توسل مشروع و توسل نامشروع(1)
درمورد روا و ناروا بودن توسل در بین بسیاری از علما اختلاف نظر وجود دارد .
معانی «وسیله» در شریعت و عرف :
در مورد معانی وسیله در شریعت و عرف تحقیق کردم و به این نتیجه رسیدم که از پنج صورت زیر فراتر نمی رود :
۱-توسل به ذات و صفات و اسامی حسنای خداوند به صورتی که در حدیثی آمده است :
“اللهم انی اسالک بانک انت الله الذی لا اله الا هو الاحد الصمد الذی لم یلد و لم یولد و لم یکن له کفوا احد” پروردگارا ! از تو می خواهم ؛ زیرا به راستی تو خداوند عزو جل هستی که هیچ معبود و مستعانی به جز تو مشروعیت ندارد ، تنها بی نیازی هستی که از کسی نزاده و کسی از او زاده نشده و هیچ کس را با او هم شأنی نیست .
باز همچون روایتی که در حدیث حفظ قران آمده است :”اسالک بجلالک و نور و جهک ان تلزم قلبی حفظ کتابک کما علمتنی” به حق جلال و عظمت و نور وجهت از تو می خواهم که قلب مرا برای حفظ کتابت همان گونه که آن را به من آموخته ای پایبند فرمایی !
“اعوذ برضاک من سخطک و بمعافاتک من عقوبتک” پروردگارا ! به خشنودیت در برابر خشمت و به بخشندگیت در برابر مجازات نمودنت پناه می برم .
دعای یکی از نیک مردان را بدین مضمون در کتابی خواندم :”اللهم انی جئت منک الیک و لا شی اعز منک علیک ، فکن شفیعی لدیک… پروردگارا از تو به سوی تو آمده ام و هیچ چیزی نزد تو گرامی تر از تو نیست . مرا نزد خویش شفاعت کن !
این نوع از توسل نه اینکه هیچ گونه اشکالی ندارد ، بلکه اوج توحید و یکتا پرستی است.
۲-توسل به خداوند عزو جل ازطریق اطاعت و عبادت و اعمال صالحه ای که به خاطر خوشنودی او انجام گرفته است.
مقصود این آیه قرآن همین است که می فرماید: یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَابْتَغُواْ إِلَیهِ الْوَسِیلَةَ وَجَاهِدُواْ فِی سَبِیلِهِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ)مائده/۳۵ ای کسانی که ایمان آورده اید ! از خداوند عزو جل پروا کنید ! و برای تقرب به خداوند عزو جل وسیله بجویید و در راه او جهاد کنید تا اینکه رستگار شوید .
در سنت پیامبر خدا (ص) راجع به سه نفر که به غاری پناه برده و درب غار بر روی ایشان مسدود گردیده و تنها سبب نجات ایشان توسلشان به اعمال صالحی بوده که انجام داده بودند ، حدیثی طولانی وجود دارد . آن حدیث مظهر و مصداق این فرمودۀ پیامبر خدا (ص) است که: ” تعرف الیه فی الرخاء یعرفک فی الشدة” در شرایط آسودگی خداوند عزو جل را بشناس و یاد کن ، تا او نیز تو را در شرایط سخت به یاد بیاورد .
۳-توسل به دعای صالحان و رادمردانی که به منزلت احسان رسیده اند ؛زیرا دعای اهل ایمان برای دیگر اهل ایمان از همان زمان حضرت نوح ثابت شده است که خطاب به پروردگارش می فرمود :رب اغفر لی و لوالدی و لمن دخل بیتی مومنا و للمؤمنین والمؤمنات ولاتزد الظالمین الا تبارا )) نوح/ ۲۸ پروردگارا ! مرا و پدر و مادرم وهمه کسانی را که مومنانه به خانه من می آیند ببخشای و سایر مردان و سایر زنان مؤمن را بیامرز و کافران را جز نابودی میفزای .
فرق نمی کند که دعای مؤمن برای مؤمن در حضور و یاد در غیاب او باشد و بزرگ تر برای کوچک تر و کوچک تر برای بزرگ تر دعا نماید ، چنین دعایی ماثور و ماجور است ؛ زیرا دارای پیام زیبا و دلالت نیکوی دلسوزی و خیر خواهی است .
فرشتگان خداوند عزو جل در یکی از اذکار همیشگی خود می گویند :الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَمَنْ حَوْلَهُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَیُؤْمِنُونَ بِهِ وَیَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنَا وَسِعْتَ کُلَّ شَیْءٍ رَحْمَةً وَعِلْمًا فَاغْفِرْ لِلَّذِینَ تَابُوا وَاتَّبَعُوا سَبِیلَکَ وَقِهِمْ عَذَابَ الْجَحِیمِ (٧)غافر/۷
پروردگارا ! مهربانی و دانش تو همه چیز را فرا گرفته است . پس در گذر از کسانی که از گناهان خود توبه کرده اند و ایشان را از عذاب جهنم مصوون بفرما کسی که مقام عظمت و کبریایی خداوند عزو جل را به خوبی شناخته باشد او را به نیکی می ستاید ، و هر گاه آدم نادانی را دید که در ارتباط با او رفتاری ناروا دارد ، خداوند عزو جل را مورد خطاب قرار می دهد و از او می خواهد که انسان های را هر چند دچار اشتباه شده و به بیراهه رفته اند ، اگر به راه رشد و صراط مستقیم باز گشتند مورد رحمت و مغفرت خویش قرار بدهد .
دعای آیندگان برای گذشتگان مظهر وحدت اهل ایمان در میدان عبودیت بدون توجه به زمان و مکان است .
“والذین جاءوا من بعدهم یقولون ربنا اغفرلنا و لاخواننا الذین سبقونا بالایمان و لا تجعل فی قلوبنا غلاً للذین آمنوا حشر/۱۰
کسانی که پس ازمهاجرین و انصار می آیند می گویند :پروردگارا ما و برادران ما را که در ایمان آوردن بر ما پیشی گرفته اند بیامرز و نسبت به مؤمنان کینه ای را در دل هایمان قرار مده !
مردم مسلمان در همه اذان ها و نمازهای خود برای پیامبر خویش دعا می نمایند ؛ دعایی که بیانگر محبت او و تقدیر از تلاش های هدایتگری و تربیتی و جهادی آن حضرت (ص) است . اصحاب پیامبر خدا (ص) هر گاه باران به موقع نمی بارید و نگران قحطی و خشک سالی بودند به پیامبر خدا (ص) برای دعا در پیشگاه خداوند متوسل می شدند ، او نیز دست به آسمان بر می داشت و از خداوند عزو جل فضل و رحمتش را خواستار می شد ، در نتیجه باران رحمت الهی ایشان را فرا می گرفت ! و پس از وفات پیامبر خدا (ص)، اصحاب بزرگوارشان نزد عمومی او ، عباس بن عبدالمطلب ، می رفتند – انگار در او بویی از نبوت به مشام می رسید -عموی پرهیزگار پیامبرنیز با شرم و حیا در پیشگاه خداوند دست به دعا بر می داشت و از خداوند عزو جل باران رحمت مسئلت می داشت.
منبع : مبانی وحدت فکری ، فقهی و فرهنگی مسلمانان
مؤلف : استاد محمّد غزالی
مترجم : عبدالعزیز سلیمی
انتشارات : نشر احسان
