تقلب در امتحانات از منظر شریعت اسلام
تقلب در امتحانات درسی و آزمون استخدامها
سؤال: جناب استاد تقلب در امتحانات درسی و استخدامی در شریعت چه حکمی دارد؟ جزاکم الله خیرا.
جواب شیخ قرضاوی:
الحمدلله رب العالمین. سلام و درود بر اشرف مرسلین حضرت محمد(ص) و بر آل و یارانش و بعد:
بطور کلی تقلب از منظر اسلام ناپسند است و تمام انواع آن را در معاملات و خرید و فروش و در تمام روابط انسانی چه مادی و چه معنوی، حرام کرده و از آن مبرا است.
پیامبر(ص) این مفهوم را به صراحت بیان فرموده است: «من غشنا فلیس منا» هر کس تقلب و فریبکاری کند جزو ما نیست.
مسلمان مکلف است که در تمام شئون زندگی صادق و درستکار باشد. چون صداقت، کار نیکویی است که باعث ورود به بهشت میشود. همانطور که پیامبر(ص) فرمود: (علیکم بالصدق فان الصدق یهدی الی البر و ان البر یهدی الی الجنه و ما یزال الرجل یصدق و یتحری الصدق حتی یکتب عندالله صدیقا) راستی پیشه کنید که راستی به نیکوکاری رهنمون میشود و نیکوکاری انسان را به بهشت میبرد، بندهی مؤمن همواره راست میگوید و به دنبال راستی است تا اینکه نزد خدا صدیق نوشته میشود. و این درآمد(راستی) ارزشمندترین کسب درآمد دنیوی است . و هر گاه خداوند کاری را حرام کرد، انجام آن گناه است و مشارکت و همکاری در آن گناه تعاون و همکاری بر اثم و عدوان میباشد.. و هر گاه فردی متقلب مرتکب گناهی شد، هر کسی به او کمک نماید و در گناه و تاوان وی شریک است. علاوه بر آن تجاوز به حق دیگران به حساب میآید. چون امتحان بدین خاطر برگزار میشود تا زیرک و نازیرک و زحمتکش و کمکار از هم جدا شوند.
چرا باید شخص درسخوان و زحمتکش با دیگری همانند شوند؟
خداوند میفرماید: (الم نجعل الذین امنوا و عملوا الصالحات کالمفسدین فی الارض ام نجعل المتقین کالفجار) ص/۲۸ آیا کسانی که ایمان آورده و اعمال نیکو انجام دادهاند مانند کسانی قرار دهیم که در روی زمین فسادگر هستند؟ آیا پرهیزگاران را همچون هرزگان قرار دهیم؟) (قل هل یستوی الذین یعلمون والذین لا یعلمون) الزمر/۹ بگو آیا کسانی که میدانند و کسانی که نمیدانند (دانش ندارند) مانند همدیگر هستند؟
تقلب در آزمون استخدامی، امتحانات درسی و غیره، رفتار نادرست و ناشایست و کاری پست و ناپسند است، چون نیرنگ و فریبی است که در حق افراد دیگر ظلم است و خطری بر جامعه میباشد. که کمکار و کاردرست مساوی باشند، البته خیلی وقتها تنبل و بیکار بسیار بیشتر از درسخوان و زحمتکش امتیاز کسب میکند، و جایگاه، مقام و رتبهای را بدست میآورد که شایسته آن مقام و جایگاه نیست.
چطور میتوان تصور کرد جامعهای که اهل باطل و ناشایست پستهای مملکتی را تصاحب کردهاند پیشرفت و ترقی خواهد نمود؟!
این روند ظالمانه شورش علیه موازین و قوانین و خیانت در امانت است..
در حدیث آمده که پیامبر(ص) فرمود: هرگاه امانتها ضایع شدند، منتظر آمدن قیامت باشید. گفتند: ضایع نمودن امانتها چگونه است؟ فرمود: هر گاه کارها به نااهل سپرده شدند انتظار قیامت را بکشید. رواه البخاری
هرگاه شخص متقلب فارغ التحصیل شد و مدرکی دریافت کرد و یا منصب و مقامی را بر اساس تقلب به دست آورد ؛ این ترس وجود دارد که پول و شهریهای که دریافت میکند حرام باشد چون مستحق دریافت این حقوق نیست. چرا؟ چون در حقیقت این فرد به درجهای نرسیده که شایستهی این مقام باشد . پس دریافت حقوق و مزایای این پُست جزو مال های حرام و باطل است. و ممکن است مفهوم این آیه بر وضعیت فرد متقلب صدق کند که میفرماید : (لا تحسبن الذین یفرحون بما اتَوا و یحبون ان یحمدوا بما لم یفعلوا فلا تحسبنهم بمفازه من العذاب و لهم عذاب الیم) آل عمران/ ۱۸۸
هرگز مپندار کسانی که بدانچه کردهاند شادمانی کنند و دوست میدارند بدانچه نکردهاند، ستوده شوند؛ پس قطعاً گمان مبر که برای انان نجاتی از عذاب است، و برای آنان عذابی دردناک خواهد بود.
به همین خاطر توصیه میکنیم به کسانی که با تقلب و پارت و رشوه اگر پست و رتبهای را اشغال کردهاند سعی کنند مدرک حقیقی برای آن رشته را کسب کنند و یا خودتان دنبال کاری روند که متناسب با توانایی و مدرک حقیقی انسان میباشد. و توصیه میکنیم که پرهیزگاری و صبر پیشه کنند تا بلکه خداوند راه برون رفتی را نشان دهد. خداوند میفرماید: ( و من یتق الله یحمل له مخرجا و یرزقه من حیث لا یحتسب) الطلاق/۲-۳و هر کس تقوا پیشه کند برای او راه برون شدنی را قرار میدهد و از جایی که گمان نمیبرد روزیاش را میدهد.
و پیامبر(ص) فرمود: «روح القدس (جبرئیل بر من الهام کرد که هیچ موجود زندهای نمیمیرد تا اجلش را کامل نکند و رزق و روزیاش را دریافت نکند، پس به درستی کسب و کار کنید و روزی کم شما را وادار به کسب حرام نکند، چون جز با طاعت و فرمانبرداری خداوند نمیتوان به آنچه نزد اوست، رسید.)«صحیح البخاری»
د. یوسف قرضاوی
ترجمه: ابوبکر مامشی