عبدالرحمان سبحانی
بنام پدید آورنده ی کائنات و ربّ ارض و سماوات و مجیب دعوات و غافرِ ذنوب و عثرات و با درود بر فخر کائنات و آل و اصحاب و مؤمنین و مؤمنات و با سلامی دگر باره به اهل ایمان و انصاف..
پروردگارا ، حق و حقیقت را فراروی بینش و بصیرت ما قرار بده و توفیق عنایت فرما ، همراهِ همیشگی حقّ و حقیقت باشیم و طرفةالعینی از آن فاصله نگیریم ، که قدر و منزلت هرکسی به آن است که با حق و حقیقت همراه و همگام شود …
دوستانِ گُلم ، وقتی که مطلبی را مرور می کنید توجّه نکنید مال کیست ؟ تا مخالفت یا موافقت با نویسنده ، بر تشخیص حق و حقیقت أثر نگذارد.
امّا مسئله ی روح و فعل و انفعال آن بعد از مرگ
خداوند عظیم در آیه ی ۸۵ سوره ی اسراء می فرماید: ” وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي وَمَا أُوتِيتُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِلَّا قَلِيلًا ﴿۸۵﴾ ” و در باره روح از تو مى پرسند بگو روح از [سنخ] فرمان پروردگار من است و به شما از دانش جز اندكى داده نشده است .
تعمّق در این آیه ی شریفه ، به حلّ بسیاری از مشکلات کمک می کند ..
سبب نزول این آیه ی شریفه این است که عدّه ای از علماء یهود برای آزمایشِ صحّت و سقم ادّعای نبوّت رسول الله صلّی الله علیه و سلّم پیش آن حضرت رفتند و دو سؤال از ایشان پرسیدند ؛ یکی در مورد روز قیامت که موعد آن چه وقتی است؟ یکی هم در مورد روح ، که روح چیست؟
علمای یهود در تورات دیده بودند که یکی از نشانه های صحتِ ادّعای نبوّت ، اظهار بی اطلاعی از حقیقتِ روح و موعد روز قیامت است! خداوند عظیم پیش از آن که احبار یهود این دو سؤال را از رسول الله صلّی الله علیه و سلّم بپرسند ، به او وحی فرمود: که ” يَسْأَلُونَكَ عَنِ السَّاعَةِ أَيَّانَ مُرْسَاهَا فِيمَ أَنْتَ مِنْ ذِكْرَاهَا إِلَى رَبِّكَ مُنْتَهَاهَا إِنَّمَا أَنْتَ مُنْذِرُ مَنْ يَخْشَاهَا كَأَنَّهُمْ يَوْمَ يَرَوْنَهَا لَمْ يَلْبَثُوا إِلَّا عَشِيَّةً أَوْ ضُحَاهَا ” در باره رستاخيز از تو مى پرسند كه فرارسيدنش چه وقت است و را چه به گفتگو در آن علم آن با پروردگار تو است تو فقط كسى را كه از آن مى ترسد هشدار مى دهى روزى كه آن را مى بينند گويى كه آنان جز شبى يا روزى درنگ نكرده اند .
” وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي وَمَا أُوتِيتُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِلَّا قَلِيلًا ﴿۸۵﴾ ” و در باره روح از تو مى پرسند بگو روح از [سنخ] فرمان پروردگار من است و به شما از دانش جز اندكى داده نشده است .
مفسّرین “إلّا قلیلا” را این گونه معنی کرده اند ؛ یعنی به شما ای محمّد (ص) درمورد چیستی روح ، جز اندکی از علم داده نشده است و بهتر است اظهار بی اطلاعی نمائید .
بعضی از مفسّرین نیز گفته اند: خطاب خدا به پیامبر صلی الله علیه و سلم و امّتش می باشد ؛ یعنی به شما و أمّتت جز اندکی از علم نسبت به روح داده نشده است ..
بعضی نیز گفته اند: به شما ابناء بشر جز اندکی از علم نسبت به روح داده نشده است .
البته بعضی هم گفته اند: به شما ابناء بشر ، جز اندکی از علم به روح و به غیر آن ، داده نشده است.
واقعا این آیه ی شریفه ، تمام معانی مذکوره را می تواند داشته باشد ؛ ولی اینجانب معنای دیگری را بر آن ها افزوده و ترجیح می دهم.
نکات بسیار آموزنده ای در تفسیر این آیه ی شریفه نهفته است که مهم ترین آن ها این است که ، پیامبر با وجود این که منبع سرشارِ علم به دین است و تمامیّت دین ، از این سرچشمه ، فوّاره می کند ، از علم به روح اظهار بی اطلاعی می کند و انگهی بعضی از انسان ها ، با تقدّم بین یدی الله و رسوله ” (یا أیّهاالّذین آمنوا لا تُقدّموا بین یَدیِ الله ورسوله ) در مورد روح چنان و چنین می گویند ، این تقدّم ، اصلا و لا ابدا عالمانه و پرهیزکارانه نیست ..
این جانب ، حتی اظهارات ابن قیّم ، رحمه الله را در این زمینه ، به شدّت قابل مناقشه می دانم و اصلا با او همدلی ندارم ؛ در واقع علم به روح که چیست و چگونه است و چه توانائی هایی دارد ؛ آیا می شنود ، نمی شنود ، میزانِ آزادی و عدم آزادی او در عالم بعد از مرگ چقدر است و کیفیّت و کمیّت رابطه ی آن با دنیا و جسدی که از آن مفارقت نموده است چگونه است ؟ تماما در هاله ای از ابهام قرار دارد و اصلا جایز نیست در این زمینه اظهار نظری بشود و هر اظهار نظری در این خصوص ، پا از گلیم خود فراتر بردن است و به قول کوردی ” کاری سه ره خورانه یه و نابی بکری “
می بینم بعضی از دوستان ، با استناد به بعضی روایات ، جسته گریخته اظهاراتی ارائه می دهند که نشانی از صواب با خود ندارند ، بهتر است به حرمت پیامبرِ مکرّم صلّی الله علیه و سلّم ، که به دستور خدای متعال ، در مورد روح اظهارِ بی اطلاعی کرده اند ، وارد این حریم نشویم و عین أدب هم این است .
عبدالرحمان سبحانی
