نسخ دراسلام(2)
انواع نسخ :
1-منسوخ التلاوه و منسوخ الحکم مانند : عَشْرْ رَضعاتٍ مَعْلومَاتٍ یُحَرَّمْنَ : یعنی ده بار شیر خوردن که معلوم باشد موجب تحریم ازدواج می گردد که هم تلاوتش منسوخ و در ضمن آیه های قرآن وجود ندارد و هم حکمش منسوخ است زیرا برای تحریم ازدواج ها پنج بار شیر خوردن کافی است.
2- منسوخ التلاوه است اما حکمش باقی و منسوخ نشده است مانند اَلشَّیْخُ وَ الشَّیْخَةُ اِذا زَیَنا فَارجُمُوهُمَا اَلْبَتَّةَ : یعنی هرگاه پیرمرد و پیرزن مرتکب زنا شدند، آنان را رجم کنید … که تلاوت آن منسوخ و در ضمن آیه های قرآن وجود ندارد و تلاوت نمی شوند ولی حکمش باقی است زیرا پیرمرد و پیرزن هرگاه مرتکب زنا شدند – و زنا هم محصن بودند، یعنی درزمان سابق ازدواج کرده باشند – رجم می شوند.
3_منسوخ الحکم باشدولی منسوخ التلاوت نباشد مانند نسخ شدن حکم این آیه «یَا اَیُّهَا الَّذینَ امَنُوا اِذَا نَاجَیْتُم الرَّسُولَ فَقَدَّمُوا بَیْنَ یَدَیْ نَجْواکُمْ صَدَقَةً ذَالِکَ خَیْرُلَّکُمْ وَ اَطْهَرُ فَاِنْ لَمْ تَجِدُوا فَاِنَّ اللهَ غَفُورٌ رَحْیم»(مجادله12) یعنی: ای مؤمنان هرگاه خواستید با پیامبر(ص) نجوا و رازگویی کنید پیش از نجوای خود صدقه ای بدهید، این عمل برای شما بهتر و بیشتر سبب پاکی دلها است، اگر هم چیزی (برای صدقه) نیافتید خداوند آمرزگار و مهربان است به حکم آیه مجادله آیه 13 أَأَشْفَقْتُمْ أَن تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيْ نَجْوَاكُمْ صَدَقَاتٍ ۚفَإِذْ لَمْ تَفْعَلُوا وَتَابَ اللَّـهُ عَلَيْكُمْ فَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَأَطِيعُوا اللَّـهَ وَرَسُولَهُ ۚ وَاللَّـهُ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ ﴿١٣﴾ آیا می‌ترسید که پیشاپیش نجوای خود صدقه‌هائی را بدهید (و مخارجی برای خود تولید کنید؟!). حال که چنین کاری را نکرده‌اید و خداوند هم شما را بخشیده راست (و این رنج را از دوش شما برداشته است و اجازه داده است بدون دادن صدقه با پیغمبر به نجوا بپردازید) پس نماز را چنانکه باید بخوانید و زکات مال پرداخت نمایید و از خدا و پیغمبرش فرمانبرداری نمائید. وخدابه هرکاری انجام می دهیدآگاه است.
علما و دانشمندان اسلامی، هر چند در امکان واقع شدن این قسم از نسخ یعنی حکم و بقای تلاوت آیه ها اتفاق نظر دارند، اما درباره آمار و ارقام آیه ها ی ناسخ و منسوخ و خصوصیت برخی از آنها و محکم شمردن برخی از آنها نظریه های متفاوتی را ارائه داده اند، اکثر علما آمار آنها را به بیست و یک مورد رسانیده اند و در نظر آنان این آیه ها منسوخ می باشند :
در سوره ی بقره : آیه های 180،183،184،217،234،284،
و در سوره آل عمران : آیه 102
و در سوره نساء : آیه های 8،15،33
و در سوره مائده : آیه های106، 2،42
و درسوره انفال :آیه 65ودرسوره توبه آیه41،ودرسوره نورآیه
نور آیه3و58 و در سوره احزاب آیه52 و در سوره مجادله آیه 12 و در سوره ممتحنه آیه 11 و در سوره مزمل آیه 2 منسوخ دانسته شده اند.
و برخی از مفسرین و اهل تحقیق بسیاری از این آیه ها را به گونه ای تفسیر کرده اند که هیچ گونه تضادی با هیچ آیه ی دیگری ندارند و آنها را محکم شمرده اند نه منسوخ و برخی از راه تقیید و تبیین و تخصیص تمام آن آیه ها را به گونه ای توضیح داده اند که هیچ کدام از آنها با هیچ یک از آیه های دیگر تضاد و مبانیتی ندارند و همه آنها را محکم شمرده اند نه منسوخ و بقول ابومسلم اصفهانی و پیروانش همین راه را در پیش گرفته اند.
و استاد ناصر سبحانی هم می گوید : در قرآن آیه منسوخ وجود ندارد بلکه تطور است، که آیه اولی ابتدایی است ولی در آیه های بعدی توضیح بیشتر داده شده است .
مانند تدریج در قانونگذاری تحریم شراب که چهار مرحله داشته است.
مرحله اول : وَ مُنْ ثَمراتِ النَّخیلِ وَ الاَعْنابِ تَتَّخِذوُنَ مِنْهُ سَکرَاً وَ رِزْقاً حَسَناً اِنَّ فی ذَالِکَ لَآیةٌ لِقَومٍ یَعقِلُونْ. خداوند از میوه های درختان خرما و انگور غذای پر برکتی نصیب شما می سازد که گاه آن را به صورت زیانباری در می آورید و از آن شراب درست می کنید و (گاه) رزق پاک و پاکیزه از آن می گیرید . بی گمان در این (گردآوری دو چند خاصیت و قابلیت در میوه ها) نشانه ای (از قدرت آفریدگار) برای کسانی است که از عقل و خرد سود می گیرند(نحل 67)
در این آیه خدا بیان می کند که مردم از میوه های خرما و انگور استفاده می کنند و شراب درست می کنند و به صورت میوه هم مصرف می کنند.
مرحله دوم : يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ ۖ قُلْ فِيهِمَا إِثْمٌ كَبِيرٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَا أَكْبَرُ مِن نَّفْعِهِمَا. ( بقره 219) درباره‌ی باده و قمار از تو سؤال می‌کنند. بگو: در آنها گناه بزرگی است و منافعی هم برای مردم دربر دارند، ولی گناه آنها بیش از نفع آنها است.
در این آیه هم خدا می فرماید که باده و قمار منافع اقتصادی دارد برای مردم و گناه بزرگ این مقدمه ای است برای تحریم شراب.زیرا چیزی که ضررش بیشتر باشد از سودش از نظر عقل و شرع باید از آن اجتناب کرد.
مرحله سوم : يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَقْرَبُوا الصَّلَاةَ وَأَنتُمْ سُكَارَىٰ حَتَّىٰ تَعْلَمُوا مَا تَقُولُونَ .( نساء 43) ای کسانی که ایمان آورده‌اید! در حالی که مست هستید به نماز نایستید تا آن گاه که می‌دانید چه می‌گوئید.
در این آیه هم خدا مسلمانان را نهی می کند از نزدیک شدن به نماز در حال مستی این هم زیادترنزدیک می شودبه تحریم.
چهارم : يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَيْسِرُ وَالْأَنصَابُ وَالْأَزْلَامُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُون ﴿٩٠﴾ إِنَّمَا يُرِيدُ الشَّيْطَانُ أَن يُوقِعَ بَيْنَكُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاءَ فِي الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ وَيَصُدَّكُمْ عَن ذِكْرِ اللَّـهِ وَعَنِ الصَّلَاةِ ۖ فَهَلْ أَنتُم مُّنتَهُونَ ﴿٩١)( مائده 90-91) ای مؤمنان! میخوارگی و قماربازی و بتان (سنگیی که در کنار آنها قربانی می‌کنید) و تیرها (و سنگها و اوراقی که برای بخت‌آزمائی و غیبگوئی به کار می‌برید، همه و همه از لحاظ معنوی) پلیدند و (ناشی از تزیین و تلقین) عمل شیطان می‌باشند. پس از (این کارهای) پلید دوری کنید تا این که رستگار شوید. (۹۰) اهریمن می‌خواهد از طریق میخوارگی و قماربازی در میان شما دشمنانگی و کینه‌توزی ایجاد کند و شما را از یاد خدا و خواندن نماز باز دارد. پس آیا (از این دو چیزی که پلیدند، و دشمنانگی و کینه‌توزی می‌پراکنند، و بندگان را از یاد خدا غافل می‌کنند، و ایشان را از همه‌ی عبادات، به ویژه نماز که مهمترین آنها است، باز می‌دارند) دست می‌کشید و بس می‌کنید؟! (۹۱
در این چهار مرحله که هربار آیه بعدی نازل می شدبه تدریج حکم تحریم شراب نزدیک ترو تندترمی شد،تا این که در مرحله چهارم خدا به قطعی شراب(خمر) را تحریم کرد.
تهیه و تنظیم : رحیم رهرو
منابع :قرآن شناسی استاد عبدالله احمدیان
الوجیزفی اصول الفقه. دکترعبدالکریم زیدان.
