اصول

زحمات و خدمات صحابه ( رضوان الله علیهم) به سنت نبوی( ۱۵-۸)

ترجمه: حمید محمودپور – مهاباد
صحابه ی بزرگوار (رض) جایگاه مطهر و شریف سنت نبوی را فهمیدند و ارزش آن را دانستند و نصوص امر کننده به تبلیغ علم را فراگرفتند و رسول الله (ص) را بسیار دوست داشتند؛ از این رو به پیامبر(ص) بسیار نزدیک شدند و به گوش دادن به احادیث ایشان و اجرای آن افزودند و به بهترین روش ممکن آن را به نسل های پس از خود انتقال دادند.
خوانندگان کتب علم به روشنی می فهمند که صحابه (رض) زحمات و کوشش های فراوانی برای خدمت به حدیث نبوی انجام داده اند و از همین راه توانسته اند که سنت رسول الله (ص) را حفظ نمایند و آن را با همان لطافت و طراوات خود به نسل های بعدی؛ آن چنان که خدای عزَّ و جلَّ خواسته بود؛ انتقال دهند. آنان توانستند که از راه تلاش های فراوان به این نتیجه برسند و همین زحمات و کوشش ها موجب حفظ سنت در دل ها و فهم آن با خردها و تدوین آن در کتاب ها و نشر و پخش آن در بین مردم و اجرا و عملی نمودن آن در تمامی زمینه های زندگی گردید.
در این جا بارزترین زحمات و خدماتی را بیان خواهم کرد که از راه آن ها روشن می شود که اصحاب به خاطر خدمت به سنت، رنج و زحمت کشیده اند و راه و روشی را که در پیش گرفته اند؛ تنها به خاطر صیانت و حفاظت از آن بوده است:
هشتم: حفظ حدیث
صحابه (رضوان الله علیهم) تنها به شنیدن حدیث از پیامبر (ص) اکتفا نمی کردند؛ بلکه به فهم و حفظ و عمل به آن، حریص بودند. آن بزرگواران، وسایل مختلف و زیادی را به کار می گرفتند تا آنها را برای حفظ حدیث یاری نماید؛ از مهمترین آنها عبارتند از:
۱- گفتگو با هم در باره ی حدبث، زیرا اکتفا به شنیدن حدیث کافی نیست؛ چون شنونده،زمانی که با دیگران کفتگو نکند و زیاد حدیث را تکرارو یادآوری ننماید، هراندازه باهوش و دارای حافظه ای قوی هم باشد، ممکن است حدیث را فراموش کند؛برای نمونه ابوهریره (رض) اولین راوی اسلام در باره ی خودش می گوید:« شب را به سه قسمت تقسیم کردم: یک سوم آن، نماز می خوانم و یک سوم، می خوابم و یک سوم شب، حدیث پیامبر خدا (ص) را مطالعه و مرور می کنم.[۱] وی از وجود اصحاب پیامبر خدا (ص) استفاده می کرد تا با آنها حدیث، مطالعه و حفظ نماید؛ ایشان احادیثی را که می دانست برایشان بیان می کرد و از احادیثی که اصحاب می دانستند، استفاده می کرد.
از محمد بن عمرو روایت می شود که او در مجلسی نشست که ابوهریره (رض)از رسول خدا (ص) حدیث برای اصحاب، روایت می کرد و احادیث را به یادشان می آورد و برخی دیگر حدیث یاد می داد. وی بارها این کار را تکرار نمود، من در آن روز دانستم که ابوهریره (رض) از همه ی مردم بیشتر احادیث پیامبر (ص) را به خاطر دارد. [۲]
از حسن بصری روایت شده که سمره بن جندب و عمران بن حصین (رض) با هم به گفتگو می کردند، سمره بن جندب (رض) گفت که دو سکت را از پیامبر (ص) حفظ نموده است: یکی هنگامی که تکبیر می گفت و دیگری هنگامی که از خواندن﴿ غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَلَا الضَّالِّینَ ﴾ [الفاتحه: ۷]،فارغ می شد. سمره (رض) این سکت ها را رعایت می کرد؛ و عمران بن الحصین (رض) آن را انکار می کرد و از وی نمی پذیرفت، از این رو آنها به أبی بن کعب (رض) نامه نوشتند. او در تایید یا رد آنها نوشت: سمره آن را حفظ کرده است ( یعنی حق با سمره است.)
صحابه( رضوان الله علیهم) تنها به گفتگو و یادآوری حدیث در میان خود اکتفا نمی کردند؛ بلکه آن را به شاگردانشان نیز توصیه می کردند:
علی بن ابی طالب می گوید: حدیث را به یاد هم بیاورید و در مورد آن باهم مشورت کنید؛ چون اگر شما این کار را نکنید، از بین خواهد رفت.[۴]
عبدالله بن مسعود (رض) می گوید: حدیث را به یاد هم بیاورید، چون ذکر و یادآوری حدیث موجب حیات و زنده نگهداشتنش می شود. [۵]
ابوسعید خدری (رض) می گوید: حدیث را به یاد هم بیاورید؛ چون حدیث، حدیث را زنده می کند ( حدیث دیگری را به یاد می آورد)[۶]
ابن عباس (رض) به شاگردانش می گفت: این حدیث را به یاد هم بیاوردید و آن را ازدست ندهید؛ زیرا مانند قرآن جمع آوری و حفظ نشده است و اگر شما این حدیث را به یاد هم نیاورید از دستتان خواهد رفت و هیچ یک از شما نگوید: دیروز آن را بازگو کردم؛ پس امروز آن را بیان نمی کنم؛ بلکه دیروز و امروز و فردا باید آن را یادآوری و بازگو کنی و آن را به خاطر بسپاری.[۷]
عبدالله بن عمرو (رض) می گوید: هرگاه یکی از شما حدیثی را روایت کند، باید سه بار آن را تکرار نماید.[۸]
۲- عمل به حدیث، اصحاب به حدیث عمل می کردند و در اجرای آن شتاب می ورزیدند؛ زیرا آنها می دانستند که بهترین و برترین راه حفظ حدیث، عمل به آن است. آنان در عمل به حدیث به اوج خود رسیده بودند، به طوری که نافع، غلام ابن عمر می گوید: اگر ابن عمر را در تبعیت و پیروی از آثار رسول خدا (ص) ملاحظه کنی، حتماً می گویی که این شخص دیوانه است.[۹]
زبیر بن بکار می گوید: ابن عمر (رض) آنچه از رسول خدا (ص) می شنید، حفظ می کرد و هر گاه در محضر پیامبر غایب می شد، از کسی که در آنجا حضور داشت، می پرسید و رد پای پیامبر(ص) را در هر مسجدی که در آن نماز می خواند دنبال می کرد و مرکبش را در هر مکانی که می دید، پیامبر در آنجا مرکبش را بسته است، می بست. او حج را ترک نمی کرد و هرگاه در عرفه می ماند، در همان جایی می نشست یا می ایستاد که پیامبر ایستاده یا نشسته بود.[۱۰]
عبدالله بن مسعود(رض) می گوید: هرکسی ازما، هرگاه ده آیه یاد می گرفت، آیات دیگری را فرانمی گرفت تا این که معانی آن را می آموخت و به آنها عمل می کرد.[۱۱]
ابوعبدالرحمن سلمی از تابعین صحابه، می گوید: کسانی که از اصحاب پیامبر (ص) به ما قرائت قرآن را یاد می دادند، می گفتند که قرائت ده آیه را از رسول خدا (ص) یاد می گرفتند و تا زمانی که به خوبی آن را فرانمی گرفتند و به آن عمل نمی کردند، ده آیه ی بعدی را نمی خواندند[۱۲]
این موضوع هرچند در باره ی حفظ قرآن آمده است، اما منهج و روش صحابه را در فراگیری علم برای ما روشن می سازد، بی شک به خاطر سپردن حدیث و عمل به آن منجر به حفظ سنت از فراموشی یا تحریف می گردد.

[۱] دارمی آن را در مقدمه ی سننش، باب العمل بالعلم وحسن النیه فیه، ۱/ ۹۴، شماره ی۲۶۴، والخطیب البغدادی در الجامع لأخلاق الراوی وآداب السامع، ۲/ ۲۶۴ با اسناد صحیح بیان کرده اند.
[۲] المستدرک للحاکم، کتاب معرفه الصحابه، ۳/ ۵۱۱، والتاریخ الکبیر للبخاری ۱/ ۱۸۶، والجرح والتعدیل لابن أبی حاتم ۸/ ۴۵، به نظر من: إسنادش حسن است، در آن إسماعیل بن أبی أویس، وجود دارد و بسیار راستگو است؛ مراجعه کن به: تقریب التهذیب ۱/ ۵۲، شماره ی ۴۹۶، ۱/ ۳۳۵، شماره ی ۳۹۷۰٫
[۳] أبو داود در سننش با همان لفظ، کتاب الصلاه، باب السکته عند الافتتاح، ۱/ ۲۰۴، شماره ی ۷۷۹، و ترمذی فی سننش، کتاب الصلاه، باب ما جاء فی السکتتین فی الصلاه، ۱/ ۲۸۷، شماره ی ۲۵۱،با اسناد صحیح بیان کرده اند ومی گوید: حدیث سمره، حدیثٌ حسن است، وابن ماجه در سننش، کتاب إقامه الصلاه والسُّنه فیها، باب فی سکتَتَی الإمام، ۱/ ۲۷۵، شماره ۸۴۴،آن را روایت کرده و الألبانی آن را ضعیف می داند؛ نگاه کن به: ضعیف سنن الترمذی، ص۲۹، شماره ی ۴۲، وضعیف سنن ابن ماجه، ص۶۵، شماره ی ۱۸۰، من می گویم: حدیث صحیح است ، وراویانش مورد اعتماد هستند، ترمذی آن را حسن می داند، الألبانی به خاطراختلاف بین علما در مورد صحت شنیدن حدیث از سوی حسن بصری ازسمره، آن را ضعیف می داند؛ اما قول صحیح این است که او ازسمره حدیث شنیده است؛ همچنان که در صحیح بخاری ثبت شده است، در این مورد از حبیب بن الشهید روایت شده که: ابن سیرین به من امر کردکه از حسن بصری بپرسم که حدیث عقیقه را از چه کسی شنیده است؟ پس از او پرسیدم و گفت: از سمره بن جندب شنیدم؛ کتاب العقیقه، باب إماطه الأذى عن الصبی فی العقیقه، ۹/ ۵۰۴، شماره ی: ۵۴۷۲٫
[۴] حاکم آن را در المستدرک، کتاب العلم، باب فضیله مذاکره الحدیث، ۱/ ۹۵، با اسناد صخیح روایت کرده است و می گوید: به شرط شیخین صحیح است، و ذهبی با آن موافق است، من می گویم: إسنادش صحیح و راویانش مورد اعتماد هستند.
[۵] حاکم در المستدرک، کتاب العلم، باب فضیله مذاکره الحدیث، ۱/ ۹۵،آن را با اسناد صحیح بیان کرده است و می گوید: به شرط شیخین صحیح است، وذهبی با آن موافق است، من می گویم: إسنادش صحیح و راویانش مورد اعتماد هستند.
[۶] دارمی آن را در مقدمه ی سننش، باب مذاکره العلم، ۱/ ۱۵۵، شماره ی ۵۹۵، وحاکم در المستدرک، کتاب العلم، باب مذاکره الحدیث ۱/ ۹۴با اسناد صحیح بیان کرده اند. من می گویم: إسنادش صحیح و راویانش مورد اعتماد هستند.
[۷] دارمی آن را درمقدمه ی سننش، باب مذاکره العلم، ۱/ ۱۵۵، شماره ی ۶۰۰، با اسناد صحیح بیان می کند وإسنادش حسن است؛ در آن یعقوب بن عبدالله القمی، وجعفر بن أبی المغیره، وجود دارند، که هر دوبسیار راستگو هستند؛ تقریب التهذیب، ۲/ ۶۸۰، رقم: ۸۱۰۱، ۱/ ۹۱، شماره ی ۱۰۰۳٫
[۸] دارمی آن را در مقدمه ی سننش، باب مذاکره العلم، ۱/ ۱۵۶، شماره ی ۶۰۹،با اسناد صحیح بیان کرده است وإسنادش حسن است، در آن حُنَین بن أبی حکیم، وجود دارد که بسیار راستگو است؛ تقریب التهذیب، ۱/ ۱۴۵، شماره ی ۱۶۴۷٫
[۹] حاکم آن را در المستدرک، کتاب معرفه الصحابه، باب ذکر عبدالله بن عمر، ۳/ ۵۶۱، وأبو نعیم در حلیه الأولیاء ۱/ ۳۱۰،با اسناد صحیح بیان می کند. من می گویم : إسنادش حسن است؛ در آن عبدالصمد بن حسان وجود دارد که بسیار راستگو است ؛ میزان الاعتدال ۲/ ۶۲۰، شماره ی ۵۰۷۱٫
[۱۰] الإصابه ۴/ ۱۶۰٫
[۱۱] ابن جریر الطبری در تفسیرش، ۱/ ۱۸۰، و به صحتش اشاره کرده است ۱/ ۱۸۸، به نظر من: إسنادش صحیح و راویانش مورد اعتماد هستند؛ مراجعه کن به: تفسیر القرآن العظیم لابن کثیر ۱/ ۳٫
[۱۲] أحمد در مسندش ۱۷/ ۱۰ شماره ی ۲۳۳۷۴،آن را روایت می کند. من می گویم : إسنادش صحیح و راویانش مورد اعتماد هستند.

ادامه دارد

http://www.alukah.net/sharia/0/112172/#ixzz4aHncAaoq

نمایش بیشتر

حمید محمودپور

@نویسنده و مترجم @ آذزبایجان غربی - مهاباد @ شغل : دبیر آموزش و پرورش

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا