رمضان به مثابه یک مدرسه و دانشگاه(۲-۲)

✔ درس پنجم: بازگشت به هدایت های قرآن و پیامبر و مداومت بر تلاوت و تدبر در قرآن

دیگر درسی که از این مدرسه باید بیاموزیم چیزی نیست جز اینکه انسان مسلمان باید از روش پیامبرش پیروی نموده و در هر شرایطی بویژه درحوزه عبادی، اهل سنت باشد نه بدعت و مانند آن حضرت زندگی نماید.

در رمضان همه نگاه ها متوجه سیره و منش نبوی است که چگونه روزه می گرفته ، چگونه سحری و افطار می نموده و بالاخره به عنوان یک شخص روزه دار چگونه با خانواده و فرزندان و جامعه اش تعامل می نموده است؟؟

یکی از سنت های قابل توجه پیامبر در رمضان عبارت بوده است از «عجله در افطار» و به تاخیر نینداختن آن. شاید عده ای از روزه داران گمان کنند بوسیله خودداری بیشتر از خوردن و آشامیدن اجر و ثواب بیشتری عایدشان خواهد شد ؛ ولی رسول خدا این کار یاضت گونه! را از مسلمانان روزه دار منع نمود و توصیه کرد که چون هدف از روزه تحمل گرسنگی و گشنگی و محرومیت نیست پس در افطار عجله نموده و بی جهت آن را به تاخیر نیندازید و فرمود: ((ما یَزال الناسُ بخیرٍ ما عجَّلوا الفطر)) از این امت می توان انتظار خیر و نیکی داشت تا آن زمان که در افطار روزه اشان عجله نمایند و بی جهت دنبال آزار رسانیدن به خود نباشند.

در رمضان می بینیم که مسلمانان روزه دار صرفا به منظور تبعیت از سنت پیامبرشان روزه اشان را با خرما و آب افطار می کنند! آری مدرسه رمضان به ما می آموزد که پیروی از سنت نبوی حکم می کند برای افطار علیرغم برخورداری از نعمت ها و غذاهای لذیذ و خوش مزه ،روزه امان را با خرما و آب افطار نماییم؛ تا یاد بگیریم که حرکت مطابق سنت نبوی هنر مردان خداست و خلاف آن امری است ناپسند و مذموم.

با فرارسیدن رمضان همه به این قناعت می رسند که برای برطرف نمودن بزهکاری های اخلاقی و اجتماعی ناگزیرند به سفارشات قرآن و مدرسه رمضان مراجعه نمایند که آمارها حاکی از کاهش ۴۰درصدی تخلفات اخلاقی در این ماه مبارک می باشد.

کسانی که از مشاکلی همچون اعتیاد به مواد مخدر ، سکس و اینترنت رنج می برند در برابر تاثیرهای غیرقابل انکار روزه بر ترک این گونه بزهکاری ها سرتسلیم فرود آورده و بجای هزینه های هنگفتی که در کمپین های ترک اعتیاد! متحمل و متقبل می شوند در مدرسه ای ربانی و ضمن برخورداری از گارانتی های لازم و قطعی ثبت نام می نمایند و بدون اینکه آثار ترک مخدرات بر جسمشان ماندگار بماند برای همیشه از شر این بلای خانمانسوز رهایی می یابند!

آن عده از انسان های مومن که از چاقی مفرط و یا مریضی های گوارشی رنج می برند با ما هم نظرند که روزه استاندارد ترین و مطمئن ترین رژیم غذایی برای آنان به شمار می آید.

نظر به اینکه کلام خدا قرآن در رمضان نازل شده است جا دارد مومنان روزه دار بیش از سایر ماه ها به این ارمغان ربانی توجه نموده و شبانه روز در آن تدبر نمایند . روایت ها حاکی است که توجه و تدبر به قرآن در صدر برنامه های رمضانی پیامبر اسلام قرار داشته است ؛ امری که اگر حامل پیامی برای ما مسلمانان پیرو این حضرت باشد آن پیام این است که باید به قرآن بازگردیم و ارتباطمان با آن را محکم تر بنماییم و هرگز به گذاشتن آن بر طاقچه و استفاده از آن به عنوان شفا و تبرک بسنده ننماییم ؛ چرا که قرآن برنامه زندگی و زندگان است نه چیز دیگر.

جا دارد به قول یکی از بزرگان اعتراف کنیم که اگر چه مردن در راه و بخاطر قرآن یک فضیلت ستودنی است ،ولی زندگی  کردن مطابق آن، رسالت و هنر قرآن جویان خردمند است.

حلقه های جمع خوانی قرآن در رمضان نویدبخش این است که مسلمانان به خود آمده اند و بعد از رمضان و در طول زندگی با قرآن ارتباطی متین و وثیق خواهند داشت و بیش از این به دوری از آن رضایت نمی دهند  

✔  درس ششم: ارتباط با مسجد یک نیاز است نه تفریح

با فرارسیدن رمضان قلب ها به سوی مساجد متمایل شده و حضور در این خانه های پاک ربانی به یک مسابقه ی تنوری و داغ بین نمازگزاران روزه دار مبدل می شود ؛ همه می خواهند ذکر وعبادتشان را در خانه خدا مسجد انجام دهند ؛ چرا که از ماندن در فضاهای خارج از مسجد کلافه و خسته شده اند ؛ چرا که دستاوردی جز به هم ریختن روحیات و معنویاتشان عایدی نداشته اند!

هرچند شاید مسجد از لحاظ عمرانی و امکانات برتری خاصی بر سایر اماکن از جمله منازل ما ندشته باشد وبرتری آن بیشتر جنبه معنوی دارد ولی نکته اصلی این است که هدف از آفرینش انسان، رسیدن به کمال است و هر چیزى که انسان را به کمال نزدیک کند داراى اهمیت است و کمال انسان هم جز از راه بندگى و عبادت خدا بدست نمی‌آید و از آنجا که مسجد تنها مکانى است که فلسفه وجودی آن  تکمیل بعد معنوى انسان ها و متصل نمودن انسان به کمال می باشد و هیچ مکانى هم به جز مسجد این چنین ویژگى ندارد پس این مکان داراى اهمیت ویژه ای است .

اگر هدف از رستوران، سیر کردن شکم‌هاى گرسنه است و هدف از رفتن مردم به ورزشگاه‌ها تماشای بازى است و هر دو هدف مذکور مادى اند باید دانست که هدف انسان‌‌هایى که به مسجد می‌روند دست یافتن به اهدافی غیر مادی بوده که عبارت است از رسیدن به معنوىت و نزدیک شدن به کمال از طریق خواندن نماز و ذکر خداوند .

در ماه رمضان به دلیل بالابودن روحیه دینی و معنوی نزد انسان های مومن حضور در مساجد صفا و رنگ و بویی دیگر دارد و از جمله صحنه های نادر و لذت بخش رمضانی عبارت است از حضور زنان و کودکان در مساجد علاوه بر گریه و زاری و گاهاً شب زنده داری انسان هایی که در طول سال با دین و مسجد و عبادت میانه چندانی نداشته اند ! ولی نقطه مشترک همه این میهمانان رمضانی مسجد این است که به تعبیر قرآن ، همگی آمده اند تا از رذایل پاک و به زیور فضایل آراسته شوند( فیه رجال یحبون ان یتطهروا). جا دارد مبلغان راستین و حکیم دین این حضور پرشور را مغتنم شمرده و با وضع برنامه های دینی و ارائه سخنرانی های به روز و مفید گام های محکمی را در جهت آگاهی مردم مسلمان بردارند به این امید که مجددا مساجد نقش انسان سازیشان را از سر گیرند. 

✔ درس هفتم: صداقت و اخلاص

خداوند جل جلاله در کلماتی قصار اینگونه از صداقت و اخلاص روزه داران پرده بر می دارد  و از زبان پیامبرش محمد(ص) و در حدیثی قدسی می گوید :« کُلُّ عَمَلِ ابْنِ آدَمَ لَهُ إِلَّا الصِّیَامَ فَإِنَّهُ لِی وَأَنَا أَجْزِی بِهِ» هر عملى که انسان انجام مى دهد براى خود او است مگر روزه که براى من است و من پاداش آن را مى دهم. 

از بین تمام عبادات اسلامی و همه صیغه ها و شیوه های عبادی و معنوی موجود روزه از لحاظ اخلاص و تلاش جهت نیل به رضوان الهی صبغه منحصر به فردی دارد ؛ در کلیه عبادت ها و شعایر دینی احتمال بروز و رسوخ تظاهر و ریاء وجود دارد به جز روزه که از تیررس شیطان به دور است!

به ضرس قاطع هستند نمازگزارانی که جهت تماشای اطراف و اکناف نماز می گزارند و همچنین هستند زکات دهندگانی که احتمالا در گزینش دریافت کنندگان زکات اسیر تعارفات و تشریفات باشند و همچنین حاجیانی وجود دارند که از این فریضه ربانی جهت زیبا جلوه دادن گوشه هایی از زندگی مملو از زشتی و پلشتی روزانه اشان به عنوان دکوری بهره می برند ؛علاوه بر اینکه حاجی شدن برای عده ای یک کلاس دنیوی به شمار می آید و صد البته که بر زبان راندن شهادتین نیز متاسفانه از شرک و نفاق مصوون نبوده است!

اما در روزه از این حرف و حدیث ها خبری نیست؛ چرا که تشنگی و گشنگی  و ریاضت های طاقت فرسای روزه بر افرادی که اهل ریا و تظاهر باشند آن قدرسنگینی می کند که بدون افطار روزه نمی توانند متظاهرانه روزه دار بمانند؛ همین است که می بینیم مسلمانان هرسال رمضان را روزه گرفته و برای سال های آینده هم دعای« اللهمَّ بَلّغنا رمضان» زمزمه می کنند.

✔ درس هشتم: دوری از هرگونه اسراف و درک دردمندان جامعه و نیازمندان

اگر شخص روزه دار قبل از رمضان از زبان بزرگان دینی و اساتید از وضعیت اسفبار اقتصادی نیازمندان و گرسنگان جامعه اش اطلاع پیدا می کرد اکنون او بیش از هرکس می داند گرسنگی و ریاضت یعنی چه ؟ چرا که او روزانه گاهی بیش از ۱۵ ساعت در نقش آنان ظاهر می شود؛ بنابراین سعی می کند اسراف نکند و بخشی از درآمد مالی اش را به فقرا و نیازمندانی اختصاص دهد که در طول سال با فقر و تگدستی  خود و فرزندانشان دست و پنجه نرم می کنند و در واقع در طول سال روزه اند.

آری روزه فریضه ای است که مسلمان را از غرق شدن در مادی گرایی و حرص و آز برای لذت های مادی و مسابقه برای مصرف و تن پروری می رهاند و به او می آموزد که به فکر دیگران باشد و بر خواهش های جسمانی خویش مسلط گردد و به مصرف به اندازه نیاز قناعت ورزد و از اسراف و تبذیر بپرهیزد.

روزه به مسلمان قناعت و مناعت را می آموزد و آشکار است که انسان  قانع از دیگران بی نیاز است و تن به ذلت و خواری نمی دهد، جامعه ای که روح قناعت را در خود بپرورد بر خود متکی خواهد بود و با دوری از مصرف بی رویه می تواند بر پای خویش بایستد و از بیگانه بی نیاز باشد.

✔ درس نهم: تقویت اراده

روزه یک حرکت کاملاً ارادی است و انسان روزه دار به خواست خود اموری را ترک می کند، او در اثر این مقاومت در برابر خواسته ها روحش را چنان تقویت می کند که بعد ربانی را بر بعد حیوانی خود غالب می کند و با این حالت نفسانی می تواند دستورات خداوند را اجرا کند و از محرّمات الهی دوری گزیند.

سلطه غرایز و شهوات بر انسان خطرناک ترین سلطه هاست و آدمی را اسیر و بی اختیار می سازد و به پستی و رذالت می کشاند؛ بنابراین مبارزه با سلطه شهوات نفس به پایمردی و اراده ای استوار نیاز دارد و چون انسان روزه دار از روی اختیار از خوردن و آشامیدن و برخی بهره جویی های دیگر دوری می کند و در واقع با خواهش های خویش می جنگد و در برابر غرایز خود مقاومت می کند، قطعا تمرین این عمل اراده و تصمیم را در انسان نیرومند می سازد و جان را از قید حکومت و سلطه هوس ها و خواهش ها می رهاند.

بدون تردید صبر و استقامت از کلیدهای مهم اصلاحات درونی و بیرونی است؛ انسانی که صبر پیشه می سازد بر مشکلات مادی و معنوی فائق می گردد، صبر می تواند آدمی را از اعماق چاه ذلّت به اوج آسمان سعادت برساند، کسی که در مکتب روزه پرورش یافته دیگر گوهر وجود خود را در خرمن شهوت نمی سوزاند، زمام نفس را در اختیار دارد و هیچ گاه در برابر خواهش های شهوانی تسلیم نمی گردد، به دنبال مردم آزاری، بی عفتی و خلاف نخواهد رفت ، در برابر شدائد و سختی های روزگار خود را نمی بازد و برای رسیدن به یک مقصود عادی به کارهای پست و حیوانی دست نمی زند. به راحتی از عادت های نکوهش شده دست برمی دارد و خویشتن را از قیود رسم های خلاف آزاد می سازد.

شک نکنید انسان هایی که از اراده ای پولادین برخوردارند با هیچ زر و زوری از پایی در نمی آیند خواه مسلمان باشند یا خیر!

به امید اینکه شاگردان وفادار و زرنگ مدرسه رمضان باشیم

والسلام علیکم و رحمهالله

 رسول رسولی کیا- کارشناس ارشد قرآن و سیره// رمضان۱۳۹۵

برای مطالعه بخش نخست این مقاله اینجا کلیک کن