عباداتقرآن

روش متفاوت قرآن در پرداختن به روزه

روش قرآنی روزه:

خداوند متعال قبل از آیات پیرامون روزه، آیاتی را ذکر می کند که مربوط به دو جنبه از جنبه های حیات عمومی در سوره بقره است که عبارتند از: زمینه حفظ زندگانی: {یَاأَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِصَاصُ فِی الْقَتْلَى}[البقره:۱۷۸]

و زمینه ارتباط جامعه‏ نسلها از طریق وصیت:  {کُتِبَ عَلَیْکُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَکُمُ الْمَوْتُ إِنْ تَرَکَ خَیْرًا الْوَصِیَّهُ} [البقره:۱۸۰]،

این دو زمینه بر حفظ نفس و و پرهیزکاری آن تکیه دارد و در این آیات است که خداوند عبادتی را ذکر می ‏کند که بر تهذیب و ادب و تقوا و کنترل نفس کمک می‏ کند و انسان ها به گونه ‏ای از آن استقبال می ‏کنند که در عبادات دیگر وجود ندارد و آن عبادت روزه است.

اسلوب قرآن در این زمینه:

اسلوب قرآن (در بیان روزه) به صورت ماده قانونی آمده است بدون اینکه از ایده تربیتی پاکسازی‏ زیبای بی نظیر با نور موعظه و جمال تاثیرگزاری عاطفی خالی باشد. تاملی زیرکانه بر زنجیره‏ های  نورانی  قرآنی در این جایگاه داشته باشیم:

نخست: پایه‏ های عمومی روش روزه: از شش ماده تشکیل شده است

ماده اول: خداوند، روزه را واجب کرده و این توحید در عبادت است همچنانکه که بر گذشتگان نیز روزه فرض شده است. {یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ} [البقره:۱۸۳].

ماده دوم: هدف نهایی روزه و بزرگ ترین اهداف آن، تقوا است. {لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ} [البقره:۱۸۳].

بنابراین قلبها و عقلهایتان را به آنچه بدان ایمان دارید، نورنی ‏سازید و در حالی که نیکوکارید، حقوق خالق و مخلوق را به پا دارید

روزه درس تقوا می ‏آموزد چرا که اساس تقوا صبر بر طاعات و صبر در برابر معاصی و گناهان و صبر بر مقدرات و مصائب است؛ آری؛ روزه تمام این امور را می ‏آموزد.

در روایت احمد و ترمذی که آن را حسن دانسته، از مردی از بنی سلیم آمده است که گفت رسول خدا(ص) پنج تا چیز را در دست من یا در دست خودش شمرد و فرمود: «سبحان الله»، نصف میزان است «الحمدلله» آن را پر می‏کند و «الله اکبر» میان آسمان و زمین را پر می ‏کند و «روزه» نصف صبر است و «طهارت» نصف ایمان است. لذا خداوند روزه را بازدارنده گناه قرار داده است همانند سپری که در جنگ، محافظ انسان است.

امام بخاری از ابوهریره روایت می‏کند که رسول خدا فرمود: روزه برای من است و من آن را پاداش می‏ دهم، بنده، شهوت و خوراک و نوشیدنی را به خاطر من ترک می‏کند و روزه سپر است.

ماده سوم: اندازه زمانی روزه، زیاد نیست: { أَیَّامًا مَعْدُودَاتٍ} [البقره:۱۸۴

ماده چهارم: روزه به سود بندگان است نه عذاب دادن آنان، به همین خاطر سه گروه در روزه گرفتن عذر دارند:

گروه اول و دوم: آنانی که در آینده توانایی روزه گرفتن را دارند اینان روزه نمی‏گیرند و آن را قضا می‏کنند. اینها دو گروه هستند، بیمارانی که بیماری موقت دارند و مسافران: {فَمَنْ کَانَ مِنْکُمْ مَرِیضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّهٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ}[البقره:۱۸۴].

گروه سوم: کسانی که روزه بر آنان سخت و طاقت فرسا است، و اینها عبارتند از سالمندان، بیمارانی که امیدی به شفایشان نیست و کارگران.  اینان در برابر هر روز روزه، طعام فقیری می پردازند. {وَعَلَى الَّذِینَ یُطِیقُونَهُ فِدْیَهٌ طَعَامُ مِسْکِینٍ}[البقره:۱۸۴]   ماده پنجم: روزه گرفتن یا طعام دادن فقیر، برای نیکوکاران در دنیا و آخرت بهتر است. {فَمَنْ تَطَوَّعَ خَیْرًا فَهُوَ خَیْرٌ لَهُ} [البقره:۱۸۴].

ماده ششم: نظام روزه برای عذاب دادن نیست، بلکه برای تمرین و پاکسازی درون است، روزه قانونی است برای مصلحت بندگان از نظر سلامتی، روانی و ایمانی  گذاشته شده است. {وَأَنْ تَصُومُوا خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ} [البقره:۱۸۴]:

و نکته پایانی سبب تشریع روزه، حدیث زیر است که امام احمد از ابو امامه روایت می‏کند که گفت نزد پیامبر (ص) آمدم و گفتم مرا به عملی دستور بده که مرا به بهشت وارد کند پیامبر فرمود: به روزه پایند باش چرا که همتایی ندارد. واژه «خیر» در آیه فوق، برای تفضیل نیست، بلکه برای برتری مطلق است بدین معنا که روزه تمام نیکیها را برای شما در بردارد و ترک آن یا شوخی کردن به آن و عدم ادای آن مطابق خواسته خداوند، این بهترین بودن را از بین می ‏برد.

 دوم: نظام تفصیلی روزه از ده ماده تشکیل شده است

ماده اول: زمان روزه فرض:  {شَهْرُ رَمَضَانَ}[البقره: ۱۸۵].

مناسبت و ارتباط:

  1. بعد از اینکه خداوند بیان می‏دارد که روزه، چند روزی معین است،{ أَیَّامًا مَعْدُودَاتٍ}  می‏ خواهد موعد آن را بیان کند که ماه رمضان است و حکمت اینکه در این ماه این نوع عبادت فرض شده، این است که ماه رمضان، ماهی است که در آن قرآن نازل شده است.
  2. خداوند ابتدا می‏فرماید: (روزه بر شما واجب شد) (بقره/۱۸۳) این عبارت احتمال دارد که منظور یک روز یا دو روز یا چند روز باشد. سپس با این فرموده روشن می‏ سازد: ((روزه در) چند روز معیّن و اندکی است) برخی احتمالات را در اینجا منتفی کرد و سپس فرمود: ((آن چند روز معیّن و اندک) ماه رمضان است که قرآن در آن فرو فرستاده شده است) (بقره/۱۸۵)

به این ترتیب، می ‏توان ایام معدودات را عیناً ماه رمضان قرار داد

ماده دوم: سبب تخصیص ماه رمضان به روزه، قرآن  می ‏فرماید: {شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَیِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ}[البقره: ۱۸۵]:

روزه و قرآن دو شافع قرین هم هستند و قرآن در ماه رمضان نازل شده پس خداوند به روزه آن ماه امر فرموده، امام احمد و طبرانی از عبدالله بن عمر روایت می‏کنند که رسول خدا فرمود: روزه و قرآن در روز قیامت برای بنده شفاعت می‏کنند. روزه می‏گوید: خداوندا غذا و نوشیدنی را از او منع کردم پس به خاطر آن او را ببخش، و قرآن می‏گوید: در شب هنگام، او را از خواب منع کردم پس به خاطر آن او را ببخش، پیامبر فرمود پس برای بنده شفاعت می‏کنند.

چون در این ماه زیاد به قرآن توجه می‎شود خداوند آن را به سه ویژگی توصیف نموده است:

ویژگی اول: (هدایت برای مردم) {هُدًى لِلنَّاسِ}  به خاطر راهنمایی مردم به راه حق و سعادت در دنیا

ویژگی دوم: (دلایل روشن از هدایت) دلایلی واضح دال بر حدود خداوند و فرائض و حلال و حرام او.

ویژگی سوم: (جداکننده حق از باطل)

سبب آوردن صفات متوالی برای قرآن قبل از امر به روزه این ماه:

در حقیقت، خداوند ابتدا در اینجا ماه رمضان و نزول قرآن را در آن ذکر نموده و قرآن را به صفتی وصف نموده که روزه را با آن وصف نموده، تا اینکه گویی عینا همانند قرآن است. سپس دوباره به روزه گرفتن دستور داده و با این مقدمه به محض اینکه درون انسان ناگهان متوجه این امر شود، فورا علت را بر معلول مقدم ساخت.

ماده سوم: روزه رمضان برای کسی که ماه را ببیند، واجب است:  {فَمَنْ شَهِدَ مِنْکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ}[البقره: ۱۸۵]. 

ماده چهارم: آنانی که عذر دارند بر طبق آنچه بیان شد، قضا می‏کنند. {وَمَنْ کَانَ مَرِیضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّهٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ}[البقره: ۱۸۵]. 

 کسانی که عذر دارند دوباره تکرار شده است

  1. زیرا آنچه قبلا ذکر شد پیرامون پایه‏های اساسی روزه است اما در اینجا سخن از رمضان و اهمیت آن است.
  2. گفته شده چون نسخ برای تخییر بین روزه گرفتن و فدیه دادن است، رخصت را برای مریض و مسافر دوباره گفته است، تا گمان برده نشود که رخصت نیست منسوخ است یا اینکه انجام آن قابل ستایش نیست «اگر این گونه نبود هیچ انسان متقی در روزه‏اش از رخصت استفاده نمی‎کرد.»

مهم‏ترین اهداف روزه هفت چیز است:

  1. روزه برای ارتقای تقوا است: و آن را بر بقیه اهداف مقدم ساخته چون هدف غایی و هدف نهایی از روزه همین است
  2. روزه، آسانی را در زندگی و دین آشکار می‏سازد: {یُرِیدُ اللَّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَلَا یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ}[البقره: ۱۸۵]، آسانی در خود روزه، همانند تشریع و احکامی است چرا که نفس را استوار می‏کند و آن را پاک و جلا می‏دهد و طریقی درست را در مجاهدت برای آن ترسیم می‏کند، همچنانکه راهی را برای صحت جسم و صفای روح برایش روشن می‎سازد این امر برای کسی است که ماه رمضان را به بهترین شیوه روزه می‎گردد و همچنین آسانی، در احکام تفصیلی روزه روشن است همچنانکه برای آنانی که عذر دارند، واضح می‏گردد.
  3. عادت به نظم و انضباط برای کامل کردن و به اتمام رساندن روزه: {وَلِتُکْمِلُوا الْعِدَّهَ}[البقره: ۱۸۵].
  4. تعظیم کردن مهربان ترین مهربانان: {وَلِتُکَبِّرُوا اللَّهَ عَلَى مَا هَدَاکُمْ}[البقره: ۱۸۵].
  5. شکر خداوندی که دنیا را با دین سعادت می‏دهد: {وَلَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ}[البقره: ۱۸۵].
  6. نزدیکی مستقیم با خداوند متعال و نیایش  او: {وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَهَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ}[البقره: ۱۸۶].
  7. رسیدن به رشد فردی و جمعی: { لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ}[البقره: ۱۸۶]، که اصلاح فرد و جمع بر آن مترتب می‎شود و محکم کردن تصمیمات و قوانین شخصی و عمومی در ضمن میدان آزمایش در این دنیا تحقق می‏یابد.

اعجاز و بیان: چرا ذکر اهداف  را در وسط قرار داده و آن را در لابلای مواد روزه و احکام آن آورده است:

  1. تا یادآوری کند و در ذهن حاضر گرداند.  و احکام بر آن غلبه نکند که وسیله‏ای برای انجام آن است
  2. تا مردم غایت و هدف را فراموش نکنند و مشغول به وسیله شوند.
     
    برخی از اسرار ترتیب قرآنی در آیات روزه از نگاه قفال شاشی -رحمه الله-: 

قفال می‏گوید:

  1. نگاه کنید به شگفتی آنچه خداوند بر آن خبر داده از وسعت فضل و رحمت او در تشریع این تکلیف، و اینکه خداوند در ابتدای آیه بیان نموده که برای این امت در انجام این تکلیف، اسوه و الگویی برای امت‏های گذشته است و هدف آن این است که اگر امورات مشقت بار عمومی شوند، تخفیف می‏یابند.
  2. حکمت از واجب نمودن روزه را بیان نموده و آن سبب به دست آوردن تقوا است. اگر روزه فرض نمی‎شد این هدف باارزش از بین می‏رفت
  3. روزه مخصوص روزهای معدودی است. اگر خداوند برای همیشه آن را فرض میکرد
  4. خداوند روزه رمضان را در اوقات و ماهی قرار داده که در آن قرآن نازل شده چون بهترین‏ ماهها به خاطر نزول قرآن در آن به حساب می‏آید.
  5. خداوند برای مسافران و افراد مریض به تاخیر انداختن روزه را مباح ساخته تا اینکه به حالتی بهبود و آرامش دست یابند. خداوند سبحان در واجب گرداندن روزه این حالات را با رحمت خود مراعات نموده است. حمد و ستایش مخصوص خداوند است به خاظر نعمتهای بی شمارش.   

        نویسنده:  استاد دکتر عبدالسلام مقبل المجیدی

    مترجم: محسن ظفری

از طريق
محسن ظفری
منبع
sozimihrab
نمایش بیشتر

محسن ظفری

استان کرمانشاه . کامیاران فعال دینی . نویسنده و مترجم

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا