محمد رسول ابوالمحمدی
۱- در قرآن کریم نصی در مورد طاعون و تعامل با امراض مسری وجود ندارد.
۲- در سنت، احادیث صحیح زیادی در مورد طاعون آمده است که بیشترین نکاتی که در آنها مطرح گردیده، جنبه پیشگیری، طبی و رقيه شرعی دارد، نه تأثیر آن بر شعائر عبادی.
۳- به حسب ظاهر در زمان خود رسول الله (صلی الله علیه وسلم )و در قلمرو مؤمنین آن زمان( شبه جزیره عربستان) طاعون پیش نیامده است۰
۴- در زمان خلفای راشدین (رض) در زمان حضرت عمر (رض) در سال ۱۸ هجری در (عمواس) طاعون پیش می‌آید که در تعامل با آن سه اجتهاد متفاوت پیش می‌آید.
الف: جبهه ابوعبیده که اجتهاد محض است.
ب: جبهه حضرت عمر که بعد از اجتهاد و مشورت سه گانه با مهاجرین، انصار و کبار مهاجرین، با حدیث مروی از عبدالرحمن بن عوف تأیید و ترجیح داده می‌شود۰
ج: اجتهاد عمرو بن عاص که سرانجام با اجتهاد حضرت عمر یکی است٠
اجتهاد ( ب و ج ) با احادیث موافق‌تر بوده و بیشتر جنبه عام پیشگیرانه را رعایت کرده و می‌شود هر نوع پرهیز از آن استنباط شود۰
۵- در تاریخ اسلام تا عصر حاضر طاعونهای زیادی پیش آمده که بدتر از همه، سال ( ۸۳۳ ) هجری است و ابن حجر عسقلانی که خود معاصر ماجرا و راوی آن است در مورد یکی از نقاط درگیر با اين بلا چنین می‌نویسد:
(۰۰ و قد وقع الموت فی السودان بالقرافة الی ان مات منهم نحو ثلاثة آلاف، و عز وجود حمالی الموتی و غسالهم و من يحضر القبور حتي عملوا حفائر كبارا كانوا يلقون فيها الاموات، و سرق كثير من الاكفان و نبشت الكلاب كثيرا فأكلتهم من أطراف الاموات، و وصل في الكثرة حتي شاهدت النعوش من مصلي المؤمني الي باب القرافة كأنها البيض تحوم علي القتلي، و اما الشوارع فكانت فيها کالقطارات يتلو بعضها بعضا٠)
٠٠و لما اشتد الأمر بالطاعون امر السلطان استفتاء العلماء من نازلة الطاعون، – هل يشرع الاجتماع للدعاء برفعه؟ أو يشرع القنوت له الصلوات؟ و ما الذي وقع العلماء في الزمان الماضي؟ – فكتبوا الاجوبة و تشعبت آرائهم و تحصل منها علي أنه يشرع الدعاء و التضرع و التوبة، و تقدم قبل ذلك التوبة و الخروج من المظالم و الأمر بالمعروف و النهي عن المنكر و أنهم لا يستحضرون من السلف اجتمعوا لذلك، الا ان الاجتماع أرجي للاجابة، و أجاب الشافعي بجواز القنوت لأنه نازلة٠٠ و أجاب الحنفي و المالكي بالمنع، فاجاب الحنبلی بان عندعهم روایتین و من جوزه و خصه بالامام الاعظم فی غیر الجمعة، ثم القضاة و العلماء الي حضرة السلطان فقرئت الفتاوي و فسرها له محب الدين بن الاقصراني فأجاب: ( و انا اتابع الصحابة و السلف الصالح لا أخرج، بل كل واحد يبتهل الي الله في سره٠) – انباء الغمر في انباء العمر، ابن حجر العسقلاني، ٤٣٧/٣ ٠
٦- نكاتی كه از این بلا و تعامل علما و قضات و سلاطین در آن زمان بدست می‌آید عبارت است از:
الف: ( فقط بالقرافة) مات منهم نحو ثلاثة آلاف۰
ب: عز وجود حمالی الموتی و غسالهم و من یحضر القبور۰
ج : حتی عملوا حفائر کبارا کانو یلقون فیها الاموات۰
د : و نبشت الکلاب کثیرا فأکلتهم من اطراف الاموات، و صل فی الکثرة حتی شاهدان النعوش من مصلی المؤمنی الی باب القرافة کانها الرخم البیض تحوم علی القتلی، و اما الشوارع فکانت فیها کالقطارات یتلو بعضها بعضا۰
و : امر السلطان استفتاء العلماء من نازلة الطاعون۰
ح : تشعب آراء العلماء حول القضیة۰
ه : و آنهم لا یستحضرون عن أحد من السلف أنهم اجتمعوا لذلک۰
ک: جواب السلطان و امره – حکم الحاکم – و انا اتابع الصحابة و السلف الصالح و لا اخرج، بل کل واحد یبتهل الی الله فی سره۰
۷- به نظرم حکم این حاکم بعد از مشورت با علما و قضات، مطابق تعامل حضرت عمر با طاعون عصر خود بود۰
۸- همانطور که حضرت عمر بعد از مشورتها رٲی راجحش به حدیث مروی از عبدالرحمن بن عوف تأیید شد، این سلطان هم رأی خود را با رأی صحابه و سلف صالح تأیید کرد۰
۹- رأی حضرت عمر در ( ۱۸ ) هجری و این حاکم در ۸۳۳ هجری, چیزی است که فقه، علم، عقل جهان بهداشت، اطبا، دانشمندان رشتەهای مختلف علمی و حکام به آن رسیدەاند۰
۱۰- آیا احکام فقهی به دو بخش عزائم و رخص تقسیم بندی نشده است؟
۱۱- مگر فقهای مذاهب اسلامی در کتاب الصلاة، فصل الجماعة و الجمعة، رخصت‌ها و عذرهای منصوص و مقیس و اجتهادی را ذکر نکردەاند؟
۱۲- در کتاب الاحسان فی تقریب صحیح ابن حبان، للامام ابن بلبان، ده مورد عذر منصوصه در احادیث صحیح بیان شده است، احادیث ( ۲۰۶۲ تا ۲۰۸۶ )، و در کتاب صحیح ابن خزیمه از حدیث ۱۶۵۱ تا ۱۶۷۲ به همین موضوع اختصاص داده شده است، و در همه کتبِ احادیث شریف، این موضوع مطرح کردەاند۰
۱۳- مذاهب فقهی هم به صورت اجتهاد ( قیاسی، استحسانی، مصالح مرسلەی و۰۰) حدود شصت مورد عذر و رخصت را مطرح کردەاند۰
۱۴- فقها و محدثین عذر و رخصت ترک جمعه و جماعت را به عذر عام و همگانی و خاص و فردی تقسیم بندی کردەاند۰
۱۵- به فرض این در تاریخ اسلام ترک جمعه و‌جماعت به عذر طاعون اتفاق نیفتاده است، ما هم از این عدم اتفاق پیروی کنیم و یا در پرتو نصوص و با اجتهاد مقاصدی رای راجح و مناسب و راعی مصالح عمومی را ارائه بدهیم۰
۱۶- و یا خدای نکرده با رأی متحجرانه به نام دین باعث شویم اتفاقی مانند قرافه سودان پیش بییاید۰
۱۷- از منطوق و مفاهیم عام احادیث مربوط به طاعون و حکم حکومتی حضرت عمر و حاکم (۸۳۳ )هجری، توصیه های علمی، فقهی و حکومتی امروز دنیا استباط می شود۰
تحقیق: دکتر رسول محمد ابوالمحمدی
