تاریخ

رابطه ام المؤمنین عائشه و حضرت خدیجه ( رضی الله عنهما )

دوستی ام المؤمنین عائشه (رض) نسبت به حضرت خدیجه ( رض )
شیخ عادل یوسف عزازی
ترجمه: حمید محمودپور – مهاباد
از ام المؤمنین عائشه (رض) راویت شده که فرمود: هاله دختر خویلد؛ خواهر ام المؤمنین خدیجه (رض) از پیامبر خدا (ص ) اجازه ی ورود خواست، پیامبر (ص ) اجازه خواستن خدیجه را به یاد آورد؛ به همین خاطر حالتش تغییر کرد و از شادی به هیجان آمد و فرمود:« آخ جون! هاله » عائشه (رض) فرمود: در این هنگام لب به سخن گشودم و گفتم: از پیرزنی از پیرزنان قریش یاد می کنی که دندان هایش ریخته و دندان های سفید برایش باقی نمانده بود و تنها سرخی لثه ها یش پیدا بود و سال هاست که وفات کرده و خدا بهتر از او را برایت جایگزین نموده است؟![ بخاری حدیث 3610 ] در حدیث مسلم به جای کلمه ی« فارتاع » واژه ی « فارتاح » ( شادمان شد ) آمده است. [ حدیث 2437 ]
در روایتی دیگر از ام المؤمنین عائشه ( رض ) آمده است که فرمود:« آن اندازه که بر خدیجه ( رض ) رشک برده ام بر زن دیگری رشک نبردم؛ در حالی که من اورا ندیده بودم، اما پیامبر (ص ) از او بسیار یاد می کرد و گاهی گوسفندی را قربانی می کرد و اعضای آن را جدا می ساخت و برای دوستان خدیجه می فرستاد. یک بار به او گفتم: گویی در دنیا زنی به جز خدیجه وجود ندارد! پیامبر (ص) فرمود:« إنها كانت وكانت،وكان لي منها ولد » « او این گونه و آن گونه بود و من از او فرزند داشتم.» [ بخاری 3607 / ترمذی 2017 / 3875 ] امام مسلم به جای روایت مذکور جمله ی « إنّی قد رُزقتُ حُبّها» «من از محبتش بهره مند شده ام »[ مسلم 2435 ] آورده است.
امام نووی ( رح ) فرمود: این حدیث اشاره به آن دارد که محبت خدیجه( رض ) ، فضیلتی است که بدست آمده است.» [شرح صحیح مسلم از امام نووی ( 15/206 ) ]
در روایت دیگری از ام المؤمنین عائشه ( رض ) آمده که فرمود: « پیامبر (ص) هرگاه خدیجه ( رض ) را به یاد می آورد به نیکی او را می ستود. عائشه ( رض ) می گوید: روزی از روی حسادت گفتم: چه زیاد از او یاد می کنی! از زنی بی دندان، در حالی که خدای عزّ و جلّ بهتر از او را برای تو جایگزین کرده است. پیامبر در جواب فرمود: :”ما أبدلني الله عز وجل خيرًا منها،؛ قد آمنَت بي إذ كفَر بي الناس، وصدَّقَتني إذ كذَّبَني الناس، وواستني بمالها إذ حرَمَني الناس، ورزَقني الله عز وجل ولدها إذ حرَمني أولاد النساء”[ امام احمد ( 1/117 ، 24908 ) شیخ شعیب گفته که حدیث صحیح است و این سند حسن است و هیثمی در مجمع الزوائد ( 9/ 362 ) گفته که اسنادش حسن است. ] « خدای عز و جل جایگزینی بهتر از او به من ارزانی نداشت، هنگامی که مردم به من کفر ورزیدند، او به من ایمان آورد و هنگامی که مردم مرا دروغ خواندند او مرا تصدیق کرد و هنگامی که مردم مرا محروم ساختند، او به وسیله ی مالش از من حمایت کرد و هنگامی که خدای بلند مرتبه مرا از فرزندان زنان محروم نمود ، فرزند او را به من ارزانی داشت.»
در روایتی دیگر از طبرانی آمده است :« اثنی علیها و استغفر لها» « پیامبر خدیجه را ستود و برایش آمرزش خواست.»[ طبرانی در کتاب کبیر ( 23 / 13 ) ]
از تحلیل و بررسی این نصوص به نتایج زیر می رسیم:
1- ام المؤمنین عائشه ( رض ) این احادیث را تنها به خاطر مدح و ثنای ام المؤمنین خدیجه ( رض ) بیان فرموده است. منظور حضرت عائشه ( رض ) از ذکر اجازه خواستن هاله دختر خویلد خواهر خدیجه ( رض ) و به یاد آوردن خدیجه از سوی پیامبر ( ص ) و شوق و میل پیامبر ( ص ) به او بوده است.
آیا زنی را بر روی کره ی خاکی دیده اید که اشتیاق و میل شدید شوهرش را نسبت به هووی خویش – که گمان می کنید او را دوست ندارد – ذکر نماید؟! مگر این که بخواهد فضل ام المؤمنین خدیجه ( رض ) را بیان کند و منزلت و جایگاه او را نزد پیامبر خدا ( ص ) بستاید؛ به همین خاطر است که راویان این احادیث را در بخش فضائل خدیجه ( رض ) نوشته اند.
2- ام المؤمنین عائشه صراحتاً نه به صورت اشاره و ایما، علت عشق و علاقه ی پیامبر را نسبت به خدیجه ( رض ) بیان نموده و فرمود: از محبتش بهره مند شده است. » بر اساس حدیث مسلم که از ام المؤمنین عائشه ( رض ) روایت نموده بود گفتیم که عائشه فرمود:« از میان زنان پیامبر ( ص ) تنها بر خدیجه رشک برده ام، در حالی که او را ندیده ام، عائشه فرمود: هر گاه پیامبر گوسفندی ذبح می کرد، می فرمود: آن را برای دوستان خدیجه بفرستید. »! عائشه ( رض ) می فرماید: روزی پیامبر راعصبانی کردم و گفتم : خدیجه! رسول خدا ( ص ) فرمود: یقیناً من از محبتش بهره مند شدم. »[ مسلم 2437 ]

سبحان الله! آیا هیچگاه از زنی شنیده ای که محبت همسرش نسبت به هوویش را صراحتاً بیان کند؟! حق این است که گفته شود: بی شک ام المؤمنین عائشه ( رض ) تنها به خاطر دوست داشتن خدیجه ( رض ) چنین کرده است؛ چون اگر او را دوست نمی داشت، فضایل و جایگاهش را آشکار نمی نمود.
در روایت دیگری از طبرانی آمده است که : « هرگاه پیامبر ( ص ) از خدیجه ( رض ) یاد می کرد از ستایش او و استغفار برایش خسته نمی شد. »[ حدیث از طبرانی در کتاب « الکبیر » ( 23/13)
3- این حدیث از عائشه ( رض ) را بخوان که می فرماید: (“لم يتزوج النبي صلى الله عليه وسلم على خديجة حتى ماتت”)«پیامبر ( ص ) تا زمان وفات خدیجه با زن دیگری ازدواج نکرد.» [ مسلم ( 2436 ) و حاکم ( 3/305 )]
ابن حجر ( رح ) در این باره می گوید: « این موضوع از مواردی است که در بین راویان هیچ اختلافی نیست و خود نشانه ی آن است که خدیجه نزد پیامبر از جایگاه و ارزشی والا و فضل و حرمتی بی اندازه برخودار بوده است؛ زیرا ام المؤمنین خدیجه ( رض ) او را از علاقه به زنان دیگر بی نیاز کرده بود و دو برابر زنان دیگر پیامبر با او زیسته؛ زیرا پیامبر (ص) بعد از ازدواج با خدیجه ( رض ) 38 سال زندگی کرد. خدیجه 25 سال از مجموع سال های زندگی خویش یعنی تقریبا دو سوم عمرش منحصر به فرد بود. او با وجود طول این مدت قلبش از حسادت و آزار هووها که ممکن بود برایش پیدا شوند و زندگی او و پیامبر را آشفته کنند، مصون ماند و این خود امتیاز و فضیلتی است که دیگر زنان پیامبر از آن بی بهره بودند. [فتح الباري (7/127)].
ام المؤمنین عائشه (رض) در مورد فضیلت ام المؤمنین خدیجه (رض) این گونه روایت می کند: حضرت عائشه ( رض ) برای ما داستان آغاز وحی را بیان می کند و موضع ام المؤمنین خدیجه(رض) را هنگام ورود پیامبر ( ص ) براو ذکر نموده، آن گاه که فرمود: « مرا بپوشانید، مرا بپوشانید » پس او را پوشاندند تا این که ترس و رعبش تمام شد، آن گاه فرمود: «خدیجه، مرا چه شده است؟!» پیامبر (ص) او را از ماجرای خویش باخبر نمود و فرمود: « از خودم نگرانم »، خدیجه ( رض ) عرض کرد: « هرگز چنین نخواهد بود، تو را مژده باد؛ سوگند به خدا که او هرگز تو را خوار نخواهد کرد؛زیرا تو پیوند خویشاوندی را به جا می آوری و سخن راست می گویی و کارهای سخت را می پذیری و در سختی ها و مصیبت های وارده بر مردم، به آنها یاری می رسانی… » بخاري (2)(6581)، ومسلم (160).
روایت این حدیث نشانه ی محبت ام المؤمنین عائشه ( رض ) نسبت به ام المؤمنین خدیجه ( رض ) است؛ زیرا او می توانست ماجرای آغاز وحی را برای ما روایت کند بدون این که موضع و سخن زیبای خدیجه را – که بر تاثیر پذیری و ایمانش دلالت دارد وبوسیله ی آن می خواهد پیوند قلبی با پیامبر (ص) برقرار کند و به او آرامش ببخشد و مژده دهد – ذکر نماید. یا حداقل به داستان آغاز وحی اشاره کند بی آن که صراحتاً نامی از خدیجه ( رض ) ببرد.
آیا مدح و ستایشی بزرگتر از این را دیده ای؟! چیزی از خیر دنیا و آخرت را وانگذاشته، مگر این که آن را برای ام المؤمنین خدیجه ( رض ) بیان کرده است و واقعاً ایشان شایان چنین مدحی می باشد. خدا از او خوشنود باد و او را راضی گرداند.
بر اساس احادیثی که ام المؤمنین عائشه ( رض ) روایت نموده، فضائل ام المؤمنین خدیجه (رض) به شرح زیر است:
• شور و شوق و دلتنگی پیامبر (ص) نسبت به او.
• مهر و محبت پیامبر (ص ) نسبت به او.
• زیاد یاد کردن از او.
• مدح و ثنای پیامبر (ص) از خدیجه (رض ).
• درخواست آمرزش پیامبر (ص ) برای خدیجه ( رض )
• ایمان آوردن خدیجه به او، زمانی که مردم به او کفر ورزیدند.
• تصدیق و پشتیبانی خدیجه از او، زمانی که مردم او را تکذیب کردند.
• کمک مادی به پیامبر (ص ) زمانی که مردم، مال خود را از او دریغ داشتند.
• فرزندانش را به او روزی داد، زمانی که زنان دیگر فرزندی برای او به دنیا نیاوردند.
• هوویی بر سر او نیاورد تا زمانی که خدیجه (ر ض) وفات کرد.
• پیامبر (ص ) به او مژده ی خانه ای در بهشت داد.
• تعهد پیامبر (ص ) نسبت به احترام و گرامیداشت دوستان خدیجه (رض)
• ذکر رفتارها و موضع های خدیجه (رض) با پیامبر (ص) هنگام آغاز وحی.
4- همین فضائلی که عائشه ( رض ) برای خدیجه ( رض ) بیان می کند، بزرگترین دلیل بر محبت و علاقه ی ام المؤمنین عائشه ( رض ) نسبت به ایشان است و ثابت می کند که کمترین کینه در قلبش نسبت به خدیجه ( رض ) وجود نداشت؛ زیرا چه منطقی می پسندد که ایشان با او کینه به دل راه داده باشد، با این حال همه ی این فضائل را برایش بیان نماید که اگر ام المؤمنین عائشه ( رض ) نبود، ما چیزی از این فضیلت های یاد شده نمی دانستیم؟!
آیا به میزان عشق و علاقه ی عائشه ( رض ) نسبت به ام المؤمنین؛ خدیجه ( رض ) و احترامش به ایشان و ذکر خیرش از او پی برده اید؟! آری او نسبت به خدیجه ( رض ) غبطه داشته و کسی آن را انکار نمی کند و خودش صراحتاً آن را بیان نموده است و این خود صداقت و امانت داری کامل حضرت عائشه ( رض ) را می رساند. این خصلت نه تنها خللی به معرفی حضرت خدیجه ( رض ) وارد نکرده؛ بلکه او خدیجه( رض ) را مدح می کند و با وجود غبطه ی شدیدی که نسبت به ایشان داشت، او را به رفتاری مخالف شرع وادار نکرد یا مانع نشر فضائل خدیجه ( رض ) نگردید؛ بلکه این حسادت، عاملی برای آن شد که جایگاه و منزلت ام المؤمنین خدیجه ( رض ) نزد پیامبر (ص ) شناخته شود؛ زیرا وقتی به پیامبر ( ص ) عرض کرد: خدا جایگزینی بهتر از او به تو داده است، پیامبر (ص ) با این فرموده با او مخالفت نمود: « خدا جایگزینی بهتر از او به من عطا نفرمود.» سپس هر آنچه از فضائل که می بایست ذکر نماید، بیان کرد.
5- ممکن است کسی بگوید: عائشه ( رض ) حسادت خویش را نسبت به خدیجه با صراحت بیان کرده و این نشانه ی نفرتش نسبت به او است؛ اما من می گویم: ام المؤمنین حسادت خویش را نسبت به او تنها بدین منظور بیان نموده است تا جایگاه خدیجه (رض) را نزد پیامبر ( ص ) آشکار نماید و از سویی دیگر: حسادتشان در خردسالی و آغاز جوانیش بوده است. امام نووی ( رح ) می فرماید: « قاضی می گوید: به نظر من این حسادت به هنگام خردسالی و در آغاز جوانیش رخ داده و شاید او در آن هنگام به حد بلوغ نرسیده است.» [مسلم بشرح النووي 15/202]
حسادت برای زنان جایز است، ابن حجر ( رح ) می گوید: « حسادتی که برای هر زنی از پیامبر روایت می شود، وجودش را در زنان ثابت می کند و نشان می دهد که روی دادن آن از زنان فاضل ناپسند نیست؛ چه رسد به زنان دیگر. » [فتح الباري 7/136]
عیاض و طبری و علمای دیگر گفته اند: حسادت برای زنانی که در دام آن می افتند مجاز است و در آن حالت هیچ گونه کیفری متوجه آنان نیست؛ زیرا طبیعت و خمیرمایه ی آنها است و به همین سبب پیامبر (ص ) عائشه ( رض ) را از آن بازنداشت.[ الفتح 7/140-141]
اما حدیثی وارد شده در این مورد با لفظ “ما حسَدتُ أحدًا ما حسدتُ خديجة”« نسبت به هیچ کسی به مانند خدیجه حسد نورزیده ام.»[ ترمذی آن را روایت کرده ( 3876 ) و آن را حدیث حسن دانسته است و نسائی در « الکبری » ( 8362 ) و حاکم ( 4854 ) روایت کرده و آن را با شرط شیخین صحیح می داند و ذهبی با آن موافق است و آلبانی در صحیح ترمذی ( 3051 ) آن را صحیح می شمارد. ] در اینجا مقصود از حسادت، همان « غبطه » است. مطابق فرموده ی پیامبر ( ص ) « هیچ حسادتی جز در دو چیز نیست…. » ( متفق علیه ) در این حدیث منظور از حسادت، حسادت نکوهیده ا ی نیست که به معنی آرزوی نابودی و از دست رفتن نعمت باشد بلکه ام المؤمنین عائشه (رض) این حدیث را تنها برای این بیان فرموده تا فضیلت خدیجه (رض ) را بیان نماید؛ لفظ حدیث به طور کامل چنین است:« ما حسدتُ أحدًا ما حسدت خديجة، وما تزوَّجني رسول الله صلى الله عليه وسلم إلا بعدما ماتت؛ وذلك أن رسول الله صلى الله عليه وسلم بشَّرَها ببيت في الجنة من قصب، لا صخب فيه ولا نصب»« نسبت به هیچ کس به مانند خدیجه حسادت نورزیده ام. پیامبر خدا ( ص) جز پس از مرگ خدیجه (رض) با من ازدواج نکرد. همچنین رسول خدا ( ص ) به او مژده ی خانه ای در بهشت از جنس رشته ی مروارید داد که هیچ هیاهو و رنج و خستگی در آن وجود ندارد. [ به تخریج سابق نگاه کن ]
بنگر – رحمت خدا بر تو باد – چگونه عائشه (رض) با سخن بلیغ و رسای خود به بیان چیزی می پردازد که خداوند برای خدیجه ( رض ) در بهشت آماده کرده است، اگر این گفته از زمره ی حسادت نکوهیده بود، هرگز فضائلش را در میان امت نقل نمی کرد؛ طوری که نسل ها یکی بعد از دیگری آن را برای یکدیگر روایت کنند.

http://www.alukah.net/spotlight/0/89060/#ixzz3nBsWIQed

نمایش بیشتر

حمید محمودپور

@نویسنده و مترجم @ آذزبایجان غربی - مهاباد @ شغل : دبیر آموزش و پرورش

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

همچنین ببینید
بستن
دکمه بازگشت به بالا