تاریخچه ۸ مارس , روز جهانی زن

در آغاز قرن بیستم , زنان زیادی در کشورهای صنعتی با دریافت کارمزدی بسیار اندک و غیرمنصفانه و همچنین بدون برخورداری از تسهیلات ، وارد بازار کار شدند.

این شرایط دشوار باعث شکل گیری تشکل های مدنی زنان شد و در این میان زنان کارگر تحرکاتی از خود نشان دادند و در واقع مبارزات آنان باعث شد که روز جهانی زن شکل بگیرد.

” کلارا زتکین” یکی از  مشهورترین سوسیالیست های پیشتاز در تشکل زنان بود که در ۵ ژوئیه ۱۸۵۷ میلادی در یکی از روستاهای نزدیک لایپزیکی آلمان متولد شد.

پدرش “گوتفرید آیسلر ” در آن روستا معلم بود و مادرش نیز که “جوزه پینه ” نام داشت یکی از  اعضای باسابقه جنبش فمینیستی زنان آلمان بود.

انتخاب روز هشتم مارس به عنوان روز جهانی زن به مناسبت تظاهرات بزرگ زنان کارگر کارخانه بافندگی و ریسندگی نیویورک آمریکا در سال ۱۸۵۷ میلادی که به منظور افزایش مزد و کاهش ساعات کاری زنان ترتیب داده شده بود، تعیین شد ؛ در این تظاهرات که با دخالت پلیس روبرو شد، اغلب زنان معترض دستگیر شده و تعداد زیادی هم به قتل رسیده و یا زخمی شدند.

تحرکات و اعتراضات زنان کارگر کارخانه ریسندگی و بافندگی آمریکا به عنوان یک حادثه تاریخی و مهم در تاریخ جنبش حق طلبانه زنان به طور عام و بویژه در جنبش زنان آزادی خواه به شمار می آید.

شالوده شعارهای زنان کارگر تظاهرکننده کارخانه بافندگی و ریسندگی عبارت بود  از اعتراض به عدم پرداخت حقوق یکسان با مردان کارگر و همچنین شرایط نامساعد کاری زنان و تعداد ساعات کاری آنان در کارخانه ها .

در واقع مطالبات تظاهرکنندگان عبارت بود از درخواست افزایش کارمزدها، کاهش تعداد ساعات کار در روز به ده ساعت و حق تشکیل دادن جنبش های کارگری و همچنین برخورداری از حق رای و شرکت در انتخابات ها.

در ماه اوت سال۱۹۱۰ میلادی در شهر کوپنهاگن دانمارک دومین کنفرانس جهانی زنان سوسیالیست برگزار شد؛  با الهام از سوسیالیست‌های آمریکایی، لوییس زیتس سوسیالیست آلمانی پیشنهاد تأسیس سالانه روز بین‌المللی زن را داد و کلارا زتکین سوسیالیست پیشرو که بعدها یک رهبر کمونیست شد از او حمایت کرد، البته در آن کنفرانس روز خاصی مشخص نشد ؛ نمایندگان که مجموعه‌ای از ۱۰۰ زن از ۱۷ کشور بودند، با این ایده برای ترویج حقوق برابر، شامل حق رای برای زنان، موافقت کردند و سال بعد در ۱۹ مارس ۱۹۱۱ روز بین‌المللی زن برای میلیون‌ها نفر در اتریش، دانمارک، آلمان و سوییس برای اولین بار شناخته شده بود  فقط در امپراطوری اتریش-مجارستان، ۳۰۰ تظاهرات برگزار شد ، در وین، زن ها در  رینگ‌اشتراسه، رژه می‌رفتند و بنرهایی به افتخار شهدای کمون پاریس حمل می‌کردند؛ زنان خواستار حق رای و مناصب عمومی بودند ؛ آنها همچنین نسبت به تبعیض جنسیتی در استخدام اعتراض داشتند؛ آمریکایی‌ها در آخرین یکشنبه فوریه روز ملی زن را به پا داشتند.

اگر چه در کنفرانس مذکور،  ۱۹ مارس به عنوان روز جهانی زن پیشنهاد شد ؛ ولی روز معینی  برای بزرگداشت روز جهانی زن به تصویب نرسید؛ به همین خاطر می بینیم تا سال ۱۹۲۱ میلادی کشورهای مختلف جهان ، هر یک در روز متفاوتی و بیشتر در ایامی که تعطیل رسمی بود به بزرگداشت این روز می پرداختند ؛ برای مثال در ۱۹۱۳ زنان روسی اولین روزِ جهانیِ زن را در آخرین شنبهٔ فوریه (برپایهٔ گاه‌شماری ژولینی) برپا داشتند همچنین تا سال ۱۹۱۴، اعتصاباتی به رهبری زنان، راهپیمایی‌ها و تظاهرات دیگری وجود داشت که هیچ‌کدام از آنها در ۸ مارس اتفاق نیفتاد و در ۱۹۱۴ روز جهانی زنان در ۸ مارس برگزار شد، احتمالاً به این دلیل که آن روز یکشنبه بود و در سال ۱۹۱۴ برگزاری روز زن در آلمان به حق رای زنان اختصاص داده شد که البته زنان آلمانی تا سال ۱۹۱۸ این حق را به دست نیاوردند و در ۱۹۱۷ تظاهراتی تحت عنوان روز بین‌المللی زن در سنت پترزبورگ در آخرین پنجشنبهٔ فوریه (مصادف با ۸ مارس در گاه‌شماری میلادی) برپا شد که سرآغاز انقلاب فوریه بود.

 «کلارا زتکین»  برای بار دوم و در سال  ۱۹۲۱ میلادی  هشتم مارس را به عنوان روز جهانی زن پیشنهاد نمود و در نهایت تصویب شد و این روز به عنوان روز جهانی زن تعیین شد .

هشتم مارس به دو دلیل به عنوان روز جهانی زن تعیین شد

۱-هشتم مارس یادآور فداکاری ها و جانفشانی های زنان کارگر کارخانه ریسندگی و بافندگی نیویورک است.

۲- در این روز، زنان در سنت پترزبورگ برای «نان و صلح» در اعتصابات شرکت کردند و خواستار پایان دادن به جنگ جهانی اول، کمبود مواد غذایی روسیه و حکومت استبدادی مطلقه شدند و از آن سال به بعد هشتم مارس به عنوان روز جهانی زن نامیده شد.

لئون تروتسکی می‌نویسد: «۲۳ فوریه (۸ مارس) روز بین‌المللی زن بود و جلسات و اقدامات پیش بینی شده بود ولی ما تصور نمی‌کردیم که این روز زن، انقلاب به پا می‌کند. اقدامات انقلابی پیش بینی می‌شدند اما زمان آنها مشخص نبود. برخلاف دستورها، کارگران نساجی در چندین کارخانه کارشان را رها کرده و نمایندگانشان را برای حمایت از تظاهرات فرستادند… که منجر به اعتصاب توده‌ها شد… همه به خیابان‌ها ریختند.

پس از انقلاب اکتبر انقلابی بلشویک الکساندرا کولونتای و ولادمیر لنین، این روز را در اتحاد جماهیر شوروی مناسبتی رسمی اعلام کردند؛ اما تا ۱۹۶۵ یک روز غیر تعطیل بود؛ در ۸ می ۱۹۶۵ شورای عالی ریاست اتحاد جماهیر شوروی روز بین‌المللی زنان را یک روز تعطیل در اتحاد جماهیر شوروی اعلام کرد که «برای یادبود مقاومت و ایستادگی زنان شوروی در ساختار کمونیست، در دفاع از سرزمین مادری در جنگ بزرگ وطن، در قهرمانی و از خودگذشتگی در جلو و عقب (جبهه‌ها) و همچنین نشان دادن مشارکت عظیم زنان برای تقویت دوستی در بین مردم و تلاش برای صلح، روز زن باید مانند دیگر وقایع برپا شود.»

پس از رسمی شدن این روز در روسیه، بعد از انقلاب شوروی در ۱۹۱۷ این مراسم عمدتاً در کشورهای کمونیستی و سوسیالیستی برگزار شده است ؛ در چین از سال ۱۹۲۲ و در اسپانیا از سال ۱۹۳۶ توسط کمونیست ها برگزار شد ، پس از تأسیس جمهوری خلق چین در اول اکتبر ۱۹۴۹، در تاریخ ۲۳ دسامبر، شورای دولتی اعلام کرد که روز ۸ مارس مناسبتی رسمی است و به زنان در چین نصف روز مرخصی داده خواهد شد.

در غرب، روز بین‌المللی زنان اولین بار بعد از سال ۱۹۷۷ مشاهده شد که در این تاریخ مجمع عمومی سازمان ملل دول عضو را دعوت کرد تا روز ۸ مارس را به عنوان روز سازمان ملل متحد برای حقوق زنان و صلح جهانی بنامند؛ ولی زنان اروپای شرقی که در آمریکای شمالی ساکن بودند، روز جهانی زن را دهه‌ها پیش از این برگزار می‌کردند.

 در طول جنگ جهانی دوم بعضی از کشورهای غربی، بر این روز به عنوان مشارکت زنان در جنگ و شکست فاشیسم تأکید کردند ؛ النور روزولت بزرگداشت وحدت جهانی زنان را در ستونِ «روز من» در سال ۱۹۴۴ ستایش کرد.

ناگفته نماند در کشور ما ایران ، در بیستم جمادی الثانی هر سال،  این روز به یُمن زاد روز  حضرت فاطمه زهرا ( رضی الله عنها) ، روز مادر نام گرفته است.

تهیه و ترجمه : سه وزه حیدری