ترتیل قرآن و روش های سه گانه آن

0 4,126 خواندن این مطلب 4 دقیقه زمان میبرد

در قرآن کریم صراحتا تاکید شده است که این کلام الهی باید به«ترتیل»خوانده شود.
وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلًا قرآن را شمرده شمرده بخوان
«ترتیل»عبارت است از:تلاوت حروف و کلمات قرآن به صورت «صحیح»و«شمرده»همراه با«تدبر»در معانی آیات.
در زمینه روش‌های قرائت قرآن و تقسیمات آن نظرهای مختلفی ابراز شده است، برخی آن را به ترتیب: ترتیل، تدویر و حدر دانسته‌اند وعده‌ای روش های قرائت را تحقیق، تدویر، ترتیل و تحدیر منحصر دانسته اند ؛ البته بعضی از پژوهشگران علم قرائت در کتاب‌های خود، روش‌های قرائت را تحقیق، تدویر و حدر بر شمرده‌اند.
اما ترتیل قرآن از لحاظ«سرعت»می تواند به سه روش زیر صورت گیرد؛ به دیگر تعبیر روش قرائت قرآن بر اساس هدف قاری از تلاوت آن، صورت‌های متفاوتی به خود می‌گیرد؛ گاهی هدف قاری از قرائت، تعلیم و آموزش است، که به آن قرائت، تحقیق می‌گویند و اگر قرائت با تحسین لفظ و صدا همراه باشد، به آن تدویر گفته می‌شود و زمانی که قاری قرآن هدفش ختم قرآن و تلاوت آیات بیشتری از کلام الله مجید باشد، از روش حدر یا تحدیر سود می‌جوید.

روش های مطرح در قرائت قرآن

۱-تحقیق ۲-تدویر ۳-تحدیر(حَدر)
✅ روش تحقیق:
تحقیق در لغت به معنی مبالغه در انجام چیزی بدون کمی و زیادی یا رسیدن به حقیقت چیزی می باشد و در اصطلاح، عبارت است از: به جا آوردن حق هر حرفی از اشباع مدها، تحقیق همزه‌ها، تمام و کمال آوردن حرکات، اظهار کامل حروف و تشدیدها، رعایت غنه‌ها، تفکیک حروف از یکدیگر و در نظر گرفتن محل وقف‌های مجاز.
این روش قرائت برای تمرین دادن اندام‌های صوتی جهت ادای حروف و قوام بخشیدن به الفاظ است و همچنین از این روش می توان برای آموزش قرائت استفاده نمود؛هر چند آیات کمتری خوانده می شود،اما امکان اداء صحیح و تدبر در معانی آیات بیشتر است؛ مانند قرائت استادعبدالباسط و استاد خلیل الحصری و …
نکته مهم :
*چگونگی قرائت قرآن بر اساس روش تحدیر باید از طریق استاد آموزش داده شود.
*هنگام قرائت به روش تحقیق، نباید نوآموزان از موازین تجویدی تجاوز نموده و افراط کنند؛ به این معنا که حروف ساکن را تحریک ننمایند، یا از حرکت‌ها، حروف تولید نشود. از تکریر بیش از اندازه حرف راء بپرهیزید و مبالغه در غنه حرف نون و غیر آن نشود.
*روش حمزه کوفی در قرائت، تحقیق بوده، چنانچه قرائت ورش (غیر از طریقی که از اصبهانی نقل شده است)، به تحقیق بوده است
✅ روش تدویر
تدویر در لغت به معنی گرد و مدور گردانیدن چیزی آمده است و در اصطلاح عبارت است از قرائتی بین تحقیق و حدر ؛ به عبارت دیگر تدویر به کُندی تحقیق نمی‌باشد و از نظر سرعت نیز بسان حدر خوانده نمی‌شود؛ به این صورت که کلام خدا به کارگیری الحان عرب و آواهای آن، نیکو قرائت می‌شود؛ البته زیبا گردانیدن (تحسین) لفظ و صدا در این روش به اندازه استطاعت و توانایی است.
تلاوت قرآن به روش تدویر، روش بسیاری از ائمه قرائت بوده است؛ آنان که قائل به مد دادن مد منفصل هستند ولی آن را به حد اشباع و طول نمی‌رسانند؛ قاریانی نظیر ابن عامر، کسایی و دیگران به این روش قرآن خوانده‌اند و همه پیشوایان قرائت، این روش قرائتی را مطلوب و صحیح انگاشته‌اند.
بدیهی است با پیروی از روش تدویرنسبت به روش تحقیق ، در یک زمان واحد آیات بیشتری خوانده می شود.
این همان روشی است که در میان مردم به روش ترتیل مشهور شده است ؛ شاید دلیل نام گذاری آن به ترتیل به این علت باشد که این روش بهترین نوع ترتیل است و «خیرالامور اوسطها».
✅ روش تحدیر(حَدر)
واژه «حدر»مصدر است. ماضی و مضارع آن حدر، یحدر و از ابواب ثلاثی مجرد می‌باشد. برخی آن را تحدیر نیز نامیده‌اند. معنای لغوی آن سرعت پیدا کردن و در سراشیبی قرار گرفتن است.

تعریف اصطلاحی
تعریف اصطلاحی حدر: سریع خواندن قرآن و تخفیف قواعد آن؛ مانند به قصر خواندن مدها و ساکن کردن حروف متحرک،(مانند: ارنا که ابن کثیر ارنا می‌خواند و یا یاته که در قرائت قالون یاته خوانده شده است. قاریانی که روش حدر را برگزیده‌اند از این موارد زیاد دارند.) اختلاس و ربودن مقداری از حرکت حروف، تخفیف همزه‌ها و خواندن آن به تسهیل و یا ابدال و امثال این ها. حدر روش قرائتی قاریانی مانند ابن کثیر،ابو جعفر یکی از قراء عشره و سایر قاریانی بوده است که مد منفصل را به قصر خوانده‌اند، مانند: ابوعمرو، یعقوب (یکی از قراء عشره)، قالون (راوی قرائت نافع) و دیگران.

رعایت این موارد در قرائت حدر ضروری است:
الف. رعایت دقیق مخارج حروف و آوردن صفات آنها؛
ب. اظهار تشدیدها و آوردن کامل غنه‌ها؛
ج. به کار بستن قواعد مربوط به اظهار، ادغام، قلب و اخفاء؛
د. رعایت قواعد تفخیم و ترقیق حروف؛
هـ. مد دادن مواردی که مد آنها تعیین شده است. مثلا مد لازم را باید به طول خواند، زیرا چنین تعیین شده است.
و. مراقبت از کشش صدای حرف مدی و جلوگیری از افراط در اختلاس صداها.
کاربرد حدر
ظاهرا از این قرائت، بیشتر برای ختم قرآن و نمازهای مستحبی استفاده می‌شود؛ کسانی که مایل به زیاد خواندن قرآن و کسب فضیلت بیشتری هستند، این روش را انتخاب می‌کنند؛ استدلال آنها در این زمینه به روایاتی همچون روایت ابن مسعود یکی از اصحاب رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و سلّم) می باشد آنجا که به نقل از پیامبر می‌گوید:من قرا حرفا من کتاب الله فله حسنه و الحسنه بعشر امثالها هر کس که حرفی از کتاب خدا را بخواند، برای او پاداشی است و پاداش آن در آخرت ده برابر است. زیرا قرآن فرمود: من جاء بالحسنه فله عشر امثاله. از طرفی یکی از پرفضیلت‌ترین عبادت‌ها تلاوت قرآن است. بدین جهت، هر اندازه قرآن بیشتر خوانده شود حسنات و ثواب آن مضاعف می‌شود؛ بنابراین قاری قرآن با قرائت تحدیر به حسنات بیشتری می‌رسد و قواعد تجوید را هم رعایت کرده است.
از این روش برای تلاوت هر چه بیشتر آیات قرآن و کسب ثواب افزونتر استفاده می شود و تبعاً برای شخص مبتدی روش مناسبی نیست؛ چرا که چنین فردی نه قادر به صحیح خواندن قرآن خواهد بود و نه تدبر در معانی برایش میسّر می باشد.