اصول

تفسیر و تحلیل آیه ی« فَبَشّر عِبادِالّذینَ یَستَمعونَ القَولَ…»(۲-۲)

قرآن می فرماید :

✳️ و قَدْ نَزَّلَ عَلَیْکُمْ فىِ الْکِتَابِ أَنْ إِذَا سمَعْتُمْ ءَایَاتِ اللَّهِ یُکْفَرُ بهِا وَ یُسْتَهْزَأُ بهِا فَلَا تَقْعُدُواْ مَعَهُمْ حَتىَ‏ یَخُوضُواْ فىِ حَدِیثٍ غَیْرِهِ إِنَّکمُ‏ْ إِذًا مِّثْلُهُمْ‌ـ

و در کتاب‌ بر شما نازل‌ کرده‌ است‌ که‌ چون‌ بشنوید به‌ آیات‌ الهی‌ کفر می‌ورزند و آن‌ها را به‌ ریشخند می‌گیرند، با آنان‌ منشینید تا به‌ سخن‌ دیگری‌ جز آن‌ بپردازند، چرا که‌ در این‌ صورت‌ شما نیز مانند آنان‌ خواهید بود.

✳️  و إِذَا رَأَیْتَ الَّذِینَ یَخُوضُونَ فىِ ءَایَاتِنَا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتىَ‏ یَخُوضُواْ فىِ حَدِیثٍ غَیْرِهِ وَ إِمَّا یُنسِیَنَّکَ الشَّیْطَنُ فَلَا تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّکْرَى‏ مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِین

 ‌ و چون‌ کسانی‌ را که‌ در آیات‌ ما چند و چون‌ می‌کنند دیدی‌، از آنان‌ روی‌ بگردان‌ . و اگر شیطان تو را [نسبت به ترک مجلسشان‏] به فراموشى اندازد، پس از یاد آوردن [به سرعت بیرون برو و] با گروه ستمکاران منشین.

✳️  و إِذَا سَمِعُواْ اللَّغْوَ أَعْرَضُواْ عَنْه‌ و [مؤمنان‌] چون‌ سخن‌ لغوی‌ بشنوند، از آن‌ روی‌ می‌گردانند.

✳️ و الَّذِینَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُون‏  و آنان [مومنان] که از [هر گفتار و کردارِ] بیهوده و بى ‏فایده روى‏گردانند.

 در قرآن‌ به‌ مؤمنان‌ تذکر داده‌ شده‌ است‌ که‌ هرگاه‌ فرد یا افرادی‌ را مشاهده‌ کردند که‌ در حال‌ استهزای‌ آیات‌ الهی‌ هستند، در جمع‌ آن‌ها حاضر نشوند، تا آنان‌ سخن‌ باطلشان‌ را رها و به‌ سخنی‌ دیگر روی‌ آورند و سپس‌ مورد فراموشی‌ را استثناء فرموده‌ و گفته‌ است‌: ممکن‌ است‌ شیطان‌ تو را به‌ فراموشی‌ کشاند، اما پس‌ از آن‌که‌ یادآور شدی‌ با قوم‌ ظالم‌ همنشین‌ نشو [و به‌ سخنان‌ آنان‌ گوش‌ فرانده‌] و نیز فرموده‌ است‌: بشارت‌ باد بر بندگانی‌ که‌ سخن‌ را می‌شنوند و از آن‌ پیروی‌ احسن‌ می‌کنند…

و نیز فرمود: مؤمنان‌ رستگارانند… همانان‌ که‌ از شنیدن‌ سخنان‌ لغو و باطل‌ اعراض‌ می‌کنند.

و نیز فرمود: هرگاه‌ مؤمنان‌ سخن‌ باطلی‌ بشنوند، از آن‌ روی‌ می‌گردانند…

✳️ «ذَلِکَ وَمَن یُعَظِّمْ حُرُمَاتِ اللَّهِ فَهُوَ خَیْرٌ لَّهُ عِندَ رَبِّهِ وَأُحِلَّتْ لَکُمُ الْأَنْعَامُ إِلَّا مَا یُتْلَى عَلَیْکُمْ فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثَانِ وَاجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ» [الحج/ ۳۰]

ترجمه: این است [آنچه مقرر شده] و هر کس مقررات خدا را بزرگ دارد آن براى او نزد پروردگارش بهتر است و براى شما دامها حلال شده است مگر آنچه بر شما خوانده می ‏شود پس از پلیدى بتها دورى کنید و از گفتار باطل اجتناب ورزید.

حال آیا ممکن است بفرماید: بروید هر حرفی را بشنوید به هر سایتی که دلتان خواست سرک بکشید و اگر ممنوعیتی ایجاد شد ، حکم دهید که با این آیه در تضاد است؟!

آیا یک پدر عاقل به فرزندش چنین توصیه‌ای می‌کند که خدای رحمان به بندگانش بنماید؟!

بنابراین از مجموع آیات در می یابیم که (( القول)) در آیه مورد بحث ، عام نبوده و مقصود آن سخن حق است .

  نکته ی دیگری که  در متن دو آیه فوق قرار دارد ، مفرد و مجرد بودن واژه “القول” است.

 آیه می فرماید “پس بندگانم را بشارت ده، آنان که به القول گوش میدهند…”.

 دقت شود که آیه نمی فرماید الاقاویل، بلکه می فرماید القول.

 یعنی واژه بصورت جمع نیامده است، بلکه صریحا مفرد است. پس آیه بشارتی است برای آنانیکه به “القول” یعنی قول ثابت الله (نه اقوال بشر!) گوش جان می سپارند و از احسن آن تبعیت می نمایند.

 به عبارت دیگر، قرآن در آیه ۱۸ سوره زمر انحصارا قول و کلام الله یعنی آنچه که الله نازل نموده را بعنوان مبنا و ملاک هدایت و رستگاری معرفی می نماید.

 به راستی آیا کسانی که از القول معنای عام آن را استنباط می کنند ، وقت آنرا نداشتند که ادامه آیات سوره زمر را نیز مطالعه نمایند تا مثلا با کمک از آیه ۵۵ همان سوره که در ذیل آمده، به تبیین بیشتری از آیه ۱۸ سوره زمر پی ببرند

آیه ۵۵ سوره زمر می فرماید: وَاتَّبِعُوا أَحْسَنَ مَا أُنزِلَ إِلَیْکُم مِّن رَّبِّکُم مِّن قَبْلِ أَن یَأْتِیَکُمُ الْعَذَابُ بَغْتَهً وَأَنتُمْ لَا تَشْعُرُونَ [زمر / ۵۵]

ملاحظه می کنید که قرآن کریم در آیه فوق دستور تبعیت از احسن آنچه که الله نازل نموده است را صادر می فرماید.

 پس منظور از تبعیت، تبعیت از احسن بما انزل الله است نه چیزی دیگر.

چه کسی صاحب قول احسن است ؟

((و من احسن قولا ممن دعاالی الله وعمل صالحا وقال اننی من المسلمین ))

(براستی چه کسی خوش گفتارتر است از آنکه به سوی خدا دعوت می کند و عمل صالح بجا می آورد و می گوید: یقینا من از تسلیم شده گانم ؟)

مراد از این فرد حضرت رسول اکرم (ص) می باشد اگرچه لفظ آیه عام است .

 اما چون هر فردی که به سوی خدا دعوت می کند معلوم نیست که غرضش درست باشد، لذابدنبال آن این شرط را افزود که (وعمل صالحا) یعنی بشرطی که خود آن داعی هم عمل صالح بجا بیاورد، چون عمل صالح کاشف از صلاح نیت صاحب آن است ولی عمل صالح و دعوت به سوی خدا التزامی به اعتقاد حق صاحبش ندارد، به همین دلیل شرطدیگری اضافه نمود و آن این است که اعتقاد به اسلام داشته باشد، لذا اگر کسی اعتقاد به اسلام و عمل صالح داشت و آنگاه مردم را به سوی خدا دعوت کرد، سخن او نیکوترین گفتار خواهد بود، و(احسن قول ) سخنی است که از هر سخن دیگر به حقیقت نزدیکتر وسودمندتر باشد و آن همان کلمه توحید است که آدمی را به سوی سعادت ابدی رهنمون میشود.

وَ مَنْ أَحْسَنُ قَوْلًا مِمَّنْ دَعا إِلَى اللَّهِ وَ عَمِلَ صالِحاً وَ قالَ إِنَّنِی مِنَ الْمُسْلِمِینَ .

و کیست خوش سخن‌تر از کسى که (مردم را) به سوى خداوند دعوت کند و (خود نیز) عمل شایسته انجام دهد و بگوید: «من از مسلمانان هستم»؟

خداوند در آیه‌ى ۱۸ سوره‌ى زمر به مردم سفارش کرد که سخنان را گوش دهید و از احسن آن پیروى کنید؛ این آیه سخن احسن را دعوت الى اللّه مى‌داند، بنابراین وظیفه‌ى مردم آن است که از میان گویندگان دنبالِ کسى باشند که روحش تسلیم خدا و عملش صالح و دعوتش به راه خدا باشد.

نکته ها :

«طاغوت» به کسی گفته می شود که اهل طغیان و تجاوز باشد. «اجتناب» یعنی چیزی را در یک جانب و خود را در جانب دیگر قرار دادن. مراد از انابه به سوی خدا و اجتناب از طاغوت، همان است که در آیه الکرسی می خوانیم: «فمَن یکفر بالطاغوت و یؤمن باللّه»[بقره/۲۵۶]

مراد از عبادت طاغوت، اطاعت از ستمگران و طاغیان است.

زیرا گفته اند : «مَن اطاع جبّاراً فقد عَبَده» اطاعت از ستمگر، پرستش اوست.

در آیه ۱۸ می فرماید: بشارت ده به کسانی که از احسن پیروی می کنند و در جای دیگر سخنِ احسن را دعوت به خدا می داند، «احسن قولاً ممّن دعا الی اللّه» فصّلت/ ۳۳

و بهترین دعوت کننده را رسول خدا می داند. «ادعوا الی اللّه علی بصیره»[یوسف/ ۱۰۸]

 بنابراین باید از احسن گفته ها پیروی کرد که دعوت به خداست و بهترین دعوت به خدا، دعوت پیامبر اوست، پس پیروی از احسن، یعنی پیروی از وحی ودعوت های رسول خدا (ص)

پیام ها

از اوصاف مؤمنان و بندگان خالص خدا پرهیز از طاغوت هاست. «اجتنبوا الطاغوت… فبشّر عباد»

اجتناب از طاغوت، مقدّمه توجّه به خداست. «اجتنبوا الطاغوت – انابوا الی اللّه»

  شرط توبه، دوری از طاغوت است واطاعت از طاغوت مانع انابه و توبه است. «اجتنبوا الطاغوت – انابوا الی اللّه»

برکات انتخاب احسن نامحدود است. (کلمه «بشّر» مطلق است تا شامل انواع بشارت بشود).

کسانی حقّ شنیدن هر سخنی را دارند که به کلام توجّه کنند و دچار شخصیّت زدگی گوینده نشوند. «یستمعون القول»

انسان باید تحمّل شنیدن سخنان دیگران را داشته باشد و دارای سعه صدر باشد. «یستمعون القول…»

اسلام از طرح شدن سخنان دیگران دلهره ای ندارد. «یستمعون القول»

عقل، حجّت باطنی است و تقلید کورکورانه ممنوع است. «یستمعون القول فیتّبعون احسنه»

انتخاب احسن مورد توجّه قرآن است. «یتبعون احسنه»

کسانی حقّ شنیدن هر سخنی را دارند که از نظر علمی و منطقی قدرت تشخیص احسن را داشته باشند. «یستمعون… فیتّبعون احسنه»

سخنی که حُسن و خوبی ندارد، شایسته استماع و شنیدن نیست.«یستمعون القول فیتبعون احسنه»

به خوب بودن قانع نباشیم، بهتر بودن را دنبال کنیم. «یتّبعون احسنه»

انتخاب احسن بدون توفیق الهی ممکن نیست. «اولئک الّذین هداهم اللّه»

هدایت الهی را تنها کسانی دریافت می کنند که برای دست یابی به حقیقت وقت بگذارند و سخنان را گوش دهند. «اولئک الّذین هداهم اللّه»

کسانی که چشم و گوش بسته مکتبی را می پذیرند، در حقیقت عاقل نیستند. «اولوا الالباب»

تنها راه مطمئن انتخاب آگاهانه است.«فیتبعون احسنه… اولئک الّذین هداهم اللّه»[تفسیر نور / قرائتی ]

نتیجه گیری :

 معنای عبارت ((یستمعون القول))   چه عام باشد چه خاص ،  به نظر می رسد آنچه  آشکار است و در آن نباید هیچگونه تردیدی به دل راه داد ، این است که :

٭ دینی نزد خداوند مورد پسند است و مقبول واقع می شود که از راه تحقیق بوده نه تقلیدی و کورکورانه .

خداوند می فرماید :

وَلَا تَقْفُ مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ ۚ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ کُلُّ أُولَٰئِکَ کَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا

از چیزی دنباله‌روی مکن که از آن ناآگاهی. بی‌گمان (انسان در برابر کارهائی که) چشم و گوش و دل همه (و سایر اعضاء دیگر انجام می‌دهند) مورد پرس و جوی از آن قرار می‌گیرد.

[سوره اسراء آیه ۳۶]

٭ قطعا چهار چوب و محدودیتهایی باید برای اقول وجود داشته باشد . همچنان که خداوند در قرآن نیز از یک سری اقوال و شنیده ها  نهی فرموده اند ، لذا ((یستمعون القول )) شامل  هر گونه قولی  نخواهد شد.

خداوند می فرماید :وَإِذَا رَأَیْتَ الَّذِینَ یَخُوضُونَ فِی آیَاتِنَا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتَّىٰ یَخُوضُوا فِی حَدِیثٍ غَیْرِهِ ۚ وَإِمَّا یُنسِیَنَّکَ الشَّیْطَانُ فَلَا تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّکْرَىٰ مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ

هرگاه دیدی کسانی به تمسخر و طعن در آیات (قرآنیِ) ما می‌پردازند، از آنان روی بگردان (و مجلس ایشان را ترک کن و با آنان منشین) تا آن گاه که به سخن دیگری می‌پردازند. اگر شیطان (چنین فرمانی را) از یاد تو برد (و دستور الهی را فراموش کردی)، پس از به خاطر آوردن (و یاد کردن فرمان، از پیش ایشان برخیز و) با قوم ستمکار منشین.

[سوره انعام آیه ۶۸]

٭ هر کس توانایی تشخیص تمام اقوال و گفتار را ندارد و در این راه باید کسانی که توانایی کمتری دارند به متخصصین مراجعه نموده و به آنان اعتماد نمایند .

آنچنان که خداوند (ج) می فرماید :

… فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِن کُنتُمْ لَا تَعْلَمُون  [سوره نحل آیه ۴۳]

امید است که خداوند به همه ی ما توانایی و بصیرتی عنایت فرماید  از قول احسن که همان کلام الله و فرمایشات گوهر بار رسولش(ص) است  تبعیت نماییم .

والسلام

یونس سلیمان زاده – بوکان

? منابع :

۱- تفسیر فی ظلال القرآن: سید قطب

۲- تفسیر راستین : عبدالرحمن بن ناصر السعدی

۳- تفسیر صفوه التفاسیر : محمد علی صابونی

۴- تفسیر انوار القرآن : محمد رئوف مخلص

۵- تفسیر تربیتی قرآن : انور الباز

۶- تفسیر نمونه : مکارم شیرازی

۷- تفسیر المیزان : طباطبایی

۸ – تفسیر نور : محسن قرائتی

۹ – تابشی از قرآن : ابوالفضل برقعی

۱۰ – منابع اینترنتی با کمی تصرف

                                                         بخش نخست این مقاله

نمایش بیشتر

یونس سلیمان زاده

استان آذربایجان غربی- بوکان نویسنده و مترجم فعال و دعوتگر دینی

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا