صفات لازم برای دعوتگران موفق
خداوند متعال در آیات بسیار و جاهای زیادی ازقرآن به آن صفات اشاره نموده است که لازم است دعوتگران بدان متصف باشندازجمله:
1–اخلاص: برهر دعوتگری لازم است که تمام کارهایش خالصانه برای خداباشد و هیچ گونه ریا وشهرت طلبی ومدح و ستایش مردم را در نظر نداشته باشد ؛ باید دعوتش تنها بسوی خدا وجهت رضای او باشد.
الله متعال می فرماید: (قُلْ هَذِهِ سَبِیلِی أَدْعُو إِلَى اللَّهِ)یوسف/108«بگو این راه من است که من(مردمان)را به سوی خدا می خوانم».
چنانچه می فرماید:(وَمَنْ أَحْسَنُ قَوْلًا مِمَّنْ دَعَا إِلَى اللَّه وعَمِل صالحاٌوقَالَ اننِی مِن المُسلِمِین)گفتار چه کسی بهتر از گفتار کسی است که (مردمان را به سوی خدا می خواندوکارهای شایسته می کند)واعلام میداردکه من از زمره ی مسلمانان هستم.؟ فصلت/33 .
پس برتو ای دعوتگر لازم است که عمل ودعوت خود را برای خدا خالص گردانی چرا که این ازجمله مهم ترین اخلاق و بزرگ ترین صفاتی است که می توان در دعوت خویش بوسیله آن خدا و روزآخرت را درنظر داشته باشی.
2– دعوتت براساس حجت و بینش وآگاهی باشد نسبت به چیزی که به سویش دعوت می کنی جاهل وبی اطلاع مباش
خداوند متعال به پیامبرمی فرماید: قُلْ هَذِهِ سَبِیلِی أَدْعُو إِلَى اللَّهِ عَلَى بَصِیرَهٍ. یوسف/108بگو این راه من است که من(مردمان)را با آگاهی وبینش به سوی خدا می خوانم.
ناگزیر باید(جهت دعوت الی الله) علم داشت.وجود علم فرض است،لذا بپرهیز از اینکه از روی جهالت وبی اطلاعی دعوت کنی ویا بدون علم سخن گویی؛ چرا که انسان جاهل ویران می سازد و بنا نمی کند.تباه می کندواصلاح نمی سازد.
پس ای بنده ی خدا از الله بترس و از اینکه بدون علم چیزی را به خدا نسبت دهی و جز بعد از علم و بینش وآگاهی نسبت به چیزی که خدا و رسولش می فرمایند فرابخوانی بپرهیز.
برطالب علم ودعوتگربه سوی خدا لازم است با آگاهی به دعوت بپردازد.نسبت به چیزی که بدان دعوت می کندو نیز نسبت به دلیل آن تدبر نماید ؛ اگرپی برد که حق است بسویش دعوت نمایدخواه فعل باشد یا ترک.اگراطاعت از خدا ورسول بود مردم را به انجام آن دعوت واگر جزو منهیات بود،براساس دلیل وبصیرت مردم را به ترک آن دعوت نماید.
3-دردعوت الی الله مهربان وحلیم وبردبارباش ؛چنانکه پیامبران اینگونه بوده اند. ازشتاب وعجله بپرهیز ، از شدت وخشونت دوری کن ،خداوند متعال می فرماید: ادْعُ إِلَى سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَهِ وَالْمَوْعِظَهِ الْحَسَنَهِ وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ(ای پیغمبر!)مردمان را باسخنان استوار وبجا واندرزهای نیکو وزیبا به راه پروردگارت فراخوان وبا ایشان به شیوه ی هرچه نیکوتروبهتر گفتگوکن.
چنانچه می فرماید: فَبِمَا رَحْمَهٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ. از پرتو رحمت الهی است که تو با آنان نرمش نمودی» .
خداوند متعال در داستان موسی وهارون چنین می فرماید: فَقُولا لَهُ قَوْلًا لَیِّنًا لَعَلَّهُ یَتَذَکَّرُ أَوْ یَخْشَى) سپس به نرمی با فرعون درباره ی ایمان سخن بگوییدشاید غفلت خود وعظمت خدا را یاد کند و ازعاقبت کفر وطغیان خویش وعذاب دوزخ بهراسید .
درحدیث صحیح آمده که پیامبر می فرماید: (اللهم من ولی من أمر أمتی شیئا فرفق بهم فارفق به و من ولی من أمر أمتی شیئا فشق علیهم فاشقق علیه).«بار الها هرکس امور امت مرا عهده دار گردید و با آن ها نرمش نشان داد توهم بر او آسان بگیری وهرکس آنها را دچار مشقت وسختی نمود تو هم او رادر سختی ومشقت اندازی وبراو سخت بگیری» به روایت مسلم
پس ای بنده ی خدا برتوست که در زمینه ی دعوت نرمش به خرج دهی واز سخت گیری برمردم بپرهیزی وآنها رابا تندخویی و نادانی واسلوب خشنِ زیان بخشت از دین بیزار نسازی،حلیم وبردبارو نرمخو و شیرین کلام باش تا دردل برادرت ویا کسی که درپی دعوتش هستی تأثیر گذارباشی (بلکه)بادعوت تو اُلفت گیرند و بدان لبیک گویند و به پاس دعوتت،تو را سپاس گویندوتشکرنماینداما خشونت ورزی نفرت ببارمی آورد،نه نزدیکی ازهم را،پراکندگی ببارمی آوردنه الفت وجمع شدن دورهم را.
4–دعوتگر پیش از آنکه مردم را به چیزی دعوت کند لازم ، بلکه واجب است خودش بدان عمل نماید،اسوه ی خوبی برای دعوت الی الله باشد و از کسانی نباشدکه به چیزی دعوت می کنند ولی خودش آن را انجام نمی دهد یا از چیزی نهی می کند ولی خودش مرتکب آن می گردد ؛ چرا که پناه به خدا این حال و وضعیت زیان باران است.
اما مؤمنان سودمند،آنهادعوتگرانی هستندکه خود بدان عمل می کنندوچابکانه درانجام آن (ازهمه)پیشی می گیرندو خودشان (پیش از همه)از منهیات دوری می ورزند.
الله متعال می فرماید: (یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لا تَفْعَلُونَ کَبُرَ مَقْتًا عِنْدَ اللَّهِ أَنْ تَقُولُوا مَا لا تَفْعَلُونَ) ای مؤمنان چرا سخنی(به دیگران)میگوئیدکه خودتان برابر آن عمل نمی کنیداگرسخنی رابگوئیدوخودتان برابر آن عمل نکنیدموجب کینه وخشم عظیم خدا می شوید.
پرودگار یهود را ازاینکه مردم را به خوبی امر می کردند اما خودشان فراموش می کردند چنین توبیخ وسرزنش می کند: (أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَتَنْسَوْنَ أَنْفُسَکُمْ وَأَنْتُمْ تَتْلُونَ الْکِتَابَ أَفَلا تَعْقِلُونَ) . آیا مردم را به نیکوکاری فرمان می دهیدوخود را فراموش می کنیددرحالی که شما کتاب می خوانید(وتورات دراختیار دارید)آیا نمی فهمید؟
در حدیث صحیحی از پیامبر روایت شده که می فرماید: (روز قیامت مردی را می آورند آنگاه روده های او از هول حرارت آتش بیرون می ریزد و او به دورآن می چرخدمانند خری که به دور آسیاب می گردد اهل دوزخ براو جمع می شوند و می گویند ای فلانی!این چه حالی است که تو داری؟مگرتو امر به معروف ونهی از منکر نمی کردی؟ جواب می دهد بله من امربه معروف می کردم ولی خود انجام نمی دادم و نهی از منکر می کردم اما خود آن را انجام می دادم!
این حال و وضعیت کسی است که به سوی خدا دعوت می کند ، امربه معروف و نهی از منکر می کند اما خودش بدان عمل نمی نماید.پناه به خدا از این حال ووضعبت.
پس از جمله مهم ترین و بزرگ ترین صفات واخلاق انسان دعوتگر این است هنگامی که بسوی چیزی فرامی خواند خودش بدان عمل کند و از چیزی که نهی می کند دوری ورزد ، دارای اخلاق فاضله ورفتاری پسندیده واخلاص درعمل باشد.سعی کند مردم را به سوی خیر راهنمایی واز باطل دورگرداند و ازخداوند متعال برایشان دعا ی هدایت مسئلت کند.
هنگامی که طفیل بن عمرو دوسی به پیامبر اکرم خبر داد که قبیله اش،دوس در پذیرش اسلام از من تاخیر ورزیده اند لذاآنها را نفرین بفرماییدرسول خدادر حق آنها فرمود(اللهم اهد دوسا ارجع الی قومک فادعُهُم وارفُق بِهِم)بارالها قبیله ی دوس را هدایت فرما(وبه من فرمود)به سوی قومت برگردوآنها را با نرمی وملایمت دعوت بده. بنابراین برایشان دعای هدایت وتوفیق برای پذیرش حق کن ودراین راه صبر پیشه کن ومایوس ونا امید مشو وجزخیر ونیکی مگو خشونت بخرج مده،سخنی برزبان مران که مردم را ازحق متنفرسازی،
اماکسی که ظلم وگستاخی می کند باوی طور دیگری رفتار خواهد شد چنانچه خداوند متعال می فرماید: (وَلا تُجَادِلُوا أَهْلَ الْکِتَابِ إِلا بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ إِلا الَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ)با اهل کتاب جز به روشی که نیکوتر باشد بحث وگفتگو مکن مگربا کسانی از ایشان که ستم کنند(ومتوسل به زوریا گستاخی شوندوازحد اعتدال درجدال،خارج گردند.در اینصورت شدت و حِدّت درمقابله ی با آنان بلا مانع است)عنکبوت /46.
پس ستم پیشه ای که باعناد و بدی وگستاخی به مقابله با دعوت برخیزد حکم دیگری داردوتأدیب وی برحسب مراتب ظلمش صورت می گیرد امادرصورتی که از گستاخیش دست برداشت برتو است که بخاطر رضای خدا درمقابل او صبر پیشه کنی وبا بهترین روش با او گفتگونمایی واز آزارهایی که به شخص خودت مربوط است درگذری همانگونه که پیامبران وپیروان آنها به طور شایسته(در این راه) صبرکردند(وبخشیدند واز سر تقصیر درگذشتند)
از خداوند عزوجل مسئلت می نمایم که همگی ما رابرای دعوتی شایسته ونیکو توفیق فرماید ودلها واعمال ما را اصلاح گرداند وبه همه ما تفقه وآگاهی در دین وثبات برآن را نصیب گرداندوما را جزو هدایت یافتگان هدایت کننده وجزوصالحان ومصلحان گرداندآمین
وصلى الله وسلم وبارک على عبده ورسوله نبینا محمد، وعلى آله وأصحابه، وأتباعه بإحسان إلى یوم الدین.
عبد العزیز بن عبد الله بن باز ترجمه:اسمعیل ابراهیمیان93/12/5
* یؤتى بالرجل یوم القیامه فیلقى فی النار فتندلق أقتاب بطنه فیدور فیها کما یدور الحمار بالرحى فیجتمع علیه أهل النار فیقولون له یا فلان ما لک؟ ألم تکن تأمر بالمعروف وتنهى عن المنکر؟ فیقول بلى کنت آمرکم بالمعروف ولا آتیه وأنهاکم عن المنکر وآتیه)
