رهنمودهای علامه دکتر یوسف قرضاوی به دعوتگران جوان

گردآوری وتنظیم : مجید ویسی

 بی‌شک فضیلت‌های امر به معروف و نهی از منکر بر اهل علم و عمل پوشیده نیست چرا که برتربودن این امت و رستگارشدنش تنها در سایه این کار عظیم حاصل می‌شود. فرض بودن این عمل کاملاً عیان است اما از آنجا که این عرصه به اقیانوس‌های بیکران شبیه است شناکردن در آن غواصان خاص خود را می‌طلبد تا به اعماق اقیانوس برسند و مروارید گرانبها را صید نمایند. شاید جواب فضیل بن عیاض در جواب این سٶال که چرا امر به معروف و نهی از منکر نمی‌کند گویای عظمت این کار باشد. ایشان فرمودند عده‌ای امر به معروف و نهی ازمنکر کردند ولی بعداً کافر شدند ؛ چرا که آنان نتوانستند بر مصیبت و بلایی که از این جهت به آنان رسید صبر و شکیبایی داشته باشند!

 نوشتەی ذیل چکیده‌ای از کتاب افراط گرایی دینی ،  نوشتەی علامه دکتر یوسف قرضاوی ترجمەی عبدالرسول گلرانی می‌باشد که حاوی نکات ارزنده‌ای در حیطەی کار دینی و گفتمان اسلامی است که تقدیم عزیزان می‌گردد امیداست مفید و مثمر واقع شود.

1)    به متخصص احترام بگذارید: زیرا هر عملی اهل و کسان خاص خود را دارد و برای هر فن و حرفه مردانی ویژه است. همانگونه که برای یک مهندس جایز نیست در امور پزشکی اظهار نظر کند. برای پزشک هم درست نیست در شئون قانون دخالت کند در دانش دین و شریعت هم وضع به همین گونه است. قرآن و سنت به ما آموخته‌اند در آنچه نمی‌دانیم به نزد عالمانی که در دین خبره هستند مراجعه نماییم. «فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِن کُنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ» . کسانی هستند که هرچنداهلیت و صلاحیت ندارند اما دربارەی مهم‌ترین قضایا فتوا می‌دهند این در حالی است که برخی از اصحاب پیامبر- هرگز – فتوا نمی‌دادند و این کار‌ها را به دیگران حواله می‌نمودند.

عطا بن صائب می‌گوید: کسانی را دیده‌ام که اگر از آنان سؤالی می‌شد در موقع پاسخ دادن برخود می‌لرزیدند. امام مالک می‌گوید: هر کسی می‌خواهد به سؤالی جواب دهد قبل از آن خود را در مواجهه با بهشت و جهنم قرار دهد. روزی از ایشان ۲۲ مسألە را پرسیدند ایشان فقط به ۲ سؤال پاسخ داد. 

2)     از میانەروان و پارسایان باشید: گاهی در میان علما کسانی پیدا می‌شوند که در بخشی از فرهنگ اسلامی چون تاریخ و فلسفه و …مهارت دارند اما به دلیل عدم پیوند آن رشته ها با قرآن و سنت ، آن علما شایستگی ندارند در امور دینی فتوا ‌دهند ، ممکن است در میان مردم کسانی باشند که در فنون سخنوری، تبلیغ و موعظه مهارت داشته باشند و مردم را تحت تأثیر قرار دهند اما از زمرەی اهل علم و تحقیق نباشند. ما باید بدانیم موعظه و تبلیغ هنری است جداگانه و فقه و تحقیق فنی است دیگر. دانش دینی از عالمی پذیرفتنی است که به علم خویش عمل نماید و میان دانش و کردار شایسته رابطه برقرار کند. در روزگار کنونی باید دانش را از کسی آموخت که معتدل و میانەرو باشد؛زیرا دو گروه اهل افراط و تفریط  ، اسلام را میان خود تباه گردانیده‌اند.

 به دنبال عالمان امین و امانتدار بروید ؛ چراکه پردەی میان حلال و حرام را پاره نمی کنند. سُفیان ثوری می‌گوید: رُخصت را از عالم مورد اطمینان فرا بگیرید و گرنه تندروی و افراط را هر کس می‌تواند بیاموزد. 

3)     آسانگیر باشید وهرگز سختگیری نکنید: از ورطەی سختگیری فاصله بگیرید به اعتدال رو بیاورید با عامەی مردم که توان و تحمل خواص و اهل تقوا را ندارند برخورد مناسب داشته باشید. قرآن می‌فرماید «خداوند سهولت و آسانی را از شما می‌خواهد و سختی و دشواری را نمی‌خواهد» (بقره: ۱۵۸) «خداوند احکام را بر شما آسان گردانید زیرا انسان ناتوان است» (نساء: ۲۸) انسان می‌تواند امور دینی خود را نسبت به شخص خود سخت بگیرد اما هرگز روانیست آن را بر مردم تعمیم دهد. پیامبر اکرم (ص) در حالت فردی نماز را با خواندن سورەی بقره، آل عمران و نساء ختم می‌داد اما در مقام پیشنماز از همەی مردم نماز را کوتاه‌تر می‌خواند. به قول حضرت عایشه پیامبر همیشه در میان دو امر جز آسان‌ترین آن دو را انتخاب نمی‌کرد. 

پیامبر سفارش می‌کند: مبادا در دین زیادەروی کنید زیرا پیشینیان را فقط افراط‌ گرایی هلاک کرد. 

4)    با حکمت و شیوەی پسندیده‌تر دعوت کنید: در عرصەی دعوت به سوی خدا و پیامبر از شیوه‌ای که خود خدا ترسیم کرد پیروی نمایید: شیوه‌ای که در سورەی نحل آمد: ادْعُ إِلَىٰ سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُم بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَن ضَلَّ عَن سَبِیلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِینَ ﴿النحل: ١٢۵﴾: این خطاب خدا به پیامبر عزیزش می‌باشد تا امت بعد از وی به شیوەی او برگردند. هر‌گاه برای بحث و مناقشه دو شیوه «پسندیده و پسندیده‌تر» وجود داشته باشد بر مسلمان لازم است به خاطر جذب دل‌های رمیده به شیوەی دوم گرایش یابد. هر‌گاه شیوه جدال با غیر مسلمان اینگونه است پس جدال مسلمان با مسلمان که هر دو در سایەی «وحدت عقیده و اخوت» به سر می‌برند باید چگونه باشد؟   امام غزالی در احیاء علوم الدین می‌گوید : نباید فریضەی امر به معروف و نهی از منکر را جز دانشمند آسانگیر، نرم‌خو، بردبار و فقیه انجام دهد؛همانند موسی که به سوی فرعون رفت و خدا به او فرمود: هر دو به سوی فرعون بروید که او سرکش شده است اما با او به نرمی سخن بگویید که شاید پند پذیرد و بترسد. (طه: ۲۴ـ۲۳) 

و پیامبر(ص) همچنین در دو حدیث زیر اهمیت ملاطفت و مدارا را بیشتربیان می‌کند: الف: خداوند نرمی و مدارا را در همەی کار‌ها دوست دارد. ب: کسی که از نرم‌خویی و مهربانی محروم شود از تمام خیر و خوبی‌ها محروم می‌شود. 

5)    با عامەی مردم زندگی کنید: برای از میان بردن بی‌سوادی، جمع‌آوری صدقات، رفع اختلافات مردم و معالجه انواع دخانیات با  آنان کمیته تشکیل دهید. مانند صدف دریایی به خود نپیچید، ملت را به حال خود‌‌‌ رها نکنید، اشک یتیمان را پاک کنید،لبخندی به چهرەی تهیدستان هدیه نمایید،سنگینی بار را از دوش خسته‌شدگان بردارید. پرداختن به خدمات اجتماعی از عبادت‌های بلند مرتبه در اسلام به شمار می آید ؛ که متأسفانه مسلمانان به وجه شایسته انجام به آن نمی پردازند. هر عملی که بتواند آلام و دردهای فرد گرفتار را تخفیف دهد، زخم مصیبت‌زده ای را مرهم نماید، وام بدهکاری را بپردازد، آبروی عائله‌مندی را برگرداند و یا شری را از مخلوقی دور نماید، به شرط نیت صحیح ، عبادت  به شمار می آید. مسلمان باید در جامعەی خویش منبع و سرچشمەی زندگی باشد ، خوبی و مهربانی از وی بجوشد، نفع و برکت از وی ببارد، گشایندەی امور پسندیده و بازدارنده شر باشد.                                     خدمات اجتماعی نمونەی خوبی از دعوت اسلامی است ؛ دعوت به اسلام تنها در گفتار و نوشتار خلاصه نمی شود؛ بلکه دعوت واقعی عبارت است از اهتمام عملی به امور مسلمانان و حل مشکلات آنان

6)    نسبت به عموم مسلمانان گمان نیک (حسن ظن)داشته باشید: از پشت عینک بدبینی به مردم نگاه نکنید، با دید مثبت بندگان خدا را بنگرید ، فرض را بر نیک بودنشان قرار دهید، اصل بر بی گناهی و«برائت ذمه» مسلمانان است و باید نگاه ما به مردم نگاهی خیرخواهانه باشد ، به مردم به عنوان بشر خاکی بنگرید نه فرشتەی بالدار ؛ آنان آفریده‌هایی از نور نیستند، بلکه سرشتی خاکی دارند اگر خطایی هم کردند دور از سرشت آنان نیست ؛ زیرا پدر نخستینشان ، آدم از لغزش مصون نبود، آدمیان را نه از مکر خدا ایمن سازید و نه از رحمت او ناامید کنید ، همیشه ظاهر اعمال را به قضاوت بکشید ، امور باطنی مردم را به خدا واگذار نمایید. ما داعی هستیم و نه قاضی؛ هر که به لا إله إلا الله و محمد رسول الله گواهی داد مسلمانش بخوانید و درونش را به خدای علام الغیوب بسپارید. نهاد هیچکس از خیر و نیکی خالی نیست، هرچند غرق گناه هم باشد ـ هر چند گناه از کمال ایمان می‌کاهد ولی صاحبش را از دایرەی ایمان خارج نمی‌کند. پیامبر نسبت به گناهکار دیدگاهی طبیبانه داشت نه نگاهی بسان پلیس نسبت به مجرمان و بدکاران ! 

7)     ابعاد گوناگون ادب در دعوت و گفتمان دینی را فراموش نکنید: در زمینەی دعوت چند نکته اهمیت ویژه دارند حتماً به آن‌ها توجه کنید: 

الف: در زمینەی دعوت: رعایت حق پدری، مادری و خویشاوندی واجب است نباید با اولیاء با خشونت رفتار کرد و در قبال برادر و خواهر گناهکار با تندخویی عمل کرد ؛ زیرا هیچگاه گناهکار بودن آنان باعث ساقط شدن حقوق آنان بر ما نمی‌شود. برای این مثال داستان حضرت ابراهیم و پدر بت تراشش نمونەی خوبی است که خدا به او فرمود با پدرت به خوبی و نیکی  رفتار کن. 

ب: در دعوت و تبلیغ ، سن و سال طرف را رعایت کنید: برای یک دعوتگر شایسته نیست تفاوت سنی را در نظر نگیرد به گونه ای که  بزرگسال و خردسال، جوان و نوجوان، عالم و عوام را با یک نگاه بنگرد. چنانکه پیامبر فرمود کسی که با کوچکتر‌ها مهربان نباشد، بزرگتر‌ها را احترام نگذارد و منزلت دانشمندان را نشناسد از ما نیست. 

ج: در دعوت باید حق تقدم و سابقه افراد رعایت شود: اگر کسی دارای سوابق بر‌تر در دعوت بود مناسب نیست امتیاز و پیشکسوتی او نادیده گرفته شود و سابقه‌اش فراموش گردد. هرگز نباید به خاطر وقفه‌ای که در فعالیت شخص مسلمانی ایجاد شده و یا سستی که از او سر زده  یا از جادەی استقامت به سمت و سوی تفریط  کشیده وگراییده ، مورد طعن و غیبت ما قرار گیرد؛ زیرا ذخیرەی نیکی‌ها و سابقە اش در عرصه دعوت باعث خواهد شد که به نیکی از او یاد کرده و عادلانه درباره اش قضاوت نماییم ؛  پیامبر این کار‌ها را در حق حاطب بن ابی بلتعه انجام داد زمانی که حاطب اسرار محرمانەی پیامبر و یارانش در مدینه را برای مشرکان  در مکه  فرستاد، جمعی از اصحاب دعوتگر خواستار گردن زدنش شدند ولی پیامبر اسلام خطاب به آنان فرمود: خدا مجاهدان جنگ بدر را به نظر رحمت نگریسته و گفته است من شما را آمرزیدم هرچه می‌خواهید انجام دهید.

منبع : سایت اصلاح