اصول

زحمات و خدمات صحابه ( رضوان الله علیهم) به سنت نبوی( ۱۵-۲ )

ترجمه: حمید محمودپور – مهاباد
صحابه ی بزرگوار (رض) جایگاه مطهر و شریف سنت نبوی را فهمیدند و ارزش آن را دانستند و نصوص امر کننده به تبلیغ علم را فراگرفتند و رسول الله (ص) را بسیار دوست داشتند؛ از این رو به پیامبر(ص) بسیار نزدیک شدند و به گوش دادن به احادیث ایشان و اجرای آن افزودند و به بهترین روش ممکن آن را به نسل های پس از خود انتقال دادند.
خوانندگان کتب علم به روشنی می فهمند که صحابه (رض) زحمات و کوشش های فراوانی برای خدمت به حدیث نبوی انجام داده اند و از همین راه توانسته اند که سنت رسول الله (ص) را حفظ نمایند و آن را با همان لطافت و طراوات خود به نسل های بعدی ؛ آن چنان که خدای عزَّ و جلَّ خواسته بود؛ انتقال دهند. آنان توانستند که از راه تلاش های فراوان به این نتیجه برسند و همین زحمات و کوشش ها موجب حفظ سنت در دل ها و فهم آن با خردها و تدوین آن در کتاب ها و نشر و پخش آن در بین مردم و اجرا و عملی نمودن آن در تمامی زمینه های زندگی گردید.
در این جا بارزترین زحمات و خدماتی را بیان خواهم کرد که از راه آن ها روشن می شود که اصحاب به خاطر خدمت به سنت، رنج و زحمت کشیده اند و راه و روشی را که در پیش گرفته اند؛ تنها به خاطر صیانت و حفاظت از آن بوده است.
ثانیا: دریافت حدیث از رسول الله (ص) با تمام راه های ممکن:
صحابه (رض) از راه تمام شیوه های ممکن در آن زمان ، حدیث را دریافت کرده اند؛ مهمترین آن ها عبارتند از:
۱- گوش دادن:
اصحاب در عصر پیامبر خدا(ص) برای حضور در مجلس ایشان (ص) به خاطر شنیدن احادیث از وی و توشه گرفتن از تعالیم راستینش و نصیحت های باارزش و تفسیر صحیح قرآن مجید توسط ایشان بسیار حریص بودند و این روش، نزدیک ترین و آسان ترین راه ها بود تا حدیث را مستقیما از پیامبر (ص) بشنوند. اغلب احادیثی که از پیامبر (ص) روایت نموده اند با همین روش بوده است. در سنت، احادیث بی شماری وجود دارند که اصحاب در آن شنیدن حدیث را به وضوح بیان نموده اند. با یک ملاحظه ی سطحی دریکی از کتاب های سنت، بسیاری از صحابه (رض) را می بینی که در روایت حدیثشان می گویند: از رسول الله (ص) چنین شنیدم یا رسول خدا (ص) را دیدم که فلان عمل را انجام می دهد.
۲- تقاضا و درخواست:
در کنار سبک شنیدن در زمان پیامبر (ص) روش قرائت و درخواست از استاد نیز ظهور یافت. امام بخاری در کتاب علم، بابی با عنوان « باب القراءه و العرض علی المحدِّث » باز کرده است و در آن حدیث « ضمام بن ثعلبه (رض) را زمانی که نزد پیامبر(ص) آمده، وارد نموده است که می گوید: قطعاً من از تو سؤالی دارم و در درخواست خودم از تو جدی هستم؛ پس نسبت به من کینه به دل نگیر، پس پیامبر(ص) فرمود: هر آنچه به نظرت می رسد، بپرس، پس ضمام گفت: تو را به پروردگارت و پروردگار کسانی که پیش از تو آمده اند، سوگند می دهم که آیا خداوند تو را به سوی همه ی مردم فرستاد؟ پیامبر (ص) فرمود: قسم به خدا آری. آن مرد پرسید: تو را به خدا، آیا خدا به تو دستور داد که ما در شب و روز، نمازهای پنجگانه را بخوانیم. پیامبر(ص) فرمود: آری سوگند به خدا. ضمام گفت: ایمان آوردم به آنچه آورده ای و من نماینده و پیک قومی هستم که پشت سر من هستند و من ضمام بن ثعلبه از قبیله ی بنی سعد بن بکر هستم.[۱]
امام بخاری می گوید: برخی از آنان، برای قرائت یا درخواست و تقاضا از عالم، حدیث ضمام بن ثعلبه را دلیل آورده اند. سپس بخاری می گوید: این هم قرائت بر پیامبر(ص) بوده که ضمام با آن به قومش خبر داد و قومش او را تایید نمودند.[۲]
هرچند این روش مانند روش اولی، رایج نبود؛ اما این حدیث، معتبر بودن آن را نشان می دهد. به این دلیل در زمان صحابه و تابعین و نسل های پس از آنان، این روش مقبول و پسندیده به شمار می آمد و علما به عنوان روشی معتبر از روش های دریافت و فراگیری حدیث، به آن اعتماد کرده اند.
۳- مکاتبه:
صحابه پس از رسول الله در سرزمین های مختلف پخش شدند و در آن زمان برای هیچ یک از آنان امکان نداشت که برای شنیدن حدیث از برادرش به سوی او مسافرت کند، به همین دلیل، مکاتبه و نامه نگاری را جانشین مسافرت نمودند و تابعین نیز این راه و روش را از آنان آموختند. مثال ها و نمونه های زیر، برای شما روشن می سازد که مکاتبه، یکی از روش های فراگیری حدیث نزد صحابه و تابعین بوده است:
۱- ورّاد غلام مغیره می گوید: معاویه (رض) نامه ای به مغیره بن شعبه (رض) نوشت: آنچه از پیامبر(ص) در مورد اذکار پس از نماز شنیده ای برایم بنویس، پس مغیره آنچه شنیده بود به من املا کرد. گفت: از پیامبر(ص) شنیدم که پس از نماز می فرماید: ((لا إله إلا الله وحده لا شریک له، اللهم لا مانعَ لما أعطیت، ولا معطی لما منعت، ولا ینفع ذا الجد منک الجد))[۳].
۲- همچنین ورّاد می گوید: معاویه(رض) نامه ای به مغیره بن شعبه (رض) نوشت که چیزی را که از پیامبر(ص) شنیده ای برایم بنویس، پس برای او نوشت: از پیامبر شنیدم که می فرماید: ((إن الله کره لکم ثلاثًا: قیل وقال، وإضاعهَ المال، وکثره السؤال))[۴].« یقیناً خدا، سه چیز را برایتان نمی پسندد: قیل و قال( بگو، مگو)، ضایع نمودن مال و زیاد سؤال کردن.»
۳- از عامر بن سعد بن أبی وقاص روایت شده که گفت: به جابر بن سمره (رض) به همراه غلامم؛ نافع نوشتم: روز جمعه؛ شامگاه رجم « اسلمی» از رسول الله (ص) شنیدم که می فرماید: « تا روز برپایی قیامت، همچنان دین ماندگار است، تا این که ۱۲ خلیفه تماماً از قریش بر شما گمارده می شوند.» و از او شنیدم که می فرماید: « گروه اندکی از مسلمانان کاخ سفید، کاخ کسری یا خاندان کسری را فتح خواهند نمود.» و از او شنیدم که می فرماید: پیش از ظهور قیامت، دروغگویانی هستند که از آنان بپرهیزید.» و از او شنیدم که می فرماید: هرگاه خدا به یکی از شما خیر عطا فرماید، باید رساندن آن خیر را از خود و خانواده اش شروع نماید.» و از ایشان شنیدم که می فرماید: « من اولین وارد شونده بر حوض کوثر هستم.»[۵]
[۱] بخاری آن را در صحیحش با همان لفظ ،کتاب العلم، باب « ما جاء فی العلم ۱/۱۷۹ شماره ۶۳، ومسلم آن را به همان گونه در صحیحش، کتاب الأیمان، باب«السؤال عن أرکان الإسلام ۱/۴۱ شماره: ۱۲» با اسناد صحیح بیان کرده اند.
[۲] صحیح البخاری ۱/ ۱۷۹٫
[۳] بخاری آن را در صحیحش، کتاب القدر باب «لا مانع لما أعطى الله ۱۱/ ۵۲۱ شماره : ۶۶۱۵، و به همان گونه مسلم در صحیحش، کتاب « المساجد باب استحباب الذکر بعد الصلاه وبیان صفته ۱/ ۴۱۴ شماره : ۵۹۳» با اسناد صحیح بیان کرده اند.
[۴] بخاری آن را در صحیحش، کتاب الزکاه، باب «قول الله تعالى: ﴿ لَا یَسْأَلُونَ النَّاسَ إِلْحَافًا ﴾ [البقره: ۲۷۳] ۳/ ۳۹۸ شماره : ۱۴۷۷» با اسناد صحیح بیان نموده است.
[۵] مسلم آن را در صحیح خود، کتاب «الإماره باب الناس تبعٌ لقریش والخلافه فی قریش ۳/ ۱۴۵۳ شماره : »۱۸۲۲ با اسناد صحیح بیان نموده است.

الالوکه

ادامه دارد

زحمات و خدمات اصحاب پیامبر رضی الله عنهم به سنت نبوی(۱۵-۱)

نمایش بیشتر

حمید محمودپور

@نویسنده و مترجم @ آذزبایجان غربی - مهاباد @ شغل : دبیر آموزش و پرورش

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا