اندیشه

زلزله، خشم طبیعت یا انجام مسؤلیت؟!

                                                                                                                                                   احمد عباسی

غالبا به دنبال وقوع حوادثی طبیعی همچون سیل، رانش زمین، خشکسالی، طوفان و تندباد و… بازار دو گونه تحلیل و بررسی بسیار داغ و پر مشتری است و صدای تحلیل منصفانه و میانه روانه کمتر به گوش رسیده و یا بسیار ضعیف می باشد:

  • دیدگاه نخست که کاملا مادی گرایانه و عاری از رنگ و بوی هدایت ربانی است، حوادث و رخدادهای مزبور را این طور تحلیل و ارزیابی می نماید که گویا طبیعت از آدمیان خشمگین است و جام غضبش را بر سر آنان فرو می ریزد. در این میان خالقی مدیر و مدبر کاملا غایب و هیچ نقشی ندارد.
  • دیدگاه دوم برخلاف دیدگاه اول کاملا الهی و همه چیز را به خداوند نسبت می دهد، ولی متاسفانه پیروان این دیدگاه در تحلیلی بسیار ساده و قشری نگرانه ضمن اذعان به وجود دستان پر توانی پشت این ماجراها و بدون دخالت دادن اسباب و عوامل مقتضی، بر این باوراند که خدای علیم حکیم از آدمیان طغیانگر و نافرمان خشم گرفته و از این طریق ایشان را گوشمالی داده تا درس عبرتی برای دیگران باشند و از ادامه مسیر انحراف پرهیز نمایند. البته بدون تردید گناه و معصیت نقش اساسی دارد ولی نه آن باور و ارزیابی ساده و سطحی نگرانه از مقوله گناه و انحصار آن در مواردی همچون ترک نماز و روزه و… که بعدا توضیحاتی در این زمینه ارائه خواهد شد.

ما مسلمانان و پیروان ادیان و مکاتب توحیدی معتقدیم که خداوند قادر متعال از یک سو مخلوقات و موجودات را به دو نوع هدایت غریزی و هدایت تشریعی راهنمایی می فرماید تا هر کدام از آنها مسیر زندگی خویش را تعیین و انتخاب نمایند، و از سوی دیگر نظام هستی را بر اساس قانون اصلی و لایتغیر اسباب و مسببات – جز در موارد معجزه که نسبت به حالت و قاعده همیشگی بسیار کم و نادر می باشند -، اداره می نمایند. بدون شک اکثر موجودات – به استثنای بخشی از حیات انسان و جن که دو موجود صاحب اراده و انتخاب می باشند و غالب ابعاد و موارد زندگی این دو نیز متاثر از هدایت فطری است و کمترین دخالت و تصرفی در آنها ندارند -،  از نوع نخست هدایت برخوردارند و از  این طریق به حیات و وظیفه مقرر خویش ادامه می دهند. ولی زندگی همه موجودات – چه آن دسته از مخلوقات که صاحب اراده هستند و چه آنهایی که فاقد اراده اند و به طور کلی تحت تاثیر هدایت غریزی می باشند -، بر اساس نظام اسباب و مسببات می چرخد، یعنی هیچ حادثه و پدیده و فعلی در این عالم به وقوع نمی پیوندد – جز در حالت معجزه که قبلا اشاره کردیم – مگر اینکه پیشتر دو چیز وجود داشته باشد؛ یکی خواست و مشیئت خداوندگار بسیار عالم و با حکمتی که پشت پرده آن نهفته است و دیگری سببی متناسب با آن فعل و حادثه که انسانها یا از طریق وحی بدان پی برده اند و یا در حوزه علوم تجربی پرده از روی آن برداشته اند.

بنابراین جهان هستی دستگاه واحد متعدد الاجزائی است که هیچ کدام از بخشها و حوادث متعلق بدانها بی ارتباط با همدیگر نیستند بلکه همه آنها ضمن ادای مسؤلیت محوله زمینه مساعد را برای سایرین نیز فراهم می سازند، به قول شاعر پرآوازه مرحوم پروین اعتصامی:

                     قطره ای کز جویباری می رود        از پی انجام کاری می رود

و همچنین انحراف از مسیر و کج و معوج حرکت کردن هم پیش روی سایر اجزاء سنگ اندازی نموده و حرکت آنها را یا به طوری کلی از ریل خارج و یا حداقل کندش نموده و آسیب های بعضا جبران ناپذیری به دنبال خواهد داشت.

یکی از اجزاء این دستگاه عظیم و به هم پیوسته انسان است، بسیاری از آسیبها و عواقب زیانبار به وجود آمده در کره زمین معلول حرکات و اقدامات ناموزون این مخلوق مرید و مختار است؛ برای مثال: افزایش گازهای گلخانه ای – به گازی در جو یک سیاره گفته می شود که در محدوده مادون قرمز به جذب و انتشار پرتوها می پردازد – ناشی از پاره ای فعالیت های نادرست و غیر قانونی انسانهاست. به گفته کارشناسان این حوزه: سوزاندن سوخت های فسیلی و تخریب جنگلها موجب افزایش غلظت مقادیر دی اکسید کربن می شود و گازهای گلخانه ای ناشی از صنعت و کشاورزی بی رویه نقش عمده ای در گرم شدن جهان دارند. گرچه کشورهای صنعتی جهت کاهش انتشار گازهای گلخانه ای در سال ۱۹۹۷ پیمانی موسوم به پیمان ( کیوتو ) منعقد ساختند ولی این معضل همچنان باقی است و کما کان مشکلات عدیده ای به بار می آورد.

سوراخ یا تخریب لایه اوزن نیز چنین است – لایه اوزن گازی نامرئی و از جنس اکسیژن است که در بالای سطح زمین قرار دارد و وظیفه آن محافظت از زمین در برابر تابش اشعه ماوراء بنفش خورشید محسوب می گردد. اگر این لایه نازک و به تدریج از بین برود اشعه مزبور به راحتی به سطح زمین نفوذ کرده و سبب بروز بیماریهای مختلفی از جمله سرطان پوست و آب مروارید در انسان می شود -، یعنی عواملی در ضربه زدن بدان دخیل است که محصول فعالیتهای بشری می باشند، از جمله: اسپریهای خوشبو کننده، یخچال، مواد پاک کننده و شوینده، کشاورزی، کپسول های آتش نشانی، کولر و…

 رانش و آرامش کره خاکی نیز از این قاعده مستثنی نیست، یعنی عواملی در استقرار و یا به لرزه انداختن آن نقش دارند که بدون شک انسانها در پاره ای از آنها دخیل اند، زیرا چنانچه کارشناسان می گویند می توان دلیل اصلی آن را افزایش بیش از حد فشار داخل سنگها و طبقات درونی زمین برشمرد. البته بدون تردید فعال شدن گسل زلزله بر اثر افزایش فشار داخل سنگها هم معلول علل و عواملی است که شاید تاکنون برای ما مکشوف و معلوم نباشد، هرچند تحقیقاتی پیرامون تاثیر آزمایشهای اتمی بر وقوع زمین لرزه صورت گرفته ولی تاکنون به درجه یقین نرسیده و ممکن است در آینده یافته های تازه ای در این باره به دست آید.

یکی از پیامهای مهم قرآنی این است که: ” آنچه از مصائب و بلا به شما می رسد به خاطر کارهایی است که خود کرده اید… ” شوری – ۳۰٫ حال سوال این است که آیا حوادث طبیعی نیز ناشی از گناه و انحراف آدمیان است؟!

در پاسخ به این پرسش مهم باید گفت بله بدون شک گناه و معاصی انسانها هم در ایجاد و به وقوع پیوستن این نوع معضلات و مشکلات نقش بسزایی دارند، ولی نکته حایز اهمیت در این زمینه اینکه نباید نگاهی محدود و سطحی نگرانه به مقوله گناه داشت و آن را در گناهانی همچون ترک نماز و روزه و… محصور کرد. بلکه باید در مقیاسی وسیع بدان نگریست و عملکرد ناموزون و نامیمون انسانها به طور عموم و به ویژه کشورها و ابرقدرتهای طاغی و یاغی را در چارچوب دایره وسیع گناه قرار داده و عامل به وجود آمدن بسیاری از مصایب و بلایا قلمداد نمود.

البته نباید و نشاید این موضوع حساس و حیاتی را هم از نظر دور داشت که ترک اعمال و تکالیف پرورش دهنده و سرنوشت سازی نظیر نماز، روزه، حج، انفاق و… عامل اساسی مشکلات زیادی به شمار می رود، چرا که مقصود و مراد خداوند متعال از انجام اعمال مزبور تنها قالبی بی قلب و تهی از آثار مادی و معنوی نیست. به ویژه نماز که رکن رکین شعایر عبادی است و نمی شود ساده و بی تفاوت از کنارش گذشت و یا به آثار و عواقب زیانبار ترک و عدم اهتمام بدان وقعی ننهاد.

نکته بسیار مهم در این زمینه اینکه: نباید بشر ناقص و محدود العلم ادعای پرده برداشتن از روی تمام حکمتهای افعال خداوندی داشته باشد که دارای علم و حکمت بی منتهاست، زیرا نظم جهان هستی به حدی پیچیده و رازآلود است که کشف و رمز گشایی از همه آنها برای ما به هیچ وجه امکان پذیر نمی باشد. لذا برای خداباوران پذیرش این اصل که نه تنها هیچ کدام از کارهایش عبث و بیهوده و یا ستمکارانه نیست بلکه حکمتهای ریز و دقیقی در ورای هر کدام از آنها نهفته است، بسیار آسان و قابل هضم است وباید اذعان و یقین داشته باشند آنچه برایشان مکشوف است گوشه ای از آن دریای بیکران بوده و شاید هم راز پاره ای از آنها کاملا و برای همیشه نامعلوم و در خفا بماند.

زمین لرزه و دیگر حوادث طبیعی نیز که جزو افعال خداوند هستند از این قاعده مستثنی نمی باشند و حکمتها و رازهای بسیار ریز و مهمی پشت پرده آنها وجود دارند و شاید یکی از آنها عصیان و نافرمانی انسانها باشد، یعنی خداوند حکیم از این طریق می خواهد غافلان را از خواب عمیق غفلت و چسپیدن به لذایذ و امکانات زودگذر دنیوی، بیدار نموده و نقطه عطفی برای بسیاری از ایشان به شمار رود. ولی نکته مهم این است که لزوما تنها حکمت همین یک مورد نیست و نباید بلافاصله کسانی که مورد هجوم این نوع بلایا قرار می گیرند، افرادی متمرد و عاصی قلمداد شوند.

شاید یکی از حکمتهای بسیار مهم در این گونه مواقع و حوادث، احیا و تقویت روحیه تعاون و نوع دوستی و فاصله گرفتن از خصلتهای ناپسندی همچون بخل و مال دوستی مفرط و بی تفاوتی در برابر مظلومان و درماندگان باشد که رشد و بالندگی روحیه مزبور در چنین شرایطی بسیار واضح و روشن بوده و نیازی به استدلال ندارد. برای مثال در حادثه تلخ و جانگداز اخیر استان کرمانشاه شکفتن خصلتهای انسان دوستانه برای همگان مشهود بود به گونه ای که هر کس در حد وسع و توان خویش در سرازیر نمودن سیل کمکهای دلسوزانه و بی دریغ سهیم بود و مسابقه سرسام آوری در جریان بود که مایه بسی مباهات و امتنان و شکرگذاری است و بدون تردید برای همیشه در حافظه تاریخ باقی خواهد ماند. ولی ای کاش این روحیه مبارک و ستودنی، محدود و منحصر به این اوقات و حوادث معدود نمی شد و به صورت خصلتهای ثابت و ماندگار درآمده و همه آسیب دیدگان و نیازمندان جامعه را در بر می گرفت که متاسفانه فقدان این روحیه در میان کثیری از مردم مشهود و ملموس به نظر می رسد.

جان کلام اینکه: همچنانکه کتاب هدایت الهی یکی از ویژگیهای بارز آخرین امت بهره مند از نعمت هدایت ربانی را ” وسطیت ” بر می شمارد، بایستی در همه ابعاد زندگی – اعم از بعد فکری، عبادی، اخلاق و… – این خصلت مهم چراغ فروزان پیش رویمان باشد و نباید در پرتگاه”  افراط ” و”  تفریط ” سقوط کنیم.

بنا بر این باید در حین تحلیل حوادث و موضعگیریهای متفاوت نیز از این امر غفلت نورزیده و راه افراط و تفریط نپیماییم، برای مثال: در تحلیل پدیده زمین لرزه نه کاملا مادی گرایانه موضع گرفته و تنها علل و عوامل مادی را مد نظر قرار دهیم و نه اینکه عوامل ظاهری را متروک و مغفول نهاده و تنها مقوله ” گناه ” – آن هم با نگاهی محدود و سطحی نگرانه بدان – را دخیل بدانیم.

از خداوند رحمان و رحیم می طلبیم همه ما را به راه راست هدایت فرموده و در راستای فهم صحیح دین و دنیا یاریمان دهد و روحیه اخوت و مودت راستین را در قلوبمان شکوفا نماید – أللهم أرنا الحق حقاً و أرزقنا إتباعه و أرنا الباطل باطلاً و أرزقنا اجتنابه -.

بانه – ۴ / ۹ / ۹۶                                                        

 

  

 

 

نمایش بیشتر

احمد عباسی

استان کردستان - بانه نویستده - مترجم - فعال دینی و اجتماعی

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

همچنین ببینید
بستن
دکمه بازگشت به بالا