سؤال:آیا سالمندان می توانند روزه ماه رمضان را نگیرند؟دراین صورت چه چیزی برآنان واجب می گردد؟آیا زنان حامله به خاطرترس از مرگ جنین می توانند روزه ماه رمضان را نگیرند؟ودر این صورت جه چیزی بر او واجب می گردد؟
جواب:
برای مرد وزن سالخورده که گرفتن روزه برای آنان مشقت وسختی بسیاری به بارآورد،افطارکردن روزه جایز می باشد.همچنین ،برای بیمارانی که امیدی به بهبودی ندارند،وبیمارانی که بیماری آنان مزمن باشد،وپزشکان نسبت به معالجه آن ناتوان باشند،یا ازبیماریهای لاعلاج باشد، افطارکردن روزه جایزاست،درتمام این موارد یادشده، برای افطار هر روز پرداخت کفاره به مقدارخوراک یک فرد مسکین برآنان واجب می گردد،واین عمل نوعی رخصت وآسان گیری ازجانب خداوندمتعال بشمار می آید،بنابراین،زنان ومردان کهنسال وبیمارانی که امیدی به بهبودی آنان نباشد همگی می توانند روزه ماه رمضان را افطارکنند ودرعوض هرروز،طعام یک مسکین پرداخت نمایند.
راجع به سؤال دوم: که آیازن حامله ای که هنگام روزه گرفتن بیم مردن جنینش راداشته باشد،می تواند در ماه رمضان روزه را افطارکند یا نه؟
درجواب می گوییم:
آری میتواند روزه را افطارکند،بلکه هرگاه درگرفتن روزه مرگ بچه درنظر اوقطعی باشد،ویا یک پزشک مؤمن وحاذق به اوچنین هشداری داده باشد،به خاطر نجات کودک،افطارکردن روزه براو واجب می گردد.در این ارتباط خداوند متعال می فرماید: وَلَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَکُمْ فرزندان خود را مکشید. و نیز از ابن عباس روایت شده که آیه ی “وَعَلَى الَّذِینَ یُطِیقُونَهُ فِدْیَةٌ طَعَامُ مِسْکِینٍ” درباره ی زن حامله و شیرده نازل شده است.
همچنین، هرگاه زنان باردار و شیرده از بابت گرفتن روزه بیم از میان رفتن خودشان را داشته باشند، نظر بیشتر علمای اسلامی بر این است که آنان می توانند روزه را افطار نمایند و فقط قضای روزه بر آنان واجب می شود و این دو گروه در این حالت همانند اشخاص بیمار می باشند. با این تفاوت که هرگاه زنان حامله و شیرده هنگام روزه گرفتن بیم از دست رفتن جنین یا کودک خود را داشته باشند، علمای اسلامی به اجماع، افطار روزه را جایز شمرده اند اما در مورد قضا و دادن فدیه ، اکثر علما و فقها قائل به قضای روزه هستند و بعضی دیگر هردو (فدیه و قضاء) را واجب دانسته اند.
به نظر من زنی که پشت سرهم حاملگی و شیردهی اوقات او را مشغول ساخته است به طوری که فرصتی برای قضای روزه ندارد به این معنا که یک سال حامله است و سال بعد شیرده در این صورت فقط فدیه ی روزه براو واجب می گردد اگر چنین زنی را مکلف به قضای روزه بنماییم وی باید چند سال متوالی روزه بگیرد که این کار توأم با سختی و مشقت است.
سئوال : حکم مسواک زدن بخصوص با خمیردندان برای شخص روزه دار چیست؟
جواب :
مسواک زدن قبل از طلوع فجر مستحب است اختلاف فقهاء در مسواک زدن بعد از طلوع فجر است. بعضی گفته اند : برای شخص روزه دار مسواک زدن بعد از وقت ظهر مکروه است و دلیل آنان این حدیث پیامبر اکرم(ص)است که می فرماید : وَالَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَخُلُوفُ فَمِ الصَّائِمِ أَطْیَبُ عِنْدَ اللَّهِ تَعَالَى مِنْ رِیحِ الْمِسْکِ سوگند به آنکه جان من در دست اوست همانا بوی دهان شخص روزه دار در نزد خداوند از بوی مشک خوشبوتر است. ، چنانچه بوی دهان مسلمان روزه دار نزد خداوند مقبول و محبوب است ؛بنابراین سزاوار نیست که آن بو را به وسیله مشک و عبیر برطرف کند و زائل نمودن آن بو نزد آن حضرت مکروه است. این همانند وضعیت شهید غلتیده در خون است پیامبر خدا (ص) راجع به شهید می فرماید : زَمِّلُوهُمْ بِدِمَائِهِمْ فَإِنَّهُ لَیْسَ کَلْمٌ یُکْلَمُ فِی اللَّهِ إِلَّا أَتَى یَوْمَ الْقِیَامَةِ جُرْحُهُ یَدْمَى لَوْنُهُ لَوْنُ دَمٍ وَرِیحُهُ رِیحُ الْمِسْکِ «شهدا را به همان صورت خونین و با لباس خودشان دفن کنید زیرا آنان هنگامی که در روز رستاخیز در پیشگاه حق تعالی به پا می خیزند رنگشان رنگ خون و بویشان بوی مشک و عبیر است.
این دانشمندان بوی دهان شخص روزه دار را با خون شهیدمقایسه نموده اند ، اما این سخن صحیح نیست و چنین قیاسی روا نیست زیرا شهید جایگاه و مقام خاص خود را دارد.
یکی از اصحاب می گوید : رَأَیْتُ النَّبِیَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ مَا لَا أُحْصِی یَتَسَوَّکُ وَهُوَ صَائِمٌ پیامبر (ص) را دیدم که با زبان روزه چندین بار مسواک می زد.بنابراین مسواک زدن در حال روزه همه وقت چه اول و چه آخر روز مستحب است همانطور که قبل از آغاز و پایان روزه مستحب می باشد .مسواک زدن یک سنت است که پیامبر خدا (ص) بدان سفارش نموده می فرماید : السِّوَاکُ مَطْهَرَةٌ لِلْفَمِ مَرْضَاةٌ لِلرَّبِّ مسواک زدن موجب پاکیزه نگهداشتن دهان زیادی خشنودی پروردگار است.پیامبر برای این کار در زمان روزه دار بودن یا روزه دار نبودن فرقی قائل نشده اند.اما راجع به خمیردندان احتیاط در استفاده از آن بهتر است مبادا چیزی از آن به درون گلوی انسان روزه دار فرورود زیرا آنچه به حلق انسان فرورود نزد بیشتر علمای اسلامی مبطل روزه است بنابراین شایسته است که انسان مسلمان از آن پرهیز کند و استفاده از خمیردندان را به زمان بعد از افطاربه تاخیر اندازد ولی هرگاه شخص روزه دار هنگام استفاده از خمیردندان رعایت احتیاط را بکند و در عین حال بدون اختیار اندکی از آن به حلق او فرو رود مورد عفو و بخشش خداوند متعال قرار خواهد گرفت چنانکه می فرماید : وَلَیْسَ عَلَیْکُمْ جُنَاحٌ فِیمَا أَخْطَأْتُمْ بِهِ وَلَکِنْ مَا تَعَمَّدَتْ قُلُوبُکُمْ وَکَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِیمًا.
دکتر یوسف قرضاوی
خداجزای خیرتون بده