه بسا بعضی با شنیدن آن حدیث مذکور(حدیث شخص بنی اسرائیلی که در بالا ذکر شد) گمان برند که مفهوم امانت تنها درحفظ ودائع ومسترد نمودن آنها به صاحبانشان خلاصه می شود،حال آنکه این نوع،پاره ای از اجزاء امانت وتنها شکلی از اشکال زیادآن میباشد.
حقیقت ومفهوم امانت در اسلام خیلی وسیع وفراگیراست و شامل هرامری میباشد که حفظ وعهده دار شدن آن به مسلمان واگذار شده است ونیز شامل هر مسئولیتی می باشدکه به گردن او افتاده است خواه از اموردنیایی باشد یا اخروی،جزو تکالیف شرعی باشد یاوظایف دنیوی،جزوحقوق خدا باشد ویا حقوق بندگان.
ازجمله بزرگترین امانتهایی که انسان مسلمان بر دوش گذاشته، امانتِ توحید ویکتاپرستی درزمینة عبادات واخلاص برای اومیباشد وشریک قرار دادن بااو ویا کفر نسبت به اوبزرگترین ستم وشدیدترین خیانتها بشمار می آید.
ایمان به رسول اکرم وپیروی ازسنتهایش والتزام نسبت به سیره واخلاق وی وحرکت کردن بر منهج ایشان وراه وروش اصحاب،امانت؛ورویگردانی از منهج آن بزرگواران و درپیش گرفتن غیر این مسیر،گمراهی وضلالت وخیانت بحساب می آید.
حُکم نمودن به شرع وبرنامة خدا، توسط حاکم ومحکوم امت اسلام امانت، وداوری بردن نزد قوانین وضعی وزمینی خیانت است وچه خیانت بزرگی!!
تمام عبادات از وضو ونماز وروزه وزکات تا حج خانة خدا در چهارچوب امانت قرارمیگیرند هرکه آنها را آنگونه که بدان امر شده انجام دهدحق امانت را ادا نموده وهرکه آنها راضایع نماید ویادرانجام آنها کوتاهی نمایدبی شک که درحق آنها خیانت روادیده است. خداوند متعال می فرماید: {فويل للمصلين الذين هم عن صلاتهم ساهون.واویلا به حال نمازگزاران، همان کسانی که نماز خود را به دست فراموشی می سپارند.همانا دزدترین مردم کسانی هستند که از نمازشان دزدی می نماید وآنگونه که به اقامة آن دستور داده شده آن را ادا ننماید. چنانچه تمام امور اخلاقی مانند صدق وراستی، وفاء، صلة رحم وخوشرفتاری، حلم وبردباری و… شامل حوزه امانت می شود وهرکه آنها را ترک گوید وبه دروغ وخیانت وقطع صلة رحم وزنا وقتل روی آورد بی شک به خیانت وکوتاهی دچارشده است.
زن(برای همسرش) امانت است،اولاد امانت است رعایت حجاب وپاکدانی وحیا وحشمت ودوری جستن از مردان بیگانه ومکانهای فتنه برای زن امانت است ونادیده گرفتن آنها خیانت محسوب می شود.
امانت سرچشمة رستگاری است
شکی نیست که مقیاس تمدن امتها ومعیار تقدم وپیشرفت آنها به پاکی وامانتداری افرادش بستگی داردودرصورتی که غدر وخیانت به داخل آن نفوذ ورخنه کرد کاروبارش مختل وتباه می گردد وبنیانش دچار شکاف می گرددوبه گودال تباهی ونابودی فرومی ریزد آنهمه خیانت وفساد اداری ومالی واجتماعی واقتصادی و… که جامعة بشری از دست آن به ناله افتاده است محصول ضایع شدن واز میان رفتن امانت وامانتداری می باشد.
ضایع شدن امانت:
نبی اکرم خبر داده که ضایع شدن امانت یکی ازنشانه های قیامت است واینکه در آخر زمان وفای به وعده در میان مردم کم می شود وامانت برچیده خواهد شد چنانچه امام مسلم از خذیفه روایت می کندکه:پیامبر(ص) فرمود امانت در ته دلهای مردان نازل شده است وسپس آنرا از قرآن وبعد از سنت دانستند سپس پیامبر در بارة از میان رفتن امانت فرمود:مرد خوابی سبک می کندوامانت از دلش بر کشیده می شودواثر آن مانند اثر نقطه(که نمایان نیست) بر دلش می ماند سپس خوابی سبک میکند وامانت (از دلش)کشیده می شود واثر آن مانند آبله می ماندمانند اخگری که آن را برپایت می غلتانی وتاول میزند وتو آن را برآمده می بینی در حالیکه میان آن چیزی نیست روزی فرا می رسد که مردم معامله میکنند وکمتر کسی است که امانت را رعایت می کند وگفتند در قبیلة بنی فلان مردی امین است و(درتوصیف)مردی گفتند:چقدر باهوش وزیرک وچابک است در حالی که در دل اوذره ای ایمان وجود ندارد حذیفه می گوید زمانی آمده بود که ترسی نداشتم با چه کسی معامله کنم اگرطرف معامله مسلمان بود به شیوه ی اسلامی بامن معامله میکرد واسلام حقم را به من برمیگرداند اگر نصرانی بودبزرگش آنرا به من برمیگردانید؛ولی امروز جز با فلان وفلان معامله نمی کنم.
ازمیان رفتن وضایع شدن امانت یکی از علامت ونشانه های برپایی قیامت بحساب می آید درصحيح بخاري آمده که: [بينما النبيُّ صلَّى اللهُ عليه وسلَّم في مجلسٍ يُحدِّثُ القومَ، جاءه أعرابيٌّ فقال: متى الساعةُ؟… قال: إذا ضُيِّعَتِ الأمانةُ فانتظِرِ الساعةَ. قال: كيف إضاعتُها؟ قال: إذا وُسِّد الأمرُ إلى غيرِ أهلِه فانتظِرِ الساعةَ]. پیامبر درمجلسی نشسته بود درهمان حال مردی نزد ش آمد وگفت: ای رسول خدا قیامت کی برپا می شود؟ رسول خدا فرمود وقتی امانت ضایع شود منتظر قیامت باش مرد گفت ضایع شدنش چگونه است؟ پیامبرفرمود وقتی کار به شخصی که شایستگی اش را نداشته باشد موکول شود منتظر ظهور قیامت باش.
منبع:انترنت ترجمه:اسمعیل ابراهیمیان8/9/93حمزه آباد
