از کجا احادیث ضعیف به افراد دعوتگر سرایت می کنند؟
بدون تردید احادیث جعلی و بی اعتبار از این لحاظ به مبلغان و دعوتگران سرایت می کنند چون آنان بر کتاب هائی اعتماد می ورزند که در جرح و تعدیل احادیثی که نقل می کنند اعتنا و توجه چندانی نمی نمایند و چه بسا آن احادیث را به خود صاحبان کتاب های احادیثی که این گونه احادیث ضعیف را از آنها نقل نموده اند نیز نسبت نمی دهند، با وجود اینکه اگر این انتساب نیز حاصل شود باز در بیشتر کتاب هائی که مؤلفانشان حتی کلمات«صحیح و یا حسن» را بکار نبرده اند، کفایت نمی کند.
بنابراین ملاحظه می کنید که بیشتر دعوتگران، اینگونه احادیث را از کتاب های وعظ و تصوف و تفسیرو امثال آنها نقل می کنند نه کتب معتبر حدیث! آن هم به گمان اینکه مجرد این نقل، ایشان را از بحث و بررسی در درجات و اطمینان بخشی آنها معاف می کند و به آنان چنین اطمینانی می دهد که لااقل دارای پایین ترین درجات قبول و پذیرش می باشند، اما باید دانست که کتب وعظ و اخلاق و عاطفی ،این پیام را برای خواننده می رساند که در نقل حدیث، بر آنها اعتماد نکنند، زیرا آن کتب حاوی احادیث سبک و سنگین و جدید و قدیم می باشد! بنابر این در نقل احادیث از این کتب دقت بیشتری مبذول دارند و به بهانۀ اینکه حکم شرعی به آنها تعلق نمی گیرد دچار سهل انگاری نشوند!و بررسی و دقت کامل را مبذول دارند.
علاوه بر آن خود حافظان ناقد احادیث، وقتی که در وعظ و در آنچه با وعظ و اندرز ارتباط دارد، مطالبی جمع آوری و یا تألیف می کنند و در بعضی موارد در آنچه که روایت و نقل می کنند، تا پایین ترین حد، رخصت و آسانگیری را بکار می بندند.
همچنین می بینیم که امام ابن الجوزی صاحب کتاب های«الموضوعات» و «العلل المتناهیه» چگونه در کتاب «ذم الهوی» اختیار از دست داده و عواطف واعظان ، بر عقل نازک بین و حافظۀ ناقد او چیره شده است؟! و باز می بینیم که حافظ ذهبی در کتاب خود« الکبائر» چگونه تساهل و آسانگیری را در پیش گرفته است؟!
سفارش من به کسانیکه می خواهند احادیثی را از کتاب های تفسیر و غیره استخراج نمایند و از قوت و ضعف آنها آگاهی یابند این است که به کتاب های زیر مراجعه کنند:
۱- تفسیر ابن کثیر، زیرا او حافظی متقن و ناقدی دقیق است و آن احادیث را که استخراج می کند، در توثیق و تضعیف آنها دقت و بررسی بعمل آورده است.
۲- کسانی که می خواهند از«احیاء» امام غزالی احادیثی استخراج کنند لازم است که به تخریج حافظ عراقی مراجعه نمایند، و آن کتابی است که همزمان با احیاء به چاپ رسیده است، و مراجعه به آن برای هر کتاب خوان و یا هر نقل کنندۀ حدیث لازم و ضروری است، و با مراجعه به آن است که ارزش احادیثی را که نقل می کند می شناسد.
۳- آنان که می خواهند از کتاب«الترغیب و الترهیب»تألیف منذری احادیثی را استنباط کنند لازم است که حتما مقدمۀ آن را بخوانند:
مقدمه ای که منذری در آن انواع احادیثی را که ذکر کرده و مصطلحاتی را که برای بیان درجات قوت و ضعف آنها بکار گرفته است در آن بیان نموده است.
۴- کسانی که احادیثی را از کتاب« الجامع الصغیر» تألیف سیوطی استخراج می کنند لازم است که به شرح کبیر آن: «فیض القدیر» و یا به مختصر« التیسیر» تألیف مناوی مراجعه نمایند، و در کتاب« الجامع الصغیر» فقط به کلمات اختصاری آن از قبیل (ص) یعنی صحیح، و (ح) یعنی حسن، و (ض)یعنی ضعیف، اکتفا نکنند، چون از طرف نسخه برداران و یا از جانب انتشارات، چه بسا تحریفاتی انجام گرفته باشد، و از جهت دیگر شارح آن،تعقیبات و استدراکات قابل استفاده ای بر آن نگاشته است.
لازم است اشخاص مبلغ و دعوتگر از کتاب های سنن زیر استفاده نمایند:
کتاب هائی که برای تخریج احادیث بعضی از کتاب های مشهور در فنون آن تألیف شده اند، خواه کتاب های تفسیری باشد مانند تخریج احادیث «الکشاف» تالیف حافظ ابن حجر، و یا کتاب های تصوف باشد مانند تخریج احادیث «الاحیاء» تالیف حافظ عراقی، و یا کتاب های فقهی باشد مانند تخریج احادیث«الهدایه» تألیف زیلمی، و احادیث«الاختیار» تألیف علامه قاسم، و احادیث شرح رافعی ابن حجر مشهور به«تلخیص الحبیر».
پاره ای از کتاب های مهم سنت، یعنی کتاب هائی که در رابطه با احادیث مشهور و متداول در میان مردم و در رابطه با ناقل آنها و درجات صحت، یا حسن و ضعیف، و وضع آنها می باشند مانند« المقاصد الحسنه» تألیف سخاوی، و «تمییز الطیب من الخبیث فیما یدور علی ألسنه الناس من الحدیث» تألیف ابن دیبع شیبانی، و «کشف الخفاء و مزیل الالباس فیما اشتهر من الحدیث علی السنه الناس»تألیف عجلونی، که کتابی است جامع و طبق حروف الفبا، مرتب شده است.
همچنین کتاب هائی که شخص مبلغ و دعوتگر نمی تواند از آنها بی نیاز باشد مانند کتاب هائی که در بارۀ احادیث مختلفی که بر زبان رسول خدا(ص) بسته شده اند. از قبیل: «الموضوعات» تألیف ابن جوزی، و «اللالیء المصنوعه فی احادیث الموضوعه» تألیف سیوطی، و «تحذیر الخواص من أکاذیب القصاص»باز تألیف سیوطی، و «المنار المنیف فی الصحیح و الضعیف» تألیف ابن قیم، و «الموضوعات الکبری»تألیف شیخ علی قاری، و «الموضوعات الصغری» باز تألیف شیخ علی قاری است و مشهور به «المصنوع فی معرفه الموضوع»می باشد،و «تنزیه الشریعه المرفوعه من الاحادیث الشنیعه الموضوعه» تألیف ابن عراق، و «الفوائد المجموعه فی الاحادیث الموضوعه» تألیف شوکانی، و «الاسرار المرفوعه» تألیف کنوی، و «الاحادیث الضعیفه و الموضوعه و اثرها فی الامه» تألیف آلبانی.
امیداست دعوتگران بیش از پیش در نقل احادیث رسول الله دقت به خرج دهند
نوگرا
نویسنده: یوسف قرضاوی
ترجمه: محمد صالح سعیدی
