سوزی میحراب : از حال و هوای رمضان در مهاباد بگویی؛ شما به عنوان یک دعوتگر و کارشناس دینی استقبال مردم مسلمان از رمضان را چگونه ارزیابی می کنید? حضور مردم خداجو در مساجد چگونه است?
جلال معروفیان : رمضان همیشه همراهان و یاران ثابت خود را دارد. اینماه با عطری که میپراکند و بسترهایی که آماده میکند، جذابیت خاصی دارد و به مثابه باران رحمتی است که هیچ نقطهای از خیر و برکتِ آن بینصیب نخواهد ماند.
طبیعتاً مهاباد با پیشینهی تاریخی درخشانی که دارد، استقبال خوبی از این مهمانِ خوشیُمن نموده و مردم مهاباد با اقامهی نمازهای جماعت و سنت تراویح و تلاوتهای دستهجمعی در مساجد، چراغهای نور و رحمت را بر فراز این شهر روشن کردهاند و صدای تکبیر و تهلیل در مساجد، موسیقی دلنوازی است که روح و روان مسلمانان را مینوازد.
چند سالی که بنده استقبال از رمضان و حضور مردم را در مساجد رصد میکنم، متوجه سیر صعودی ملایمی در این ارتباط شدهام که شکرانهاش بر مؤمنان واجب است.
سوزی میحراب : همچنانکه مستحضرید مساجد نقش بسیار اساسی دارند در پر کردن اوقات رمضانی مردم روزه دار، بدون تعارف عملکرد ماموستایان منطقه در مدیریت مساجد را چگونه ارزیابی می کنید?
آیا گفتمان آنان در خطبه های نماز جمعه و سخنرانی های عصرانه و پس از تراویح شان را مطلوب و مفید می بینید?
جلال معروفیان : مساجد،محور آموزش و تبلیغ دین هستند و عالمان دین و امامان مساجد در کردستان، بسان ستونهایی محکم و استوار، رونق و توسعهی مساجد را در طول تاریخ عهدهدار بوده و تلاش و زحمات بسیار زیادی متحمل شدهاند.
بارها گفتهام که نقش ماموستای کرد، فراتر از یک امام جماعت یا یک مدرس علوم حوزوی است؛ آنان همواره یک فعال مدنی بوده که نقش حفاظت از فرهنگ را عهدهدار بودهاند؛ با شعر و ادب، از زبان ما محافظت کردهاند؛ با تبلیغ و آموزش در مساجد، نگهبان و مروج عقاید و باورهای دینی ما بوده و در صورت لزوم و ضرورت، رهبریت سیاسی ما را نیز در غیاب احزاب و تشکلهای سیاسی، مدنی و صنفی برعهده گرفتهاند.
کردستان هم همانند سایر مناطق جهان اسلام، تغییرات بسیار عمیق و ریشهداری را در حوزههای مختلف فرهنگ، اجتماع و سیاست شاهد بوده است؛ در دنیایی که دهکدهی جهانی نامیده میشود و اینترنت و ماهواره باعث همزیستی کفر و ایمان در یک خانواده گشتهاست، نمیتوان با نگرش و روشهای سنتی و ماقبل مدرن، دین را معرفی کرد و آموزش داد و مساجد را مدیریت نمود.
به نظر من، ماموستایان ما با گفتمان جهان مدرن و نیازهای انسان امروزی، حتی اگر کاذب هم باشند، آشنایی کمی دارند؛ سخنرانیهای این بزرگواران، منطبق بر درک و دریافت انسان ماقبل مدرن است؛ آموزهها و مفاهیم دینی را به صورت روایی و یا امر و نهی و بر ترس و تشویق از منابعی بیرون از خود انسان ارائه میکنند. در حالیکه سیاق آیات قرآنی مخصوصاً با مفهوم« تقوا» مبتنی بر کنترل از درون یا به تعبیر امروزی«خوددکنترلی» است.
مهم ترین موضوعی که ماموستای ما در آن کم ترین تغییر و نوسازی را پذیرفته و تلاشی هم برای بهروز بودن و آبدیت شدن نمیکند، روشهای آموزشی و مدیریت مساجد است و این موضوع، چالشی فرا روی ماموستایان است که شکافی عمیق را بین آنان و سایر مراکز و نهادهای آموزشی از یک طرف و بین آنان و جوانان از طرف دیگر ایجاد نمودهاست.
سوزی میحراب : به نظر شما مسجد موفق و جذاب – بویژه در رمضان- چگونه مسجدی است?
جلال معروفیان : مساجد موفق و جذاب نه در ماه رمضان بلکه در طول سال، مساجدی هستند که جمعیت زیادی را با حضور نسل جوان در آنها شاهد باشیم. کلاسهای قرآن برای کودکان و نوجوانان و کلاسهای تفسیر و پاسخ به سوالات فقهی و شبهات دینی در آنها دایر باشد.
در یک جمله ، مساجد موفق، کانونهای حل مشاکل مردم هستند.
بهعنوان یک طنز، چندین بار گفتهام که مساجد ما نیز سکولار شدهاند؛ یعنی ارتباطی بین آنان و زندگی روزمرهی مردم وجود ندارد؛ حتی ترتیبی اتخاذ نمیشود که اهالی و نمازگزاران مسجد با هم آشنا شوند. مگر بهصورت تصادفی افراد با هم انس و الفت پیدا کنند، وگرنه، مدیریت مسجد هیچ نقشی در این بخش ندارد؛ برای مثال ؛ برای خودم پیشآمده که بیمار بوده و چندین ماه نتوانستهام به مسجد بروم؛ مگر یک نفر که آمد و رفتی بسیار زیاد و ارتباطی تنگاتنگ داشتهایم و الا کسی و حتی امام مسجد، جویای احوالم نبوده که فلانی اصلاً زندهاست؟!!
تکرار میکنم که مساجد موفق، باید کانون حل مشاکل مردم باشند. این رسالت و مأموریت برای مسجد، نیازمند مدیریتی قوی است؛ نیازمند مطالعات مرتبط با حوزههای جامعهشناسی و روانشناسی است، که متأسفانه، چنین مطالعاتی آن هم بهگونهای حرفهای و تخصصی در میان ماموستایان ما کم تر مشاهده میشود.
سوزی میحراب : استاد گرامی؛ همچنانکه مستحضرید یکی از پدیده های مبارک در رمضان حضور زنان و بچه های روزه دار در مسجد است، به نظر شما ماموستایان ما چه برنامه هایی را باید برای این دو قشر خاص داشته باشند?
جلال معروفیان : چنانچه عرض کردم رمضان بهخودی خود، جذابیت و کشش خاصی دارد و کسانی را به مسجد میکشاند که در سایر فصول، نه تنها نماز نخوانده که مرتکب اعمال خلاف شرع هم شدهاند. زنان و کودکان نیز به دلایل خاصی در ماه رمضان حضور بیشتری در مسجد دارند. کودکان همانندسازی میکنند و زنان نیز، کلاً به دلایل روانشناختی و خستگیهای روزمره، آرامش و گمشدهی خود را در مساجد میجویند. اما متأسفانه برنامهی خاصی برای تداوم حضور و آموزش انان مشاهده نمیشود. البته منکر تلاشها و پارهای از اقدامات مبتنی بر ذوق و سلیقهی شخصی عدهای از علما و ماموستایان نیستم. اما نمیتوان به این موارد شاذ و نادر، نام برنامه نهاد. بنده در یکی از جلسات که خدمت تعدادی از ماموستایان بودم طرحی را تحت عنوان «از آن رمضان تا این رمضان» خدمت آنان ارائه نمودم. اما ظاهراً چندان مورد توجه آن بزرگواران قرار نگرفته است!
سوزی میحراب : یکی از زیبایی های رمضان، کاسته شدن از بزهکاری ها و تخلفات اجتماعی است و گاهی عده ای از این افرا، در صفوف به هم فشرده نماز جمعه و جماعت رمضانی مشاهده می شوند که با چشمانی گریان از خدایشان طلب آمرزش می کنند، خطاب دینی دعوتگران ما در این باب و با اینگونه افراد نادم چگونه باید باشد?
جلال معروفیان : بله. درست است و بنده هم عرض کردم. اصلاح نوع نگاه و نگرش اهالی مسجد، خصوصاً کسانی که داعیهی امامت و یا دعوت دیگران را دارند، مقدم بر هر جیزی است. سالهاست که سخنی بسیار راهگشا و جملهای استراتژیک را از مرحوم حسنالهضیبی شنیدهام که حقیقتاً هر دعوتگری لازم است آن را، به مثابه چراغی فرا راه خویش قرار دهد؛ سخن ایشان این بود که « نحن دعاه لا قضاه» یعنی ما دعوتگرم نه قاضی . حقیقتا سخنی برگرفته از روح کلی قرآن است؛ قضاوت و ارزشگذاری کار ما دعوتگران نیست؛ ضمناً عاقبت کار و پایان زندگی اشخاص، مهم تر از شروع و آغاز آنهاست.
وقتی اهالی مسجد و دعوتگران بهسوی دین، چنین اشخاصی را مشاهده نمودند، باید خوشحال باشند که خداوند هنوز هم به اینگونه افراد، فرصت توبه و تغییر را داده و برای آنان هم فرصتی فراهم آمده تا مفاهیم و آموزههای دین را آموزش دهند.
البته این ، کافی نیست؛ داشتن برنامههای کاربردی و انجام اقدامات گام بهگام برای تثبیت تصمیم مبتنی بر توبه و خداحافظی و کوچ همیشگی این اشخاص از شک و تردید به منزل و مأوای یقیین بسیار مهم و اساسی است.
داشتن برنامههایی برای استحکام رابطه آنان با مسجد، دادن تکالیفی ساده که از عهدهی انجامش برآیند، تا عزت نفس و باور بهخودشان ترسیخ و تثبیت و نهادینه شود، ایجاد حلقههای دوستی و پیوندهای خانوادگی سالم، ارائهی خدماتی به منظور دلگرمی و… از جمله کارهایی هستند که بهگونهای برنامهریزی شده، میتواند از بازگشت این افراد به فضای منفی قبل از رمضان جلوگیری کند.
سوزی میحراب : بارک الله فیکم. از خداوند طول عمر توام باعزت و عافیت را برایتان مسالت دارم
از اینکه وقت گران بهایتان را در اختیار ما قرار دادید و با حوصله پاسخ گوی سؤالاتمان بودی بی نهایت متشکریم
جلال معروفیان : آمین اجمعین و جزاکمالله خیرا و امیدوارم مورد رضایت الله و قبول شما دوستان باشد.
مصاحبه کننده : یوسف ساجدی