روزه‌ی قلب

 پروردگار متعال می فرماید: «وَمَنْ یُؤْمِنْ بِاللَّهِ یَهْدِ قَلْبَهُ» (التغابن:١١)

یعنی: «هر کس که به خدا ایمان داشته باشد، خدا دل او را (به ثبات و آرامش و خوشنودی به قضا و قدر الهی می‌رساند و) رهنمود می‌گرداند.»

 هدایت قلب اساس و پایه تمامی هدایت ها و آغاز تمامی موفقیت هاست و سرچشمه و معدن تمامی افعال است، حدیث صحیحی از پیامبر(صلی الله و علیه و سلم) روایت شده است که می‌فرمایند: «ألا وإن فی الجسد مضغه إذا صلحت صلح الجسد کله، وإذا فسدت فسد الجسد کله، ألا وهی القلب»
یعنی: «هوشیار باشید در جسد انسان پارچه گوشتی وجود دارد که اگر آن پارچه گوشت پاک و سالم باشد، کل بدن سالم می ماند و پاکیزه می شود و اگر آن پارچه گوشت فاسد شود، تمامی بدن فاسد خواهد شد؛ آن پارچه گوشت (قلب) است.» (امام بخاری و امام مسلم)

پس اگر قلبت پاکیزه و تمیز بود، سعادت و خوشبختی دنیا و آخرت برای توست و فاسد شدن قلبت، هلاک شدنت را محقق می سازد که غیر از الله عزوجل کسی از عواقب آن مطلع نیست.

الله تعالی در سوره ی ق آیه ی ۳۷می فرماید: «إِنَّ فِی ذَٰلِکَ لَذِکْرَىٰ لِمَنْ کَانَ لَهُ قَلْبٌ أَوْ أَلْقَى السَّمْعَ وَهُوَ شَهِیدٌ»
یعنی: «به راستی در این (سرگذشت پیشینیان) بیدارباش و اندرز بزرگی است برای آن کسی که دلی (آگاه) داشته باشد، یا با حضور قلب گوش فرا دارد.»

برای تمامی مخلوقات دو قلب وجود دارد، قلبی زنده که با نور خداوند در حال جنب و جوش و تکاپو است و با ایمان به پروردگار متعال نورانی است و با یقین و باور مستحکم و با تقوایی پولادین پر شده است و قلبی دیگر، قلبی بیمار است که تمامی رگ‌های آن از هم گسسته اند و همیشه ضعیف و بیمار می باشد.

پروردگار متعال درباره چنین قلب‌های بیمار و سرکشی می فرماید: «فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزَادَهُمُ اللَّهُ مَرَضًا ۖ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ بِمَا کَانُوا یَکْذِبُونَ» (البقره:١٠)
یعنی: «در دلهایشان بیماری (حسودی و کینه‌توزی به مؤمنان) است و خداوند (نیز با یاری دادن و پیروز گرداندن حق) بیماری ایشان را فزونی می‌بخشد و عذاب دردناکی (در دنیا و آخرت) به سبب انکارشان در انتظارشان می‌باشد.»

همچنین می‌فرماید: «وَقَالُوا قُلُوبُنَا غُلْفٌ ۚ بَلْ لَعَنَهُمُ اللَّهُ بِکُفْرِهِمْ فَقَلِیلًا مَا یُؤْمِنُونَ» (البقره:٨٨)
یعنی: «و (موضع آنان در برابر پیغمبر خاتم محمّد امین نیز چنین است و از روی ریشخند) گفتند: دل‌های ما سرپوشیده و در غلاف است (و گفته‌ی تو و دعوت تو بدان راه ندارد! چنین نیست) بلکه خداوند آنان را به خاطر کفرشان نفرین نموده (و از رحمت خویش به دور داشته است) و کمتر ایمان می‌آورند.»

همچنین می‌فرماید: «أَفَلَا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَىٰ قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا» (محمد:٢۴)
یعنی: «آیا درباره‌ی قرآن نمی‌اندیشند (و مطالب و نکات آن را بررسی و وارسی نمی‌کنند؟) یا این که بر دلهایشان قفل‌های ویژه‌ای زده‌اند؟»

که این قلب های بیمار در جواب می گویند: «وَقَالُوا قُلُوبُنَا فِی أَکِنَّهٍ مِمَّا تَدْعُونَا إِلَیْهِ وَفِی آذَانِنَا وَقْرٌ وَمِنْ بَیْنِنَا وَبَیْنِکَ حِجَابٌ فَاعْمَلْ إِنَّنَا عَامِلُونَ» (فصلت:۵)
یعنی: «می‌گویند: دل‌هایمان در برابر چیزی که ما را بدان می‌خوانی (که یگانه‌پرستی است) در میان پوشش‌هایی قرار گرفته است (و آنچه می‌گویی بدان نمی‌رسد) و در گوش‌هایمان سنگینی است (و کلام تو را نمی‌شنود) و میان ما و تو پرده‌ی ستبر و مانع بزرگی است (که نمی‌گذارد ما با تو در یکجا گرد آئیم). پس تو (برابر آئین خود) عمل کن و ماهم (برابر آئین خود) عمل می‌کنیم.»

پس قلب آنان در مریضی و بیماری به سر می‌برد و از آن تبعیت می‌کنند، در حالی که قلب آنان قفل گشته و مرده است، قطعاً قلب دشمنان الله عز و جل همراه خودشان و در سینه هایشان است، اما آنان صاحب قلبی هستند که نمی توانند از آن بهره ای ببرند و رگ‌ها و دمارهای گسسته ی خود را پیوند بزنند و به نور و معرفت الهی دست یابند، چون خود بر قلب خود قفل زده اند و خواهان دریافت حقیقت نیستند. پیامبر(صلی الله و علیه و سلم) می فرمایند:
«یا مقلب القلوب ثبت قلبی على دینک» [رواه الترمذی وصححه الألبانی]
یعنی: «ای دگرگون کننده ی قلب ها، قلب مرا بر دین و برنامه ات ثابت و استوار گردان.»

 قلب انسان مؤمن در رمضان و غیر رمضان، روزه می گیرد و روزه گرفتن قلب، به معنای فارغ شدن آن از مواد فاسدی است که انسان را به هلاکت می کشاند و از رحمت خداوند دور می گرداند. دور شدن از شرکیات، اعتقاد باطل، دور شدن از وسوسه های زشت و ناپسند، دور شدن از نیت های خبیث و دوری از تمام چیزهایی که انسان را از یاد خدا غافل می کند. این‌ها از جمله مواد فاسدی هستند که قلب انسان مؤمن از آنها دور است.

پس لازم است که قلب های خود را به محبت خداوند آراسته کنیم، قلب انسان مؤمن با محبت خداوند آراسته شده است و پروردگار خود را با تمامی اسماء و صفاتش می شناسد، همانگونه که الله تعالی خود را با این اسماء معرفی می‌کند، این قلب با چشمی بینا به پردازش اسماء و صفات الهی مشغول است و  تمام کائنات را مورد تفکر و تدبر قرار می دهد.

چنین قلبی به تدبر در جهان هستی و تمامی مخلوقات الله تعالی مشغول است، در قلب انسان مؤمن نور درخشانی وجود دارد که با وجود آن هیچ ظلمت و تاریکی نمی ماند، آن نور همان نور رسالت جاویدان و تعالیم سماوی و تشریع ربانی است. همچنین نوری که الله متعال سرشت انسان را بر آن بنا نهاده، در این قلب سالم جمع کرده است، پس در قلب انسان مؤمن، دو نور عظیم و بزرگ وجود دارند.

«نُورٌ عَلَىٰ نُورٍ ۗ یَهْدِی اللَّهُ لِنُورِهِ مَنْ یَشَاءُ ۚ وَیَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ ۗ وَاللَّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ» (نور:۳۵)
یعنی: «نوری است بر فراز نوری! (نور چلچراغ و نور حباب و نور روغن زیتون، همه‌جا را نور باران کرده‌اند. به همین منوال هم نور تشریعی وحی و نور تکوینی هدایت و نور عقلانی معرفت، پرده‌های شکّ و شبهه را از جلو دیدگان همگان به کنار زده و جمال ایزد ذوالجلال را بر در و دیوار وجود به تجلّی انداخته‌اند. امّا این چشم بینا و دل آگاه است که می‌تواند ببیند و دریابد). خدا هر که را بخواهد به نور خود رهنمود می‌کند (و شمعک نور خرد را به چلچراغ نور اَحَد می‌رساند و سراپا فروزانش می‌گرداند). خداوند برای مردمان مثل‌ها می‌زند (تا معقول را در قالب محسوس بنمایاند و دور از دائره‌ی دریافت خرد را -تا آنجا که ممکن است، با کمک وحی و در پرتو دانش- به خرد نزدیک نماید) و خداوند آگاه از هر چیزی است (و می‌داند چگونه مخلوق را با معبود آشنا گرداند).»

قلب انسان مؤمن همانند چراغی روشن، با درخششی همانند خورشید و همانند سپیده صبح، دنیا را روشن و نورانی می‌کند، قلبی است که با شنیدن آیات و نشانه های الله تعالی، ایمان آن تقویت و از تفکر و تدبر به یقین می‌رسد و بر هدایت آن افزوده می‌شود. قلب انسان مؤمن در برابر انجام گناه های بزرگ، روزه است. چون آن مفطر قلب است، ریشه ی انجام گناه و معصیت در قلب است و هر وقت کبر در قلب انسان سکنی گزیند، آن قلب مریض و بیمار خواهد شد. پروردگار متعال در حدیث قدسی می‌فرماید: «الکبریاء ردائی، والعظمه إزاری، من نازعنی فیهما عذبته» [صححه الألبانی]
یعنی: «تکبر و خود بزرگ بینی و بزرگ منشی مخصوص من است، هر کس این صفات را در قلب خود جای دهد و به آنها اهتمام ورزد و خود را از دیگران برتر بداند و نسبت به دیگران مغرور باشد، او را به عذاب سختی دچار می کنم.»

قلب انسان مؤمن، عاری از خودپسندی است. خودپسندی آن است که انسان خود را از دیگران برتر بداند و صفات حمیده ای را برای خود فرض کند که آن‌ها را در وجود دیگران نبیند، هر چند در آن‌ها نیز موجود باشد. این چیزی است که شخص خود را با آن به هلاکت می‌رساند.‌ پیامبر(صلی الله و علیه و سلم) می فرماید: «سه چیز انسان را به هلاکت می برد، سه چیز منجی انسان خواهد شد، سه چیز برای انسان کفاره می شود و سه چیز عامل علوّ درجات انسان می‌باشد. مهلکات انسان عبارت اند از:
بخیلی و حسد ورزیدن نسبت به کسی که مردم مطیع او باشند، دنبال هوا و هوس رفتن و اینکه انسان خود را از دیگران برتر بداند و عجب و خود بزرگ بینی و خودپسندی نسبت به آنها داشته باشد.» (الصحیح الجامع)

درمان و دوای این عجب و خودپسندی آن است که انسان به عیب ها و نقص های خود نگاهی بیندازد و اشتباهات زیاد و گناه ها و خطاهایی را که هزاران بار مرتکب آن شده است و آنها را فراموش کرده و می داند آنها نزد پروردگار در دفتر اعمال ثبت شده اند و هیچ یک از آنها از یاد برده نخواهند شد را به یاد بیاورد و در مقابل پروردگار به خضوع و تضرع بپردازد.

قلب انسان مؤمن در مقابل حسد ورزیدن به دیگران روزه است، چون حسد ورزیدن، اعمال صالح انسان را به تباهی می کشاند و نور ایمان را که در قلب شعله ور است، خاموش می کند. الله سبحانه و تعالی می فرماید: «أَمْ یَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَىٰ مَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ» (النساء:۵۴)
یعنی: «آیا آنان بر چیزی حسد می‌برند که خداوند از روی فضل و رحمت خود (با برانگیختن محمّد) به مردم (عرب) داده است؟»

 پیامبر(صلی الله و علیه و سلم) می فرمایند: «لا تحاسدوا، ولا تباغضوا، ولا تدابروا، ولا تناجشوا، ولا یبع بعضکم على بیع بعض» [رواه مسلم]
یعنی: «به همدیگر حسد نورزید، به اموال همدیگر چشم ندوزید، به همدیگر پشت نکنید، همدیگر را فریب ندهید، معامله بر معامله ی همدیگر روا نمی باشد، پس از آن پرهیز کنید.»

پیامبر(صلی الله علیه وسلم) در میان صحابه از شخصی سخن گفت که اهل جنه است و آن جمله را سه بار تکرار نمود که امام احمد آن را روایت کرده است، هنگامی که از آن شخص سوال شد که چه چیزی عامل دخول او به بهشت است گفت: من نمی‌خوابم تا زمانیکه در قلبم نسبت به انسان مسلمانی حسد، کینه، یا نیرنگ و غشی داشته باشم.»

 آیا قلبی همانند قلب عارفان روزه می‌گیرد؟ روزه عارفان برای آنها رأفت، مهربانی و محبت، خشوع و خضوع نسبت به پروردگار جهانیان به ارمغان می‌آورد. قلب آنان در تمامی اوقات در سحرگاهان و شامگاهان و هر وقت دیگر در حال روزه است و در پیشگاه خداوند در حال استغفار اند.

 پروردگارا قلوبمان را بر دین و آیین اسلام و راه مستقیم مستحکم و استوار گردان و ما را بر ایمان و اسلام ثابت قدم نگه دار. آمین یارب العالمین.

ترجمه: فایق رسولی سالار